پایان خریدهای نیویورکی و سوغات‌های کامیونی دیپلمات‌های ایرانی

ایران وایر:عطا محامد

 «دونالد ترامپ»، رییس‌جمهور آمریکا، ضربه تازه‌ای به دیپلمات‌های ایرانی در نیویورک وارد کرده است؛ این بار هدف نه تریبون سازمان ملل و نه مسیرهای محدودشده تردد، بلکه ابتدایی‌ترین کنش روزمره آنان است: خرید.

 واشنگتن نشان می‌دهد که حتی رفتن به فروشگاه و پر کردن سبد کالا نیز می‌تواند به ابزار فشار سیاسی و نمایش قدرت تبدیل شود.

اقدام تازه ترامپ برای محدود کردن خرید دیپلمات‌های ایرانی، حرکتی کم‌سابقه در تاریخ دیپلماسی آمریکاست که بر بستری از حاشیه‌های دیرینه سوار شده است. سال‌هاست سفر هیات‌های ایرانی به نیویورک نه با نطق‌های رسمی، بلکه با کاروان‌های پرجمعیت و سوغات‌های کامیونی شناخته می‌شود. اکنون «خریدهای نیویورکی» از سطح سوژه رسانه‌های داخلی فراتر رفته و به موضوعی بین‌المللی بدل شده است که دولت آمریکا برای آن مقررات رسمی وضع کرده است.

***
ترامپ دست دیپلمات‌های ایرانی را بستیکی از فروشگاه‌های محبوب دیپلمات‌های ایرانی بوده، زیرا می‌توانستند کالاهای کمیاب را ارزان و به‌صورت عمده تهیه و به کشورشان ارسال کننددولت ترامپ محدودیت تازه‌ای علیه دیپلمات‌های ایرانی در نیویورک وضع کرده است؛ طبق اسناد رسمی دفتر ماموریت‌های خارجی، آن‌ها برای خرید از فروشگاه‌های عمده‌فروشی مانند Costco و Sam’s Club، و همچنین برای خرید کالاهای لوکس بالای هزار دلار یا خودروهای بیش از شصت هزار دلار، باید از وزارت خارجه آمریکا مجوز بگیرند. فهرست کالاهای لوکس از جواهر و پوشاک ابریشمی، گرفته تا لوازم الکترونیک، نوشیدنی‌های الکلی و حتی آلات موسیقی را شامل می‌شود. در‌حالی‌که در خبرهای اولیه صحبت از احتمال اعمال این محدودیت بر هیات‌های برزیل، سودان و زیمبابوه نیز بود، در نهایت تنها ایران هدف این تصمیم قرار گرفت.

وزارت خارجه آمریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد: «ما اجازه نخواهیم داد رژیم ایران در‌حالی‌که مردمش با فقر، زیرساخت‌های فرسوده و کمبود شدید آب و برق دست‌وپنجه نرم می‌کنند، برای روحانیون خود جشن خرید در نیویورک برپا کند.» 

به گزارش «آسوشیتدپرس»، Costco یکی از فروشگاه‌های محبوب دیپلمات‌های ایرانی بوده، زیرا می‌توانستند کالاهای کمیاب را ارزان و به‌صورت عمده تهیه و به کشورشان ارسال کنند. 

وزارت امور خارجه آمریکا می‌گوید اولویت دولت آمریکا، اطمینان از این است که بازدیدکنندگان خارجی در ایالات متحده تهدیدی برای امنیت ملی یا امنیت عمومی آمریکا ایجاد نکنند. یکی از سخنگویان وزارت امور خارجه آمریکا توضیح می‌دهد که قانون مربوط به سفرهای هیات‌های خارجی به آمریکا، «به وزیر امور خارجه [آمریکا] اجازه می‌دهد تا محدودیت‌ها یا شرایطی را برای سفر اعضای هیات خارجی در داخل ایالات متحده اعمال کند.»
آیا اتفاق جدیدی رخ داده است؟
محدودیت‌ها برای دیپلمات‌های ایرانی در نیویورک موضوع جدیدی نیست. از اوایل دهه ۱۳۶۰ خورشیدی (پس از ماجرای گروگان‌گیری و قطع روابط دیپلماتیک)، اعضای هیات نمایندگی ایران در سازمان ملل، فقط حق تردد در شعاع ۲۵ مایلی از مرکز منهتن را داشتند؛ همان قانونی که برای دیپلمات‌های کوبا، کره شمالی و سوریه هم اعمال می‌شد. 

در تیر۱۳۹۸، دولت آمریکا محدودیت‌های جدیدتری بر رفت‌وآمد دیپلمات‌های ایرانی و خانواده‌هایشان در نیویورک اعمال کرد. هیات ایرانی تنها مجاز بودند بین مقر سازمان ملل، دفتر نمایندگی ایران، اقامتگاه سفیر و فرودگاه جان اف‌کندی تردد کنند؛ با یک استثنا برای چند بلوک در منطقه کوئینز. 

