«ایران کشور بی‌دندان‌ها»؛ لبخندهای فروخفته، دندان‌های خراب و جیب‌های خالی

این آمارها فقط عدد نیستند؛ فریادی‌اند از یک بحران خاموش در سلامت دهان و دندان. ما ایرانی‌ها که به مهمان‌نوازی و لبخندهایمان معروفیم، انگار داریم با دندان‌های پوسیده و لثه‌های خالی، لبخندهایمان را هم کم‌کم به موزه می‌سپاریم. اما ماجرا فقط به زیبایی لبخند ختم نمی‌شود.

بیش از نیمی از ایرانیان مشکل دندان دارند، آن‌ها هم که دندانشان درد نمی‌کند دلیل بر این نمی‌شود که دندان پوسیده و مشکل دندانی ندارند. 

به گزارش تابناک، دندان‌هایمان چندان حال و روز خوشی ندارند. بر اساس داده‌های رسمی، هر ایرانی به‌طور متوسط ۶ دندان پوسیده دارد. تصور کنید در هر لبخند، ۶ سرباز زخمی از جنگ با قند و شیرینی و بی‌توجهی و البته بی‌پولی، رژه می‌روند! کودکان ۵ تا ۶ ساله‌مان هم که آینده‌سازان مملکت‌اند، با ۸۰ درصدشان حداقل ۵ دندان پوسیده یا کشیده‌شده دارند. انگار از همان کودکی، دندان‌ها تسلیم یک نبرد نابرابر می‌شوند. 

وقتی به بزرگسالان بالای ۶۵ سال می‌رسیم، بیش از ۵۵ درصدشان کاملاً بی‌دندان‌اند. یعنی نصف سالمندان ما به جای جویدن خاطرات خوش، فقط می‌توانند لثه‌هایشان را به هم بفشارند و حسرت نان سنگک داغ را بخورند! 
بحران دندان
این آمارها فقط عدد نیستند؛ فریادی‌اند از یک بحران خاموش در سلامت دهان و دندان. ما ایرانی‌ها که به مهمان‌نوازی و لبخندهایمان معروفیم، انگار داریم با دندان‌های پوسیده و لثه‌های خالی، لبخندهایمان را هم کم‌کم به موزه می‌سپاریم. اما ماجرا فقط به زیبایی لبخند ختم نمی‌شود.

دندان خراب، مثل یک خائن خاموش در بدن عمل می‌کند. عفونت‌های دندانی می‌توانند به قلب، گوارش، کلیه‌ها و حتی ریه‌ها آسیب بزنند. تازه، اگر فکر می‌کنید این فقط جسم را درگیر می‌کند، سخت در اشتباهید! وقتی نمی‌توانید با خیال راحت یک سیب گاز بزنید یا موقع غذا خوردن درد می‌کشید، روانتان هم کم‌کم به هم می‌ریزد. انگار دندان‌ها، نگهبانان کوچک سلامت و شادی‌اند که ما بهشان بی‌توجهی کرده‌ایم. 

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی رسمی، تأکید کرده که شاخص پوسیدگی دندان (DMFT) در کودکان ایرانی بالا است و میانگین کشوری در ۶ سالگی به ۵.۸۴ می‌رسد و در ۱۲ استان، وضعیت بدتر از میانگین ملی است و در این گزارش همچنین به کمبود نیروی انسانی متخصص در مدارس، ضعف تجهیزات، و ناکارآمدی آموزش به مادران و مراقبان سلامت اشاره کرده و خواستار بازطراحی سیاست‌های پیشگیرانه شده است. 
چرا چنین؟ 
حالا چرا این‌قدر دندان‌هایمان حالشان خراب است؟ خب، اول از همه، فرهنگ مراقبت از دندان در کشورمان چندان جا نیفتاده. مسواک زدن برای خیلی‌ها هنوز یک تشریفات صبحگاهی است که گاهی هم فراموش می‌شود. نخ دندان؟ آن دیگر چیست؟ انگار یک ابزار جاسوسی از فیلم‌های جیمز باند است! از طرفی، هزینه‌های دندانپزشکی هم کمرشکن‌اند.

وقتی جیب‌مان پر از غم نان است، دیگر پولی برای پر کردن دندان باقی نمی‌ماند. وزارت محترم هم که انگار بودجه سلامت دهان را در همان کشوی معروف «بعداً بهش می‌رسیم» قایم کرده. خدمات بیمه‌ای هم که برای دندانپزشکی تعریف شده، بیشتر شبیه شوخی است تا حمایت واقعی. یک پر کردن ساده، گاهی هزینه‌اش از حقوق ماهانه یک کارمند بیشتر می‌شود! 

