الجزیره: «ولیعهد خودخوانده ایران: وقتی حمایت از اسرائیل، آخرین امید پهلوی را بر باد داد»

ولیعهد خودخوانده ایران پس از حمایت از اسرائیل، حمایتش را از دست می‌دهد

منتقدان استدلال می‌کنند که جاه‌طلبی‌های پهلوی و روابطش با اسرائیل، ادعاهای او برای حمایت از دموکراسی را تضعیف می‌کند.

نویسنده: مت ناشد - الجزیره

ساعاتی پیش از اجرایی شدن آتش‌بس میان اسرائیل و ایران در ۲۴ ژوئن، رضا پهلوی، پسر آخرین شاه ایران، یک کنفرانس خبری تلویزیونی در پاریس، پایتخت فرانسه، برگزار کرد.

پهلوی ۶۴ ساله، ولیعهد تبعیدی (و خودخوانده) سلطنتی که ایرانیان در سال ۱۳۵۷ آن را سرنگون کردند، در حالی که کت و شلوار خاکستری و کراوات آبی به تن داشت و موهایش را به عقب شانه کرده بود، از ایالات متحده خواست که با از سرگیری مذاکرات دیپلماتیک درباره برنامه هسته‌ای ایران، «طناب نجات» به حکومت ایران ندهد.

پهلوی اصرار داشت که جمهوری اسلامی ایران در حال فروپاشی است. او گفت: «این لحظه دیوار برلین ماست»، و از مردم عادی ایران خواست تا از فرصت فراهم شده توسط جنگ اسرائیل استفاده کرده و به خیابان‌ها بیایند، و نیروهای نظامی و امنیتی را به نافرمانی تشویق کرد.

اما اعتراضات گسترده‌ای که پهلوی تشویق می‌کرد، هرگز محقق نشد.

در عوض، بسیاری از ایرانیان – از جمله مخالفان حکومت – در لحظه حمله یک نیروی خارجی، گرد پرچم کشور جمع شدند. به نظر می‌رسد پهلوی که در سخنرانی خود در پاریس گفته بود آماده است جایگزین رهبر معظم علی خامنه‌ای شود و ایرانیان را به «راه صلح و گذار دموکراتیک» رهبری کند، وضعیت را اشتباه ارزیابی کرده بود.

در حالی که او مایل بود برای دستیابی به هدف بزرگتر سرنگونی جمهوری اسلامی با اسرائیل همسو شود، اکثریت هموطنانش این گونه نبودند.

تریتا پارسی، کارشناس ایران و نویسنده کتاب «اتحاد خائنانه: معاملات پنهانی اسرائیل، ایران و ایالات متحده»، می‌گوید که پهلوی با عدم محکومیت بمباران شدید ایران توسط اسرائیل، که بیش از ۶۰۰ نفر از جمله بسیاری از غیرنظامیان را کشت، شاید همان اندک حمایتی را که زمانی داشت، از دست داد.

او به الجزیره گفت: «به نظر من او با حضور در تلویزیون و بهانه‌تراشی برای اسرائیل در زمانی که اسرائیل ساختمان‌های آپارتمانی ما را هدف قرار می‌داد و غیرنظامیان را می‌کشت، بخش زیادی از نام تجاری [شاه] را از بین برد.»

دفتر پهلوی به درخواست‌های الجزیره برای اظهار نظر پاسخی نداد.

با این حال، حمایتی که او دارد – به ویژه در میان ایرانیان دیاسپورا – اغلب از مخالفت با جمهوری اسلامی و نوستالژی برای سلطنت پیشین ناشی می‌شود.

یاسمین*، یک بریتانیایی-ایرانی اواخر دهه ۲۰ زندگی خود، گفت که اعضای خانواده‌اش از پهلوی به دلیل نمادگرایی دوران پیش از جمهوری اسلامی که او نمایندگی می‌کند، حمایت می‌کنند، برخلاف آنچه که او واقعاً ممکن است نماینده آن باشد، و افزود که او معتقد است که پهلوی فاقد یک چشم‌انداز سیاسی روشن است.

