پاهای خود را چند روز یک بار بشوییم؟

بی بی سی: بعضی‌ها هر روز آنها را می‌شویند، در حالی که برخی دیگر می‌گویند صرفا آب گرفتن روی آنها هنگام حمام کافی است. شما چطور،‌ آیا این دو عضو خیلی مهم بدن را به اندازه کافی تمیز می‌کنید؟

وقتی زیر دوش می‌روید و دستتان به صابون و لیف می‌رسد، منصفانه است که بگوییم برخی از قسمت‌های بدن احتمالا بیشتر از بقیه مورد توجه قرار می‌گیرند. ناحیه زیر بغل بدون شک شستشو، آبکشی کامل و چند باره را تجربه می‌کند. اما پاهای ما، به دلیل قرار گرفتن در انتهای بدن، ممکن است به راحتی نادیده گرفته شوند. با این حال، به گفته برخی از متخصصان، پاها به همان اندازه، اگر نگوییم بیشتر، سزاوار توجه هستند.

به عنوان مثال، هم سازمان خدمات درمانی ملی بریتانیا(ان اچ اس) و هم مرکز کنترل بیماری ایالات متحده(سی‌ دی سی) توصیه می‌کنند که پاها را روزانه با آب و صابون بشوییم. یکی از دلایل این مراقبت دقیق، جلوگیری از بو است. کف پا حدود ۶۰۰ غده عرق در هر سانتی‌متر مربع پوست دارد که بیشتر از هر ناحیه دیگری از بدن است. اگرچه خود عرق بو ندارد، اما حاوی یک محیط مغذی از نمک‌ها، گلوکز، ویتامین‌ها و اسیدهای آمینه است که به عنوان یک بوفه «هر چقدر خواستی بخور» برای باکتری‌هایی که آنجا زندگی می‌کنند عمل می‌کند و پاهای ما باکتری‌های خیلی زیادی دارد.

هالی ویلکینسون، مدرس ترمیم زخم در دانشگاه هال بریتانیا، می‌گوید: «پاهای ما، به ویژه بین انگشتان، یک محیط کاملاً مرطوب، نمناک و گرم است. بنابراین می‌تواند محل مناسبی برای رشد میکروب‌ها باشد.» این وضعیت با این واقعیت تشدید می‌شود که بیشتر مردم پاهای خود را با جوراب و کفش می‌پوشانند و رطوبت را درون آن حبس می‌کنند.‌

اگر روی هر سانتی‌متر مربع از پوست انسان زوم کنید، بین ۱۰هزار تا یک میلیون باکتری را خواهید یافت که آنجا زندگی می‌کنند. نواحی گرم و مرطوب پوست، مانند پاها، به عنوان املاک درجه یک در نظر گرفته می‌شوند و بیشترین تعداد گونه‌ها را در خود جای داده‌اند.

برای مثال، پاها پناهگاه‌های ایده‌آلی برای کورینه‌باکتریوم و استافیلوکوک هستند. وقتی صحبت از قارچ‌ها می‌شود، پاهای عرق‌کرده ما یک آرمان‌شهر برای جنس‌هایی از جمله آسپرژیلوس (یا افشانکچه، پاتوژنی که در خاک پیدا می‌شود)، کریپتوکوکوس (مخمر قهوه‌ای زرد)، اپیکوکوم، رودوتورولا، کاندیدا (نوعی مخمر که به طور طبیعی روی بدن زندگی می‌کند اما می‌تواند به یک پاتوژن فرصت‌طلب تبدیل شود)، تریکوسپورون و قارچ‌های دیگر است. در واقع، پای انسان تنوع زیستی بیشتری از گونه‌های قارچی نسبت به هر ناحیه دیگری از بدن دارد.

احتمالا این دلیل خوبی برای تمیز کردن پاها است. در یک مطالعه، پژوهشگران از کف پای ۴۰ داوطلب نمونه‌برداری کردند. آن‌ها دریافتند که شستن پا تاثیر قابل توجهی بر تعداد باکتری‌ها دارد. افرادی که دو بار در روز پاهای خود را می‌شستند، حدود ۸۸۰۰ باکتری در هر سانتی‌متر مربع از پوست خود داشتند. کسانی که گزارش دادند یک روز در میان پاهای خود را می‌شویند، بیش از یک میلیون باکتری در هر سانتی‌متر مربع داشتند.