اعلام شده بود که هرگونه سفر دیگر، نیازمند مجوز وزارت خارجه آمریکا و درخواست حداقل پنج روز زودتر بود. این تصمیم، نشان‌دهنده تنش میان تهران و واشنگتن پس از خروج ترامپ از برجام و بازگشت تحریم‌ها بود؛ البته سخت‌گیری‌های دیگری نیز بوده است. برای مثال در سال ۱۳۸۶، «محمود احمدی‌نژاد» رییس‌جمهور پیشین ایران هنگام سفر به سازمان ملل، درخواست کرد به محل برج‌های دوقلو برود، اما مقامات نیویورک به‌دلایل امنیتی این اجازه را ندادند.
جدل بر سر محدودیت 
پس از اعلام اولیه این تصمیم، «سیدعباس موسوی»، معاون تشریفات دفتر ریاست جمهوری، گفت: «قصد دولت آمریکا در راستای اعمال محدودیت هایی برای هیات ایرانی شرکت‌کننده در نشست مجمع عمومی سازمان ملل قابل پیش‌بینی بود، اما این اقدام کاملا برخلاف قوانین است. 

اوتوضیح می‌دهد: «در دولت‌های گذشته مانند دولت آقای احمدی نژاد و دولت آقای روحانی نیز، شاهد این اقدام غیرقانونی از سوی دولت آمریکا بودیم. حتی در دوران دولت اول آقای ترامپ نیز این محدودیت‌ها برای هیات ایرانی لحاظ شد.» این در‌حالی‌ست که پیش‌از این محدودیت خرید علیه دیپلمات‌های ایرانی یا دیپلمات‌های کشور دیگری اعمال نشده است.

«آرش ملکی»، پژوهشگر حقوق بین‌الملل، در یک یادداشت با استناد به ماده ۱۰۵ منشور ملل متحد (۱۹۴۵) و همچنین ماده ۴ کنوانسیون مزایا و مصونیت‌های سازمان ملل متحد (۱۹۴۶) ، توضیح می‌دهد که آمریکا تنها موظف به تضمین امکان ایفای وظایف دیپلماتیک است و خرید شخصی دیپلمات‌ها، حقی ذاتی محسوب نمی‌شود؛ بنابراین این اقدام واشنگتن نقض تعهدات بین‌المللی نیست. او در عین حال می‌نویسد که این فشار بیش از آنکه اثر حقوقی یا سیاسی مهمی داشته باشد، حرکتی حاشیه‌ای است؛ چراکه سفرهای سالانه هیات ایرانی به نیویورک در سال‌های اخیر نیز دستاورد قابل‌توجهی برای کشور نداشته و بیشتر به هزینه‌های مالی و حتی خریدهای شخصی اطرافیان روسای‌جمهور ختم شده است، در‌حالی‌که دیگر کشورها از این فرصت برای گشایش دیپلماتیک بهره می‌برند.
حواشی‌ سفر احمدی‌نژاداحمدی‌نژاد در سفر پایانی خود به نیویورک برای حضور در مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۱۳۹۱، با کاروانی متشکل از ۱۴۰ نفر راهی نیویورک شد؛ هیاتی که در درخواست اولیه آن ۱۷۵ نفر بودنداحمدی‌نژاد در سفر پایانی خود به نیویورک برای حضور در مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۱۳۹۱، با کاروانی متشکل از ۱۴۰ نفر راهی نیویورک شد؛ هیاتی که در درخواست اولیه آن ۱۷۵ نفر بودند. در شرایطی که آن روزها تحریم‌ها فشار اقتصادی سنگینی بر مردم وارد کرده بود، نمایندگان مجلس و رسانه‌ها، هزینه‌های اقامت این هیات در هتل لوکس «وارویک»  را اسراف‌کارانه و حتی «پیک‌نیک» توصیف کردند. 

آن زمان در شبکه‌های اجتماعی و مطبوعات، ویدیوها و کاریکاتورهایی دست‌به‌دست شد که احمدی‌نژاد را در حال تمسخر منتقدان با تی‌شرت «I love New York» نشان می‌داد. این سفر علاوه‌بر اعتراضات مقابل هتل و مقر سازمان ملل، به مصاحبه‌های جنجالی احمدی‌نژاد با رسانه‌های آمریکایی انجامید که اظهاراتش درباره همجنس‌گرایی و «سلمان رشدی»، واکنش‌های فراوانی برانگیخت..
آن زمان در شبکه‌های اجتماعی و مطبوعات، ویدیوها و کاریکاتورهایی دست‌به‌دست شد که احمدی‌نژاد را در حال تمسخر منتقدان با تی‌شرت «I love New York»حواشی سفر او تنها به رفتار و گفتار وی خلاصه نشد. یکی از حواشی سفر او، اعتراضات مردمی به «رامین مهمانپرست»، سخنگو پیشین وزارت خارجه بود. حضور مهمانپرست در یکی از خیابان‌ها، با تجمع اعتراضی مخالفان حکومت ایران روبه‌رو شد. براساس تصاویر منتشرشده، گروهی از معترضان که شعار می‌دادند و او را هو می‌کردند، به‌سمتش رفتند و درگیری‌هایی پیش آمد. پلیس نیویورک برای جلوگیری از تشدید تنش، او را با خودرو پلیس از محل دور کرد، اما گزارش‌ها نشان می‌دهد که هیچ فردی از میان معترضان بازداشت نشد.

