اسرائیل، آمریکا و ایران همه خود را برنده جنگ می‌‌دانند، اما برنده واقعی کیست؟

ژولیان بورگر - گاردین - اورشلیم

همان‌طور که تقریباً برای هیچ‌کس تعجب‌آور نبود، در پی اعلام رسمی آتش‌بس توسط دونالد ترامپ در صبح سه‌شنبه، همه طرف‌ها خود را پیروز اعلام کردند. اما برنده یا بازنده در بلندمدت – اگر چنین چیزی وجود داشته باشد – به زمان بیشتری برای مشخص شدن نیاز دارد.

تا ظهر در خاورمیانه، حتی گرد و غبار نبرد فرو ننشسته بود. بیش از دو ساعت پس از آغاز آتش‌بس که قرار بود ساعت ۰۵:۰۰ به وقت گرینویچ شروع شود، اسرائیل اعلام کرد که حداقل دو موشک شلیک‌شده از ایران را که به سمت شمال این کشور می‌رفتند، رهگیری کرده است. ایران پرتاب هرگونه موشک را تکذیب کرد، اما اسرائیل قول پاسخ ویرانگر را داد.

با بیدار شدن از این خبر، ترامپ خشمگین هر دو طرف را مقصر دانست اما خشم خاص خود را متوجه اسرائیل کرد و به آنها گفت که خلبانان خود را به خانه بازگردانند و هشدار داد که اگر بمب‌های خود را رها کنند، این یک "نقض عمده" خواهد بود.

گزارش شده است که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در تلاش برای آرام کردن رئیس‌جمهور آمریکا بود. قرار گرفتن در جبهه مخالف ترامپ از نظر سیاسی برای او زیان‌بار است و فشار شدیدی بر او وارد خواهد شد تا به آتش‌بس پایبند بماند.

از سوی دیگر، ایران این آتش‌بس را چیزی توصیف کرده بود که "به دشمن تحمیل کرده است"؛ ارزیابی‌ای که فوراً مشکوک به نظر می‌رسد، با توجه به تعداد بسیار کم موشک‌هایش که توانستند از سپر دفاعی دشمنانش عبور کنند و میزان خسارت بسیار محدودی که توانست وارد کند.

حتی اگر ترامپ موفق شود آتش‌بس را دوباره به مسیر خود بازگرداند، ادعای جسورانه او در شب گذشته مبنی بر تأمین صلح پایدار با سرعتی خفت‌بار رد شده است.

ترامپ دوشنبه شب به NBC News گفته بود: «فکر می‌کنم آتش‌بس نامحدود است. برای همیشه ادامه خواهد داشت.» او پیش‌بینی کرده بود که اسرائیل و ایران هرگز «دوباره به سمت یکدیگر شلیک نخواهند کرد.»

ارزیابی جامع دیگر رئیس‌جمهور، مبنی بر "نابود شدن" برنامه هسته‌ای ایران و عدم بازسازی آن، توسط نتانیاهو نیز تکرار شده است، هرچند با تأکید کمتری.

دفتر نتانیاهو با تأیید آتش‌بس، بیانیه‌ای صادر کرد و اعلام داشت که «یک تهدید وجودی دوگانه، هم در مورد مسئله هسته‌ای و هم در مورد موشک‌های بالستیک» را از بین برده است.

خسارات گسترده به تاسیسات هسته‌ای ایران
شکی نیست که بمب‌افکن‌های اسرائیلی و آمریکایی حجم عظیمی از تخریب را به بار آورده‌اند. تصاویر ماهواره‌ای منتشر شده نشان‌دهنده خرابه‌های سایت‌های هسته‌ای ایران و گودال‌هایی در زمین است که گمان می‌رود تأسیسات زیرزمینی در آنجا قرار داشته‌اند.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) خسارات قابل توجهی را به اتاق‌های بالای زمین و زیرزمینی در تأسیسات اصلی غنی‌سازی اورانیوم ایران در نطنز و همچنین در تأسیسات محافظت‌شده‌تر فردو که در دل کوه ساخته شده بود، تأیید کرده است. رافائل گروسی، مدیر کل IAEA، اشاره کرد که حتی اگر بمب‌های سنگرشکن آمریکا تا سالن‌های غنی‌سازی نفوذ نکرده باشند، انتظار می‌رود "خسارت بسیار قابل توجهی" با توجه به "ماهیت بسیار حساس سانتریفیوژها به لرزش" ایجاد کرده باشند.