او به الجزیره گفت: «او واقعاً نماد آنچه ایران [یک حکومت سکولار و طرفدار غرب] پیش از جمهوری اسلامی بود، است، و این همان چیزی است که کسانی که رضا پهلوی را می‌خواهند، به دنبال بازگشت آن هستند.»

خاله او، یاسنا*، ۶۴ ساله، تنها چند ماه پیش از انقلاب ۱۳۵۷ برای تحصیل در دانشگاهی در بریتانیا، ایران را ترک کرد. در حالی که او به دلایلی که خواهرزاده‌اش ذکر کرد از پهلوی حمایت می‌کند، همچنین معتقد است که اگر او به ایران بازگردد، ایران دیگر طرد شده غرب نخواهد بود.

یاسنا گفت: «او کسی از نسل من است، و من خاطره روشنی از بزرگ شدن در دوران شاه دارم... او همچنین با آمریکا، اروپا و اسرائیل بسیار دوست است، و ما به کسی مانند او [در ایران] نیاز داریم.»

تحلیلگران به الجزیره توضیح دادند که نبود یک جایگزین برجسته برای پهلوی – به دلیل سرکوب مخالفان سیاسی توسط حکومت ایران – بخشی از جذابیت پهلوی بود.

آنها همچنین اشاره کردند که حمایت از پهلوی با خاطرات تحریف شده برخی از پدربزرگش، رضاخان، و پدرش، محمدرضا پهلوی، مرتبط است.

رضاخان به طور گسترده‌ای به ایجاد یک دولت قوم‌محور متمرکز که قدرت روحانیت مذهبی را محدود کرد و مخالفان و اقلیت‌ها را به شدت سرکوب کرد، شناخته شده است. این سرکوب تحت حکومت محمدرضا پهلوی نیز ادامه یافت.

با این حال، یاسنا با علاقه از خانواده پهلوی صحبت می‌کند و امیدوار است که رضا پهلوی به زودی میراث خود را بسازد.

او گفت: «پدربزرگ رضا امنیت را به کشور آورد، و پدرش به ما کمک کرد تا به جلو حرکت کنیم. من اکنون فکر می‌کنم رضا می‌تواند ما را دوباره متحد کند.»

تاریخچه خانواده
پهلوی‌ها یک سلسله با گذشته‌ای طولانی و پرشکوه نبودند. رضاخان یک افسر نظامی بود که در دهه ۱۹۲۰ قدرت را به دست گرفت، پیش از آنکه در سال ۱۹۴۱ توسط محمدرضا جایگزین شود.

قدرت‌های خارجی در این امر نقش داشتند، همانطور که در سال ۱۹۵۳، زمانی که ایالات متحده و بریتانیا کودتایی علیه نخست‌وزیر منتخب وقت ایران، محمد مصدق، که دارایی‌های شرکت نفت انگلیس-ایران، که اکنون به نام بی‌پی شناخته می‌شود، را در آوریل ۱۹۵۱ ملی کرده بود، مهندسی کردند.

اسل رد، مورخ ایران و نویسنده کتاب «وضعیت مقاومت: سیاست، هویت و فرهنگ در ایران مدرن»، توضیح داد: «بریتانیایی‌ها فکر می‌کردند این نفت آنهاست.»

او به الجزیره گفت: «آنها هیچ شناختی از گذشته استعماری که به آنها اجازه می‌داد به زور منابع را تصرف کنند، و نه شناختی از حق ایران برای تصرف منابع برای خود، نداشتند.»

پیش از کودتا، رد توضیح داد که شاه درگیر کشمکش قدرت با مصدق بود که آشکارا شاه را به دلیل نقض قانون اساسی مورد انتقاد قرار می‌داد. اولی می‌خواست کنترل خود، به ویژه بر ارتش، را حفظ کند، در حالی که دومی در تلاش بود تا ایران را به یک دموکراسی مشروطه با حمایت مردمی تبدیل کند.

کودتا علیه مصدق در نهایت موفقیت‌آمیز بود و به ۲۶ سال دیگر از حکومت پهلوی که به تدریج سرکوبگرتر می‌شد، انجامید.