با این حال، صرفا به این دلیل که کف پاهای ما مملو از حیات میکروبی است، به این معنی نیست که لزوماً بدبو هستند یا جای نگرانی وجود دارد. مثل همیشه، نه فقط تعداد، بلکه نوع باکتری‌ها مهم است.

باکتری‌های استافیلوکوک بازیگران اصلی در تولید اسیدهای چرب فرار (VFA) هستند که مسئولیت بوی بد پاها بر دوش آنهاست. غده‌های عرق روی پوست پاها ترکیبی قوی از الکترولیت‌ها، اسیدهای آمینه، اوره و اسید لاکتیک آزاد می‌کنند. باکتری‌های استافیلوکوک این مواد را یک غذای لذیذ می‌دانند و در فرآیند تغذیه، اسیدهای آمینه را به اسیدهای چرب فرار تبدیل می‌کنند. عامل شیمیایی اصلی اسید ایزووالریک است که بوی ناخوشایندی دارد و مشخصا با بوی «پنیری/اسیدی» توصیف شده است. این مقایسه درخوری است، زیرا بسیاری از پنیرها حاوی ترکیبی مشابه از مواد شیمیایی فرار هستند.

در یک مطالعه در سال ۲۰۱۴، پژوهشگران از پای ۱۶ نفر نمونه‌برداری کردند و دریافتند که ۹۸.۶ درصد از باکتری‌های موجود در کف پاها استافیلوکوک بودند. سطح اسیدهای چرب فرار، از جمله ترکیب اصلی بوی بد پا، یعنی اسید ایزووالریک، نیز به طور قابل توجهی در کف پا در مقایسه با روی پا افزایش یافته بود. به طور کلی، این مطالعه نتیجه گرفت که شدت بوی بد پا با تعداد کل باکتری‌های استافیلوکوک موجود مرتبط است. این دلیل دیگری برای استفاده از صابون است. با این حال، شستن پاها فقط برای جلوگیری از بوی بد پا نیست. بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات پا را می‌توان از طریق بهداشت خوب پا پیشگیری کرد.

جاشوا زایشنر، دانشیار پوست‌شناسی در بیمارستان ماونت ساینای نیویورک، می‌گوید: «به دلیل فضای کوچک بین انگشتان پا، این نواحی به ویژه در معرض خطر عفونت‌های میکروبی قرار دارند. این می‌تواند منجر به خارش، تورم و بوی بد شود. با مختل شدن سد پوستی، این امر همچنین می‌تواند خطر حمله میکروارگانیسم‌ها به پوست و ایجاد عفونت‌های بافت نرم جدی‌تری به نام سلولیت را افزایش دهد.»

به گفته زایشنر، شایع‌ترین مشکل با نام «عفونت پای ورزشکاران» معروف است که یک عفونت قارچی سطحی پوست پاست. قارچ‌هایی که باعث این عفونت می‌شوند در محیط‌های گرم، تاریک و مرطوب رشد می‌کنند و به همین دلیل است که این بیماری بیشتر در فضاهای بین انگشتان پا دیده می‌شود. عفونت پای ورزشکاران می‌تواند باعث مجموعه‌ای از علائم ناخوشایند مانند خارش، کهیر، پوسته پوسته ‌شدن و ترک خوردن کف پا و بین انگشتان پا شود. تمیز و خشک نگه داشتن این ناحیه، قارچ‌ها را از خانه ایده‌آلشان محروم می‌کند.
پاهای ما میزبان مجموعه‌ای شگفت‌انگیز از قارچ‌ها هستند که در چین‌ و شکاف‌های میکروسکوپی فراوان این اعضای مهم بدن ما خانه کرده‌اندتمیز نگه داشتن پاها همچنین می‌تواند از عفونت‌های پوستی، مانند عفونت‌های ناشی از باکتری‌های استافیلوکوک یا سودوموناس، جلوگیری کند. در حالی که این باکتری‌ها به طور طبیعی روی پوست ما وجود دارند، اگر از طریق یک بریدگی وارد جریان خون شوند، می‌توانند منجر به یک عفونت جدی شوند. حتی یک عفونت استافیلوکوکی جزئی می‌تواند منجر به کورک شود که همان برجستگی‌های چرکی است که زیر پوست در اطراف فولیکول‌های مو یا غدد چربی تشکیل می‌شوند.