اما بیایید کمی منصف باشیم. حتما بخشی از داستان به ویزیت گران دندان پزشکان مربوط است و بخشی از ماجرا هم به خودمان برمی‌گردد. عاشق شیرینی و شکلاتیم، ولی به مسواک و معاینه منظم چندان روی خوش نشان نمی‌دهیم. پیشگیری؟ آن را هم گذاشته‌ایم برای وقتی که دیگر دندانی نمانده باشد! آموزش هم که در این زمینه لنگ می‌زند. بچه‌ها از همان مدرسه باید یاد بگیرند که دندان فقط برای خندیدن نیست؛ برای زندگی کردن است. 

شرایط نرخ ویزیت دندانپزشکان هم به شکلی است که از مهمترین نیاز شهروندان، یک کالای لوکس ساخته است و هر کسی نمی‌تواند از عهده هزینه‌ها بر بیاید. 

محمد جمالیان نماینده مجلس، با انتقاد از وضعیت تعرفه‌گذاری و نبود نظارت تخصصی در دانشگاه‌های علوم پزشکی، اضافه می‌کند: دندانپزشکی حوزه‌ای کاملاً تخصصی است اما در ادارات نظارت بر درمان، کارشناسان دندان‌پزشکی نداریم و نتیجه این می‌شود که تعرفه‌ها رعایت نمی‌شوند و در عمل، خدماتی مانند عصب‌کشی یا ترمیم ساده برای بخشی از جامعه، به خدمات لوکس تبدیل شده است. 

وی همچنین تأکید می‌کند که مواد مصرفی بی‌کیفیت نیز سلامت مردم را تهدید می‌کند و بیشتر مواد مصرفی وارداتی‌اند و با بالا رفتن نرخ ارز، بازار به‌سمت مواد ارزان و بی‌کیفیت رفته است یعنی بیمار حتی اگر هزینه هم بدهد، ممکن است درمان خوبی دریافت نکند. این نقطه‌ای است که نیاز به حمایت از تولید داخلی و نظارت کیفی دارد. 
از بیمه تا آموزش
حالا چه باید کرد؟ اول اینکه آموزش را جدی‌تر بگیریم. از مهدکودک تا دانشگاه، باید مراقبت از دندان را مثل جدول ضرب به بچه‌ها یاد داد. بیمه‌ها هم باید دست از خساست بردارند و خدمات دندانپزشکی را پوشش واقعی بدهند. و البته، خودمان هم باید کمی مهربان‌تر با دندان‌هایمان باشیم. شاید اگر به جای غصه نان، کمی هم نگران دندان باشیم، هم نان به سفره‌مان برسد، هم لبخند به صورتمان. چون ظاهراً بی‌دندانی و بی‌نانی، دست در دست هم، حسابی دارند با ما شوخی می‌کنند!
-----------------
در همین رابطه:فقر و سلامت دندان: چرخه معیوب مشکلات اقتصادی و بهداشتی در ایران
رابطه میان وضعیت اقتصادی و سلامت جسمانی، یک اصل پذیرفته‌شده در مطالعات اجتماعی و بهداشت عمومی است. در این میان، سلامت دهان و دندان به عنوان یک شاخص مهم از وضعیت کلی سلامت فرد، به شدت تحت تأثیر شرایط مالی و اقتصادی قرار دارد. 

این ارتباط در جوامعی که بخش عمده‌ای از مردم با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند، به شکلی حادتر نمایان می‌شود. در چنین شرایطی، مراقبت‌های دندانپزشکی از یک نیاز بهداشتی به یک کالای لوکس تبدیل می‌شود که تنها برای قشر مرفه قابل دسترسی است. این شکاف طبقاتی، نه تنها منجر به مشکلات دهان و دندان می‌شود، بلکه به طور مستقیم بر کیفیت زندگی، اعتماد به نفس و حتی فرصت‌های اجتماعی و شغلی افراد تأثیر می‌گذارد.

یکی از اصلی‌ترین دلایل این ارتباط، هزینه‌های سرسام‌آور خدمات دندانپزشکی است. در ایران، مانند بسیاری از نقاط جهان، خدمات درمانی مربوط به دهان و دندان اغلب تحت پوشش بیمه‌های درمانی پایه قرار نمی‌گیرند یا سهم بسیار ناچیزی از هزینه‌ها را پوشش می‌دهند. 