بر اساس گزارشی در سال ۱۹۷۶ توسط عفو بین‌الملل، سازمان اطلاعات مخوف شاه (ساواک) اغلب زندانیان سیاسی را با کابل‌های برقی کتک می‌زد، مورد تجاوز قرار می‌داد و ناخن‌های دست و پای آنها را برای گرفتن اعترافات دروغین می‌کند.

پارسی به الجزیره گفت: «در پایان روز، رژیم شاه یک دیکتاتوری بی‌رحمانه و غیردموکراتیک بود.»

بر اساس گزارش سال ۲۰۱۹ موسسه بروکینگز توسط جواد صالحی‌اصفهانی، اقتصاددان دانشگاه ویرجینیا تک، نابرابری اقتصادی بین طبقات ثروتمند شهری و فقیر روستایی نیز در دوران شاه افزایش یافت.

و با این حال، شاه در طول سلطنت خود از مشکلات مردم خود دور به نظر می‌رسید. رد به مهمانی باشکوهی که شاه در سال ۱۹۷۱ برای جشن ۲۵۰۰ ساله امپراتوری ایران برگزار کرد، اشاره کرد.

این مهمانی مجلل مقامات خارجی را از سراسر جهان گرد هم آورد، حتی در حالی که بسیاری از ایرانیان برای تامین معاش خود دست و پنجه نرم می‌کردند، و نابرابری‌های اقتصادی کشور را برجسته می‌کرد.

رد گفت: «او ایران را بدون هیچ چیز ایرانی و بدون دعوت یا مشارکت هیچ ایرانی جشن می‌گرفت، و حتی پیش از آن دانشجویان معترض را دستگیر کرده بود زیرا نمی‌خواست حوادثی در حین انجام این کار رخ دهد. این مهمانی یکی از این لحظات مهم بود که به گسست بین او و مردمش منجر شد.»

همراه با سرکوب دولتی و افزایش فقر، جشن امپراتوری ایران یکی از عواملی بود که در نهایت به انقلاب ۱۳۵۷ منجر شد.

رضا پهلوی در زمان وقوع انقلاب در ایالات متحده بود و برای خلبان جنگنده آموزش می‌دید.

او تنها ۱۷ سال داشت و از آن زمان هرگز به ایران بازنگشته است. در عوض، زندگی در تبعید آغاز شد، با هدف نهایی همیشه بازگشت به کشورش – و قدرت – باقی ماند.

به عنوان بزرگترین پسر شاه، وفاداران به سلطنت، رضا پهلوی را پس از فوت پدرش بر اثر سرطان در سال ۱۹۸۰، به عنوان ولیعهد به رسمیت شناختند.

او از آن زمان بیشتر عمر خود را در ایالات متحده، عمدتاً در حومه واشنگتن دی‌سی، گذرانده است.

پهلوی در ابتدا بر احیای سلطنت تمرکز داشت، اما در دو دهه اخیر بلاغت خود را تغییر داده و بیشتر بر ایده دموکراسی سکولار در ایران تمرکز کرده است. او گفته است که به دنبال قدرت نیست و تنها در صورت درخواست مردم ایران، تاج و تخت را به دست خواهد گرفت.

ارتباط با مخالفان
تلاش پهلوی برای گسترش نفوذ خود همزمان با تلاش او برای برقراری ارتباط با دیگر مخالفان حکومت ایران بود.

برخی به دلیل سابقه سلطنتی او، به طور کامل از همکاری با او خودداری کرده‌اند. و دیگرانی که با او کار کرده‌اند، به سرعت از او فاصله گرفته‌اند.

یکی از مهمترین نمونه‌های این امر، «اتحاد برای دموکراسی و آزادی در ایران» بود که در سال ۲۰۲۳، در پی اعتراضات ضد دولتی که از سال قبل آغاز شده بود، تشکیل شد.

علاوه بر پهلوی، این ائتلاف شامل شیرین عبادی برنده جایزه صلح نوبل، مسیح علی‌نژاد فعال حقوق زنان، نازنین بنیادی فعال حقوق بشر و بازیگر، علی کریمی فوتبالیست سابق، و حامد اسماعیلیون نویسنده بود.

اما مشکلات از همان جلسه تشکیل ائتلاف در فوریه ۲۰۲۳ آغاز شد.