ویلکینسون می‌گوید: «پاها بیشتر مستعد عفونت هستند زیرا توده‌های باکتریایی نسبتاً زیادی در آنجا وجود دارد، و همچنین اگر ترک یا آسیبی در پاها داشته باشید، نسبت به سایر نواحی بدن بسیار کندتر بهبود می‌یابد. در چنین وضعیتی، احتمال بیشتری وجود دارد که اگر آسیبی ببینید، عوامل بیماری‌زا وارد آن زخم شده، تکثیر یافته و بیش از حد رشد کنند.»

با این حال حتی اگر بهداشت پای خوبی داشته باشید، باز هم ممکن است عفونت‌های پوستی رخ دهد و به همین دلیل شستن منظم پاها تعداد باکتری‌های موجود را کاهش می‌دهد. بنابراین، اگر اتفاقاً بریدگی پیش بیاید، میکروب‌های کمتری برای ورود به جریان خون وجود خواهند داشت.

شستشوی مکرر پا به ویژه اگر مشکل دیابت دارید، مهم است. این وضعیتی است که افراد را مستعد زخم و عفونت‌های پوستی می‌کند. تحقیقات نشان داده است که پای بیماران دیابتی حاوی نسبت بیشتری از باکتری‌های بیماری‌زاست که روی پوست زندگی می‌کنند.

ویلکینسون می‌گوید: «آن‌ها آنجا منتظر فرصتی برای ایجاد عفونت هستند. بنابراین، بسیار مهم است که افراد مبتلا به دیابت بهداشت پای خود را به خوبی رعایت کنند، زیرا به دلیل همین موضوع بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت قرار دارند.»

بدتر از آن، افراد مبتلا به دیابت پاسخ ایمنی ضعیف‌تری نیز دارند، بنابراین اگر دچار عفونت شوند، بدنشان نمی‌تواند با آن مبارزه کند. بیماران دیابتی همچنین مستعد بریدگی، زخم و جراحاتی در پا هستند که بهبود نمی‌یابند. اگر این موارد به موقع تشخیص داده نشود، ممکن است نیاز به قطع انگشتان، یا حتی پا باشد.

ویلکینسون می‌گوید: «اگر دیابت کنترل نشده داشته باشید، ممکن است به اعصاب پای شما آسیب برسد، بنابراین نمی‌توانید پاهای خود را به درستی حس کنید. عمل شستشو به شما این امکان را می‌دهد که پاهای خود را به طور کامل از نظر هرگونه ساییدگی جزئی یا خشکی که ممکن است منجر به ایجاد عفونت شود، بررسی کنید.»

به همین دلیل، ویلکینسون و خیریه‌هایی مانند دیابت بریتانیا توصیه می‌کنند که بیماران دیابتی هر روز پاهای خود را بشویند.

اما در مورد بقیه چطور؟ برخی از کارشناسان استدلال می‌کنند که برای اکثر افراد، شستن روزانه پاها فایده سلامتی چندانی ندارد و حتی می‌تواند خطر مشکلات پوستی را افزایش دهد. به هر حال، پوست برای انجام عملکردهای ضروری خود به جامعه‌ای از میکروب‌های مفید متکی است. آن‌ها باکتری‌های مضر را دفع می‌کنند، چربی‌هایی تولید می‌کنند که پوست را مرطوب و انعطاف‌پذیر نگه می‌دارند، و حتی به ترمیم زخم‌ها کمک می‌کنند.