یا حاشیه دیگر، تلاش «حسن گلخن‌بان»، تصویربردار باسابقه صداوسیما برای اعلام پناهندگی بود؛ او که به‌عنوان بخشی از تیم رسانه‌ای جمهوری اسلامی به نیویورک رفته بود، تصمیم به عدم بازگشت گرفت. وکیل او به آسوشیتدپرس گفته بود که گلخن‌بان از تبعات نافرمانی از برخی خواسته‌های اعضای هیات ایرانی نگران بوده و بیم داشته پس از بازگشت، امنیتش در ایران به خطر بیفتد. 
حواشی سفر رئیسینخستین سفر حضوری «ابراهیم رئیسی»، رییس‌جمهور سابق ایران به نیویورک در شهریور۱۴۰۱ (سپتامبر۲۰۲۲)، با انتشار تصاویری خبرساز شد که نشان می‌داد همراهان او حجم عظیمی از کالاهای خریداری‌شده از فروشگاه‌های آمریکایی را در یک کامیونت (وانت باری) بارگیری می‌کنندنخستین سفر حضوری «ابراهیم رئیسی»، رییس‌جمهور سابق ایران به نیویورک در شهریور۱۴۰۱ (سپتامبر۲۰۲۲)، با انتشار تصاویری خبرساز شد که نشان می‌داد همراهان او حجم عظیمی از کالاهای خریداری‌شده از فروشگاه‌های آمریکایی را در یک کامیونت (وانت باری) بارگیری می‌کنند. فیلم ضبط‌شده مقابل هتل محل اقامت هیات ایرانی (هتل ملنیوم هیلتون) نشان می‌داد کارکنان هتل در حال انتقال چندین کارتن بزرگ حاوی اجناس به داخل آن کامیونت بودند. 

براساس گزارش‌ها، این سوغات‌های آمریکایی از اقلام روزمره، تا کالای لوکس را در بر می‌گرفت؛ از جمله پوشک بچه و پودر مکمل بدنسازی، چمدان، مکمل‌ها و ویتامین‌های برند GNC (یکی از کارتن‌های دیده‌شده نشان این برند را داشت)، لوازم آشپزخانه و خانگی و سایر کالاهای مصرفی که به‌دلیل تحریم‌ها در ایران کمیاب یا گران هستند.

«مهدی خانعلی‌زاده»، مجری تلویزیون که آن زمان از همراهان رییس‌جمهور بود، می‌گوید این سفر از اول با حواشی بسیاری که علیه رییس‌جمهور ایجاد کردند همراه بود. او باوجود آنکه برخی از جعبه‌ها آکبند بودند، در مورد تصاویر منتشر شده از وسایل گفت: «آن‌قدر برنامه رییس‌جمهور فشرده بود که فرصتی برای خرید و گشت‌وگذار وجود نداشت.» او ادامه داد: «بسیاری از این وسایل، همان اجناسی است که تیم تشریفات از ایران آورده بود. برخی دیگر هدایایی بود که در حاشیه دیدارها به مقامات کشورمان هدیه می دادند. همچنین چیزی در حدود یک‌سوم وسایل مربوط به آقای تخت‌روانچی بوده که به ایران برگرداندیم.» 

می‌توان گفت خط رسانه‌ای دولت این بود که بگوید هیچ‌کس خریدی انجام نداده است: چراکه رویکرد خانعلی‌زاده را می‌توان در زبان «علی صدری نیا»، از دیگر اعضای تیم رسانه‌ای همراه رئیسی دید که می‌گوید: «در جلسه پیش از سفر به نیویورک، به همه افراد گفته شده بود که خرید ممنوع است.» او تاکید می‌کند هیچ‌کس از اعضای هیات از هتل خارج نشده تا خریدی انجام دهد و مخالفان اگر مدرکی داشتند، منتشر می‌کردند.

این ماجرا هم‌زمان با اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» بود. از‌این‌رو این سفر، مورد انتقاد بسیاری در رسانه‌‌های اجتماعی قرار گرفت. فضا علیه رئیسی و تیم همراه او چنان بود که فرد محافظه‌کاری مانند «عبدالناصر همتی»، رییس‌کل سابق بانک مرکزی و رقیب انتخاباتی رئیسی در ۱۴۰۰، در یادداشتی کنایه‌آمیز نوشت: «نتایج تحریم‌ها شاید پیش‌تر برای مردم قابل تحمل بود، اما درست در زمانی که گرفتار دارو و معاش هستند، ادعای مقاومت و مردمی بودن در کنار واردات سیسمونی و سوغات کامیونی همراهان سفر نیویورک، دیگر باور کردنی نیست.»