این بیماری مغز انسان را می‌خورد؛ وحشت در هند از بیماری نادر و کشنده

بی‌بی‌سی جهانی

درست در آستانه جشن «اونام»، شادترین جشنواره ایالت کرالای هند، سوبحانا، زن ۴۵ ساله هندی، در پشت یک آمبولانس در حال لرزه بود و به تدریج هوشیاری خود را از دست می‌داد. در همین حال خانواده‌اش با شتاب او را به بیمارستان دانشگاهی منتقل می‌کردند.

تنها چند روز قبل از آن، این زن از جامعه دالیت (که قبلا با عنوان نجس‌ها شناخته می‌شدند) که از طریق بسته‌بندی آب‌میوه در روستایی در منطقه مالاپورام امرار معاش می‌کرد، تنها از سرگیجه و فشار خون بالا شکایت داشت. پزشکان برای او قرص تجویز کردند و به خانه‌اش فرستادند. اما وضعیت او با سرعتی وحشتناک رو به وخامت گذاشت: بی‌قراری تبدیل به تب، تب به لرز شدید و در ۵ سپتامبر - روز اصلی جشن - سوبحانا جان سپرد.

عامل این بیماری «ناگلریا فولری» بود، که معمولاً به عنوان آمیب «مغزخوار» شناخته می‌شود. این عفونت معمولاً از طریق بینی در آب شیرین منتقل می‌شود و آن‌قدر نادر است که بیشتر پزشکان در تمام دوران کاری خود با چنین موردی روبرو نمی‌شوند. آجیتا کاتیرادات، یکی از بستگان قربانی و مددکار اجتماعی برجسته، می‌گوید: «ما در برابر آن بی‌قدرت بودیم. ما فقط پس از مرگ سوبحانا از این بیماری مطلع شدیم.»

امسال در کرالا، بیش از ۷۰ نفر به این آمیب مغزخوار مبتلا شده و ۱۹ نفر جان باخته‌اند. بیماران از یک نوزاد سه ماهه تا یک مرد ۹۲ ساله بوده‌اند.

این تک‌سلولی که معمولاً از باکتری‌های موجود در آب شیرین و گرم تغذیه می‌کند، باعث یک عفونت مغزی تقریباً کشنده به نام «مننژوانسفالیت آمیبی اولیه (PAM)» می‌شود. این موجود از طریق بینی در هنگام شنا وارد شده و به سرعت بافت مغز را تخریب می‌کند.

کرالا از سال ۲۰۱۶ شروع به شناسایی موارد ابتلا به این بیماری کرد، که تنها یک یا دو مورد در سال بود و تا همین اواخر تقریباً همه موارد کشنده بودند. یک مطالعه جدید نشان می‌دهد که از سال ۱۹۶۲ تنها ۴۸۸ مورد در سراسر جهان گزارش شده که بیشتر آن‌ها در آمریکا، پاکستان و استرالیا بوده‌اند. و ۹۵٪ از قربانیان این بیماری جان خود را از دست داده‌اند.

اما در کرالا، به نظر می‌رسد نرخ بقا در حال بهبود است: سال گذشته ۳۹ مورد ابتلا با نرخ مرگ و میر ۲۳٪ وجود داشت و امسال، تقریباً ۷۰ مورد با حدود ۲۴.۵٪ مرگ و میر گزارش شده است. پزشکان می‌گویند افزایش تعداد موارد، نشان‌دهنده تشخیص بهتر به لطف آزمایشگاه‌های مجهز است.

آراویند رگوکومار، رئیس بخش بیماری‌های عفونی در دانشکده پزشکی و بیمارستان در تیرووانانتاپورام، پایتخت ایالت، می‌گوید: «موارد ابتلا در حال افزایش است اما مرگ و میر در حال کاهش است. آزمایش‌های تهاجمی و تشخیص زودهنگام بقا را بهبود بخشیده است – استراتژی‌ای که منحصر به کرالا است.» تشخیص زودهنگام امکان درمان شخصی‌سازی‌شده را فراهم می‌کند: یک کوکتل دارویی از ضدمیکروب‌ها و استروئیدها که آمیب را هدف قرار می‌دهد، می‌تواند جان افراد را نجات دهد.

دانشمندان حدود ۴۰۰ گونه از آمیب‌های آزاد را شناسایی کرده‌اند، اما تنها ۶ گونه برای انسان بیماری‌زا هستند، از جمله «ناگلریا فولری» و «آکانتاموبا» که هر دو می‌توانند مغز را آلوده کنند. مقامات می‌گویند، در کرالا، آزمایشگاه‌های بهداشت عمومی اکنون می‌توانند پنج نوع اصلی بیماری‌زا را تشخیص دهند.

وابستگی شدید این ایالت جنوبی به آب‌های زیرزمینی و طبیعی، آن را به ویژه آسیب‌پذیر کرده است، به خصوص که بسیاری از برکه‌ها و چاه‌ها آلوده هستند. برای مثال، یک خوشه‌ کوچک از موارد ابتلا در سال گذشته، با مردان جوانی مرتبط بود که حشیش جوشانده‌شده را با آب برکه مخلوط کرده و مصرف کرده بودند - یک عمل پرخطر که نشان می‌دهد چگونه آب آلوده می‌تواند به مجرای عفونت تبدیل شود.