شستشو و ساییدن شدید می‌تواند این گونه‌های مفید را از بین ببرد، به خصوص اگر آب داغ باشد. در نتیجه، پوست می‌تواند خشک، تحریک‌شده یا دچار خارش شود. پوست ترک‌خورده ممکن است به باکتری‌ها اجازه دهد تا از سد معمولاً نفوذناپذیر پوست عبور کنند و احتمال عفونت‌ها را افزایش دهند.

زایشنر می‌گوید: «شستشوی بیش از حد پوست می‌تواند سد دفاعی پوست را مختل کند، چربی‌های طبیعی پوست را از بین ببرد و به خشکی و التهاب کمک کند.» این امر منجر به خارش و خشکی پوست می‌شود و می‌تواند شرایطی مانند اگزما را تشدید کند. زایشنر همچنین می‌گوید: «مهم است که پوست پاها را بیش از حد نسایید یا لایه‌برداری نکنید. پینه‌ها به دلیل آسیب‌های روزانه ایجاد می‌شوند. اما در واقع از پاها در برابر محیط محافظت می‌کنند. برداشتن پینه‌ها این محافظت را از بین می‌برد.»

همچنین نگرانی‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه صابون‌های ضد باکتری می‌توانند تعادل ظریف میکروارگانیسم‌های روی پوست را برهم بزنند، گونه‌های مفید را از بین ببرند و اجازه ظهور سویه‌های بیماری‌زای قوی‌تر و مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها را بدهند. در نهایت، سیستم ایمنی بدن ما برای انجام وظیفه‌اش تا حدی نیاز به چالش با میکروب‌ها دارد. اگر در دوران کودکی با جریان ثابتی از باکتری‌ها و ویروس‌ها تماس نداشته باشیم، بدن ما یاد نمی‌گیرد که چگونه به درستی به حمله پاسخ دهد. برخی از کارشناسان معتقدند که حمام کردن یا دوش گرفتن بیش از حد و مکرر می‌تواند دقیقاً به همین دلیل برای شما نتیجه معکوس داشته باشد.
میکروب‌هایی که روی پاهای ما زندگی می‌کنند در واقع هدف مهمی دارند و به دفع باکتری‌های مضر کمک می‌کنندبنابراین ما با این سوال همیشگی روبرو هستیم که چند وقت یک بار باید پاهای خود را بشوییم؟ پاسخ تا حدودی به فرد بستگی دارد. ویلکینسون می‌گوید: «برای افراد مبتلا به دیابت، صد درصد توصیه می‌شود که هر روز پاهای خود را بشویید. اما اگر هیچ بیماری زمینه‌ای ندارید، متخصصان پوست معمولاً توصیه می‌کنند که شستشوی هر دو روز یکبار برای حفظ بهداشت خوب، بدون از بین بردن بیش از حد چربی‌های طبیعی پوست، کافی است.»

با این حال، ویلکینسون اشاره می‌کند که اگر فردی هستید که دوست دارید بدوید یا در باشگاه ورزش کنید، بدیهی است که باید پاهای خود را بیشتر از فردی که کمتر فعال است بشویید. همچنین فقط دفعات شستشو مهم نیست. نحوه شستشو و خشک کردن پاها نیز پیامدهایی برای سلامتی دارد. ویلکینسون می‌گوید: «بسیاری از مردم فکر می‌کنند اگر دوش بگیرند و فقط اجازه دهند آب روی پاهایشان چکه کند، این به معنی شستن پاهاست. اما اینطور نیست. شما باید در واقع پاهای خود را با آب و صابون بشویید.»

مهم‌ترین نکته‌ای که دن باومگارت، پزشک عمومی و مدرس علوم اعصاب و فیزیولوژی دانشگاه بریستول بریتانیا، به بیماران خود تاکید می‌کند این است که مطمئن شوند پاهای خود را به درستی خشک می‌کنند. باومگارت می‌گوید: «وقتی رطوبت یا نم بین انگشتان پا وجود داشته باشد و در یک محیط گرم باقی بماند، آن وقت است که مستعد ابتلا به بیماری‌هایی مانند عفونت پای ورزشکاران و سایر عفونت‌های قارچی می‌شوید.»