تعدادی از تأسیسات دیگر در مجتمع هسته‌ای گسترده در اصفهان نیز به ویرانه تبدیل شده‌اند و سایر نقاط کشور نیز به شدت آسیب دیده‌اند.

با این حال، گروسی تصریح کرد که IAEA دیگر نمی‌تواند ذخیره ۴۰۰ کیلوگرمی اورانیوم غنی‌شده با خلوص ۶۰ درصد ایران را ردیابی کند. این اورانیوم با غنی‌سازی بالا (HEU) یکی از "تاج‌های جواهر" برنامه هسته‌ای ایران است. اگر بیشتر به خلوص ۹۰ درصد غنی‌سازی شود، برای حدود ۱۰ کلاهک جنگی کافی خواهد بود.

پیش از حمله غافلگیرکننده اسرائیل، IAEA این مواد را تحت نظارت از راه دور در یک سایت ذخیره‌سازی عمیق در زیر مجموعه اصفهان داشت. از زمان حمله، آژانس ردیابی آن را از دست داده است.

از آنجایی که HEU را می‌توان در کانتینرهایی به اندازه کپسول غواصی ذخیره و حمل کرد، به راحتی می‌توان آنها را در سراسر کشور با خودروهای مسافربری معمولی جابجا کرد.

مقامات ایرانی علناً اعلام کردند که ذخیره HEU قبل از حمله به این کشور جابجا شده بود.

نگرانی از محل نگهداری اورانیوم غنی‌شده
جی. دی. ونس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، اذعان کرد که واشنگتن نمی‌داند HEU کجاست و در برنامه "This Week" شبکه ABC قول داد: "در هفته‌های آینده تلاش خواهیم کرد تا مطمئن شویم که با آن سوخت کاری انجام می‌دهیم."

او گفت: "این یکی از مواردی است که ما با ایرانی‌ها در مورد آن گفتگو خواهیم کرد."

یان استوارت، مدیر اجرایی دفتر واشنگتن مرکز مطالعات منع اشاعه جیمز مارتین (CNS)، در بلواسکای نوشت: "۱۰ کلاهک هسته‌ای معادل مواد (HEU 60%) از کنترل خارج شده و IAEA نمی‌داند کجاست. این باید نگرانی اصلی باشد."

جیمز اکتون، مدیر مشترک برنامه سیاست هسته‌ای در موقوفه کارنگی برای صلح بین‌المللی، گفت: "اهمیت این موضوع را نمی‌توان نادیده گرفت... این جنگ می‌تواند فاجعه‌ای برای منع اشاعه باشد."

او در X نوشت: "اجازه دهید اینطور بگویم. اگر یک توافق هسته‌ای به ایران اجازه می‌داد که چندین بمب اورانیوم بسیار غنی‌شده را خارج از پادمان‌های IAEA نگه دارد، ما (درست) می‌گفتیم که این یک توافق بسیار بد است." "با این حال، این نتیجه نیروی نظامی است."

کارشناسان هسته‌ای گفتند که ایران می‌تواند ذخیره HEU 60% خود را به راحتی به مواد با درجه تسلیحاتی تبدیل کند. از زمانی که ترامپ در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای چندجانبه خارج شد، IAEA نتوانسته است تمام اجزای سانتریفیوژهای ایران را ردیابی کند.

مرحله نهایی غنی‌سازی می‌تواند در سایت دوم در نطنز که ایران سال‌هاست در زیر کوهی در حال حفاری آن است و بمباران نشده، یا در یک ساختمان صنعتی ناشناس انجام شود.