کرالا نزدیک به ۵.۵ میلیون چاه و ۵۵ هزار برکه دارد، و میلیون‌ها نفر تنها از چاه‌ها آب روزانه خود را تأمین می‌کنند. این گستردگی مطلق باعث می‌شود که نتوان چاه‌ها یا برکه‌ها را تنها به عنوان «عوامل خطر» در نظر گرفت، زیرا آن‌ها ستون فقرات زندگی در این ایالت هستند.

آنیش تی‌اس، یک متخصص برجسته اپیدمیولوژی، می‌گوید: «برخی از عفونت‌ها در افرادی که در برکه‌ها حمام می‌کنند رخ داده، برخی دیگر از استخرهای شنا، و حتی از طریق شستشوی بینی با آب که یک آیین مذهبی است. چه در یک برکه آلوده باشد و چه در یک چاه، خطر واقعی است.»

بنابراین مقامات بهداشت عمومی تلاش کرده‌اند در مقیاس وسیع پاسخ دهند: در یک کمپین در پایان ماه اوت، ۲.۷ میلیون چاه کلرزنی شد.

دولت‌های محلی تابلوهایی را در اطراف برکه‌ها نصب کرده‌اند که نسبت به حمام یا شنا هشدار می‌دهد و قانون بهداشت عمومی را برای اجرای کلرزنی منظم استخرهای شنا و مخازن آب اجرا کرده‌اند. اما حتی با این اقدامات، کلرزنی برکه‌ها به صورت واقعی امکان‌پذیر نیست – ماهی‌ها خواهند مرد – و نظارت بر هر منبع آب روستایی در ایالتی با بیش از ۳۰ میلیون نفر جمعیت، غیرقابل اجرا است.

مقامات اکنون به جای ممنوعیت، بر آگاهی‌بخشی تأکید دارند: از خانواده‌ها خواسته می‌شود مخازن و استخرها را تمیز کنند، برای شستشوی بینی از آب گرم تمیز استفاده کنند، کودکان را از آب‌پاش‌های باغ دور نگه دارند و از برکه‌های ناامن اجتناب کنند. به شناگران توصیه می‌شود با نگه داشتن سر خود بالای آب، استفاده از گیره بینی و پرهیز از به هم زدن رسوبات در آب‌های شیرین راکد یا تصفیه‌نشده، از بینی خود محافظت کنند.

با این حال، ایجاد تعادل بین آموزش عمومی در مورد خطرات واقعی - استفاده از آب شیرین تصفیه‌نشده - و اجتناب از ایجاد وحشت که می‌تواند زندگی روزمره را مختل کند، چالش‌برانگیز است. بسیاری می‌گویند که با وجود دستورالعمل‌های صادرشده برای بیش از یک سال، اجرا همچنان ناقص است.

دنیس کایل، استاد بیماری‌های عفونی و زیست‌شناسی سلولی در دانشگاه جورجیا، به بی‌بی‌سی گفت: «این یک مشکل دشوار است. در برخی مکان‌ها [چشمه‌های آب گرم]، تابلوهایی برای هشدار در مورد احتمال وجود آمیب در منبع آب نصب می‌شود. این کار در اکثر شرایط عملی نیست، زیرا آمیب می‌تواند در هر منبع آب تصفیه‌نشده (دریاچه‌ها، برکه‌ها، استخرها) وجود داشته باشد.»

او گفت: «در محیط‌های کنترل‌شده‌تر، نظارت مکرر برای کلرزنی مناسب می‌تواند به طور قابل توجهی شانس عفونت را کاهش دهد. این شامل استخرها، پدهای آبی و سایر فعالیت‌های تفریحی آبی ساخته دست بشر است.»

دانشمندان هشدار می‌دهند که تغییرات آب و هوایی خطر را تشدید می‌کند: آب‌های گرم‌تر، تابستان‌های طولانی‌تر و افزایش دما شرایط ایده‌آلی برای آمیب ایجاد می‌کنند. پروفسور آنیش می‌گوید: «حتی یک درجه سانتی‌گراد افزایش دما می‌تواند باعث گسترش آن در آب و هوای گرمسیری کرالا شود و آلودگی آب با تغذیه باکتری‌هایی که آمیب مصرف می‌کند، این روند را بیشتر تقویت می‌کند.»

دکتر کایل نیز نکته احتیاطی را اضافه می‌کند و می‌گوید که برخی موارد گذشته ممکن است به سادگی ناشناخته مانده باشند و آمیب به عنوان عامل شناسایی نشده باشد.

این عدم قطعیت می‌تواند درمان را حتی دشوارتر کند. دکتر کایل توضیح می‌دهد که کوکتل‌های دارویی فعلی «در حد مطلوب نیستند» و در مورد نجات‌یافتگان نادر، همان برنامه درمانی به استاندارد تبدیل می‌شود. «ما داده‌های کافی برای تعیین اینکه آیا همه داروها واقعاً مفید و ضروری هستند یا خیر، نداریم.»

کرالا ممکن است بیماران بیشتری را شناسایی و جان‌های بیشتری را نجات دهد، اما این درس فراتر از مرزهای آن است. تغییرات آب و هوایی ممکن است نقشه بیماری‌ها را بازنویسی کند، و حتی نادرترین عوامل بیماری‌زا نیز ممکن است برای مدت طولانی نادر باقی نمانند.