این وضعیت باعث می‌شود که بخش بزرگی از جامعه، به ویژه خانواده‌های کم‌درآمد و حتی طبقه متوسط، قادر به تأمین هزینه‌های چک‌آپ‌های دوره‌ای، جرم‌گیری، پر کردن دندان، عصب‌کشی یا درمان‌های پیچیده‌تر مانند ایمپلنت نباشند. در نتیجه، افراد تنها زمانی به دندانپزشک مراجعه می‌کنند که درد شدید و غیرقابل تحمل باشد، که این تأخیر در درمان منجر به مشکلات حادتری می‌شود که هزینه‌های بسیار بیشتری را در پی خواهد داشت. این چرخه معیوب مالی، سلامت دهان و دندان را در اولویت‌های پایینی قرار می‌دهد.

علاوه بر موانع مالی، دسترسی ناکافی به خدمات دندانپزشکی در مناطق محروم و کم‌برخوردار نیز یک عامل کلیدی است. مراکز درمانی مجهز و دندانپزشکان متخصص عمدتاً در شهرهای بزرگ و مناطق ثروتمندنشین متمرکز هستند. 

ساکنان مناطق روستایی و حاشیه‌نشین شهری یا به کلینیک‌های دندانپزشکی دسترسی ندارند یا باید مسافت‌های طولانی را برای رسیدن به این مراکز طی کنند، که خود هزینه‌های اضافی حمل و نقل و زمان را در پی دارد. این مسئله با فقدان آموزش کافی در زمینه بهداشت دهان و دندان همراه است. بسیاری از مردم از اهمیت مسواک زدن منظم، نخ دندان کشیدن و تغذیه مناسب برای جلوگیری از پوسیدگی دندان‌ها بی‌اطلاع هستند، که این کمبود دانش، مشکلات بهداشتی را تشدید می‌کند.

تغذیه نیز نقش مهمی در این معادله ایفا می‌کند. وضعیت اقتصادی نامطلوب اغلب با رژیم غذایی ناسالم همراه است. مواد غذایی ارزان‌قیمت و در دسترس، معمولاً شامل غذاهای فرآوری‌شده، شیرینی‌جات و نوشیدنی‌های قندی هستند که برای سلامت دندان‌ها بسیار مضرند. 

این در حالی است که غذاهای سالم‌تر مانند میوه‌ها، سبزیجات تازه و پروتئین‌ها که به سلامت دندان‌ها کمک می‌کنند، گران‌تر هستند. این الگوی تغذیه‌ای نامناسب، نه تنها بر سلامت عمومی تأثیر می‌گذارد، بلکه مستقیماً خطر پوسیدگی و بیماری‌های لثه را افزایش می‌دهد و به سرعت به تخریب دندان‌ها منجر می‌شود.

نکته قابل تأمل و عجیب در جوامعی مانند ایران، نگاه اجتماعی به سلامت دندان است. در حالی که اکثریت جامعه به دلیل مشکلات اقتصادی قادر به تأمین هزینه‌های دندانپزشکی نیستند، اما وجود دندان‌های خراب، پوسیده یا از دست رفته می‌تواند به یک موضوع برای تمسخر و قضاوت تبدیل شود. 

در این فرهنگ، دندان‌های سالم و مرتب به عنوان نمادی از تمیزی، مراقبت شخصی و حتی موفقیت مالی شناخته می‌شود و بالعکس، دندان‌های خراب با فقر، بی‌توجهی و حتی بی‌فرهنگی برابر دانسته می‌شود. این تناقض دردناک، افراد را در موقعیت دشواری قرار می‌دهد که به دلیل شرایطی که خارج از کنترل آن‌هاست، مورد تمسخر قرار می‌گیرند. این تمسخر و قضاوت اجتماعی باعث می‌شود که افراد از لبخند زدن خجالت بکشند و حتی از حضور در اجتماع و یافتن شغل مناسب دوری کنند.

در نهایت، رابطه میان وضعیت اقتصادی و سلامت دهان و دندان یک چرخه معیوب و پیچیده را نشان می‌دهد. فقر منجر به عدم دسترسی به مراقبت‌های دندانپزشکی و تغذیه نامناسب می‌شود که نتیجه آن مشکلات شدید دهان و دندان است. این مشکلات نه تنها بر سلامت جسمی تأثیر می‌گذارند، بلکه به دلیل قضاوت‌های اجتماعی، باعث کاهش اعتماد به نفس و انزوای اجتماعی می‌شوند. 

این امر می‌تواند فرصت‌های شغلی و اجتماعی را محدود کرده و فرد را بیشتر در چرخه فقر گرفتار کند. بنابراین، حل این مشکل تنها با ارائه خدمات دندانپزشکی رایگان یا ارزان‌قیمت میسر نمی‌شود، بلکه نیازمند یک رویکرد جامع شامل آموزش عمومی، تغییر نگرش‌های اجتماعی و در نهایت، بهبود وضعیت اقتصادی کلی جامعه برای شکستن این چرخه و بازگرداندن سلامت و کرامت به مردم است.