جفری لوئیس، استاد CNS در موسسه مطالعات بین‌المللی میدلبری در مونتری، گفت که اگر ایران تصمیم به ساخت بمب بگیرد، حدود پنج ماه طول می‌کشد تا مواد شکافت‌پذیر کافی برای یک زرادخانه هسته‌ای کوچک تولید کند.

تغییر نظر رهبر ایران؟
آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا و IAEA توافق دارند که قبل از حمله اسرائیل، هیچ نشانه‌ای از دستور آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر معظم، برای ساخت کلاهک جنگی وجود نداشت. خطر ناشی از بمباران اسرائیل و آمریکا این است که اکنون می‌تواند نظر او را تغییر دهد و سرانجام او را متقاعد کند که فقط یک سلاح هسته‌ای می‌تواند دشمنان ایران را بازدارد.

اگر این تصمیم گرفته شود، سایر قطعات پازل می‌توانند در جای خود قرار گیرند. ساخت یک کلاهک هسته‌ای قابل کار نیز احتمالاً چندین ماه طول می‌کشد، اما می‌تواند در فضای کوچکی انجام شود. اسرائیل حدود ۱۵ دانشمند هسته‌ای ایران را کشته است، اما پس از بیش از یک ربع قرن، ذخیره دانش هسته‌ای این کشور احتمالاً بسیار عمیق‌تر است. حدود نیمی از زرادخانه موشک‌های بالستیک ایران، که حدود ۲۵۰۰ کلاهک تخمین زده می‌شود، نامشخص است.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه سابق آمریکا، گفت که دولت بایدن شبیه‌سازی‌هایی از حمله به برنامه هسته‌ای ایران انجام داده است، اما بازی‌های جنگی بر این خطر تأکید کرده بودند که رژیم دارایی‌های خود را پراکنده و پنهان کند و سپس تصمیم به "حمله سریع به سمت بمب" بگیرد.

او در نیویورک تایمز نوشت: "بنابراین، حمله آقای ترامپ خطر تسریع چیزی را که می‌خواهیم از آن جلوگیری کنیم، در پی داشته است."

اسرائیل و آمریکا ممکن است به توانایی‌های اطلاعاتی قدرتمند و برتری نظامی خود برای نابودی هرگونه کار هسته‌ای که ایران تلاش در بازسازی آن دارد، با حملات مکرر در سال‌های آینده، حساب کرده باشند. اما این شکل بسیار خشونت‌آمیزتر و پرخطرتر از منع اشاعه نسبت به توافقی مانند توافق‌نامه دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما است که توسط IAEA تأیید و نظارت می‌شد.

آینده مبهم رژیم ایران
اگر دولت کنونی ایران با یک جایگزین سازگارتر و همسو با غرب جایگزین شود، قطعیت بیشتری وجود خواهد داشت. تغییر رژیم هدف جنگی فزاینده‌ای بود که توسط ترامپ و دولت نتانیاهو در طول جنگ بیان شد. تا کنون، تشکیلات تئوکراتیک ایران خونین شده است، اما هیچ نشانه‌ای از شکاف‌های داخلی نشان نمی‌دهد.

این رژیم مورد تنفر بخش زیادی از مردم است، اما انحصار خشونت را حفظ کرده است که تاکنون آن را در قدرت نگه داشته است. حداقل در حال حاضر، خشم عمومی ایران از بمباران، نفرت آنها از حاکمانشان را تحت‌الشعاع قرار داده است. در واقع، کسانی که در سال‌های اخیر به شعار مقاومت "زن، زندگی، آزادی" پیوستند، ممکن است از جمله بازنده‌های کوتاه‌مدت باشند.

با گذشت زمان، ناتوانی رژیم در برابر حملات خارجی ممکن است شکافی مهلک در کل ساختار باشد، اما تاکنون هیچ نشانه‌ای از آن وجود ندارد.

لوئیس در X گفت: "ما باید این حمله را با هدف واقعی آن قضاوت کنیم، نه با استتار قانونی دفاع از خود پیشگیرانه." "اگر این حمله رژیم کنونی، یا چیزی بسیار شبیه به آن، را با یک گزینه هسته‌ای در قدرت بگذارد، آنگاه یک شکست استراتژیک خواهد بود."