به گفته پارسی و سینا طوسی، کارشناس ایران در مرکز سیاست بین‌الملل (CIP)، پهلوی هرگونه پیشنهاد برای همکاری با دیگر حاضران در جلسه در دانشگاه جورج‌تاون واشنگتن دی‌سی را رد کرد، چه با توافق برای تصمیم‌گیری بر اساس اجماع مشترک و چه از طریق نوعی رای اکثریت.

او در عوض می‌خواست همه حاضران به او به عنوان رهبر اپوزیسیون احترام بگذارند و از او حمایت کنند.

مشکل دیگری که پس از جلسه جورج‌تاون پیش آمد، رفتار حامیان پهلوی بود، که بسیاری از آنها مخالف هرگونه ارتباط با سیاست‌های چپ‌گرا بودند و از اقدامات رژیم شاه دفاع می‌کردند.

طوسی گفت: «سلطنت‌طلبان [حامیان او] از اینکه رضا هم‌تراز با این افراد دیگر [در جلسه] قرار گرفته بود، ناراحت بودند.»

این ائتلاف به زودی فروپاشید، و اسماعیلیون به «روش‌های غیردموکراتیک» اشاره کرد که بسیاری آن را انتقاد از پهلوی تعبیر کردند.

ارتباطات اسرائیلی
دو ماه پس از جلسه جورج‌تاون، و در حالی که ائتلاف تازه تاسیس به سرعت فروپاشید، پهلوی یک سفر از پیش برنامه‌ریزی شده به اسرائیل با همسرش یاسمین داشت.

همانطور که الجزیره قبلاً گزارش داده بود، این سفر توسط امیر تمادی، مشاور رسمی پهلوی، و سعید قاسمی‌نژاد، که در اندیشکده راست‌گرای آمریکایی «بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها» (FDD) کار می‌کند، ترتیب داده شده بود. این بنیاد به طور مکرر تحلیل‌هایی منتشر می‌کند که از ایالات متحده می‌خواهند برای بازدارندگی نفوذ منطقه‌ای و برنامه هسته‌ای ایران از نیروی نظامی استفاده کند.

در این سفر، پهلوی و همسرش با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و همسرش سارا، عکس گرفتند.

این سفر، روابط نزدیک پهلوی با اسرائیل را برجسته کرد؛ رابطه‌ای که سال‌هاست پرورش یافته، هرچند در ابتدا کمتر علنی بود.

به گفته پارسی، در دوران اولین دوره ریاست‌جمهوری جورج دبلیو بوش در اوایل دهه ۲۰۰۰، پهلوی به کمیته قدرتمند امور عمومی آمریکا-اسرائیل (آیپک) – یک لابی قدرتمند – مراجعه کرد تا در کنفرانس سالانه آنها سخنرانی کند.

پارسی توضیح داد که این پیشنهاد رد شد، و اعضای آیپک توضیح دادند که اگر او در کنفرانس سالانه آنها سخنرانی کند، به اعتبار خود به عنوان یک ملی‌گرای ایرانی لطمه خواهد زد.

او به الجزیره گفت: «آیپک به او گفته بود که شاید ایده خوبی نباشد زیرا می‌تواند او را از مشروعیت ساقط کند، که این نشان می‌دهد پهلوی چقدر از واقعیت‌های ایرانیان دیاسپورا دور بود.»

اما، حدود ۱۰ سال پیش، در دوران اولین دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، پهلوی همچنین شروع به احاطه خود با مشاورانی کرد که مدت‌هاست خواستار روابط نزدیک‌تر بین ایران و اسرائیل و ادامه «کارزار فشار حداکثری» تحریم‌ها علیه حکومت ایران توسط ایالات متحده شده‌اند، به گفته طوسی.

کارزار فشار حداکثری ترامپ، به مردم عادی بیش از حکومت ایران آسیب رساند. طبق گزارش دیدبان حقوق بشر، این کارزار منجر به تورم شدید و کاهش عمده ارزش پول ایران شد، که تامین کالاهای اساسی و داروهای نجات‌بخش را برای بسیاری از ایرانیان دشوار کرد.

به گفته طوسی، پهلوی تا حدی از مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم‌ها آگاه بود، که شاید توضیح می‌دهد چرا او از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) باراک اوباما در سال ۲۰۱۵ حمایت کرد.

برجام نظارت جهانی بر برنامه هسته‌ای ایران را در ازای رفع تحریم‌های ضروری تضمین می‌کرد.

با این حال، طوسی گفت که پهلوی به سرعت پس از به قدرت رسیدن ترامپ در سال بعد، با او همسو شد. ترامپ برجام را تحقیر کرد و در نهایت در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد و سپس سیاست فشار حداکثری خود را آغاز کرد.

گسست بین پهلوی و ایرانیان عادی در مورد این مسئله را می‌توان در اقدامات او در سفر ۲۰۱۳ به اسرائیل نیز مشاهده کرد.

پهلوی سفر پر سر و صدایی به دیوار غربی در بیت‌المقدس شرقی اشغالی داشت که برای یهودیان سراسر جهان اهمیت مذهبی قابل توجهی دارد.

اکثر قریب به اتفاق ایرانیان هنوز مسلمان شیعه هستند – حتی اگر بسیاری از آنها سکولار باشند – و پهلوی از مسجد الاقصی، سومین مکان مقدس اسلام، بازدید نکرد. دیوار غربی بخشی از دیوار بیرونی محوطه مسجد الاقصی است.

بی‌خبر از واقعیت
به گفته طوسی، سفر سال ۲۰۲۳ به اسرائیل و روابط ظاهراً دوستانه پهلوی با مقامات اسرائیلی، به اعتبار او آسیب رسانده است.

او به الجزیره گفت: «به طور خلاصه... آنچه در جنبش سلطنت‌طلبی ایران اتفاق افتاده، یک اتحاد بسیار آشکار، واضح و علنی با اسرائیل است.»

او افزود: «او واقعاً تنها چهره مخالف بود که از [جنگ اسرائیل] حمایت می‌کرد.»

به گفته باربارا اسلاوین، کارشناس ایران و همکار برجسته در مرکز استیمسون در واشنگتن دی‌سی، بلاغت پهلوی در طول جنگ ۱۲ روزه «نتیجه معکوس» داشت.

اسلاوین گفت که پهلوی عمدتاً از احساسات و دیدگاه‌های داخل ایران بی‌خبر بوده است زیرا از نوجوانی در آنجا نبوده، و عدم محکومیت بمباران غیرنظامیان توسط اسرائیل، بسیاری را از او رویگردان کرده است.

او به الجزیره گفت: «پس از همه غیرنظامیانی که اسرائیل کشته، [رابطه او با اسرائیل] واقعاً بوی بدی می‌دهد.»

پارسی موافق است و اضافه می‌کند که او فکر نمی‌کند اسرائیل واقعاً باور داشته باشد که پهلوی روزی می‌تواند کشور را اداره کند، زیرا او فاقد حمایت مردمی در داخل و خارج از ایران است.

پارسی معتقد است اسرائیل صرفاً از نام و نشان او برای مشروعیت بخشیدن به خصومت خود با ایران سوءاستفاده می‌کند.

او گفت: «او… برای اسرائیلی‌ها مفید است که او را به نمایش بگذارند زیرا در طول جنگ، به آنها پوششی از مشروعیت برای جنگ تجاوزکارانه خود علیه ایران می‌دهد.»

پارسی گفت: «[اسرائیل] می‌تواند به [پهلوی] اشاره کند و بگوید: «ببینید، ایرانیان می‌خواهند بمباران شوند.»

اما این برای بسیاری از ایرانیان، از جمله مخالفان حکومت، ناخوشایند است.

یاسمین، بریتانیایی-ایرانی، یکی از آنهاست.

به نظر او، پهلوی کاریزما نداشت و با دعوت از ایرانیان برای به خیابان آمدن در زمانی که اسرائیل به ایران حمله کرد، عدم محبوبیت خود را در میان ایرانیان، هم در داخل و هم در خارج از ایران، تثبیت کرده بود.

یاسمین گفت: «او از ایرانیان می‌خواست که علیه حکومت قیام کنند تا او [برای به دست گرفتن قدرت] بیاید. او اساساً از ایرانیان می‌خواست که کارهای کثیف او را انجام دهند.»