۱۲۰۰ سقط جنین در روز؛ چرا سیاست فرزندآوری جمهوری اسلامی شکست خورد؟

یورونیوز: به گفته رئیس «مرکز جوانی جمعیت» وزارت بهداشت ایران ۹۰ درصد سقط‌ جنین‌ها از سوی خانواده‌ها انجام می‌شود.

بر اساس آخرین آمار، روزانه حدود ۱۲۰۰ سقط جنین در ایران انجام می‌شود که ۹۶ درصد جنین‌ها پدر و مادر شرعی دارند. براساس یک نظرسنجی، «عدم آمادگی» و مشکلات اقتصادی و معیشتی از مهمترین دلایل سقط جنین در ایران است.

مطابق با قوانین جمهوری اسلامی ایران، سقط جنین غیرقانونی است و به همین دلیل این عمل، عمدتا در خانه یا مراکز زیرزمینی و بدون حضور افراد متخصص انجام می‌شود.

طبق ماده ۶۲۳ قانون مجازات اسلامی، هر کس با دادن دارو یا وسایلی باعث سقط جنین زنی شود، به حبس از ۶ ماه تا یک سال محکوم می‌شود و اگر «به صورت عمدی و با آگاهی» زن را راهنمایی کند تا دارو یا وسایل دیگری استفاده کرده و جنین خود را سقط کند، به حبس از سه تا ۶ ماه محکوم خواهد شد.

طبق ماده ۶۲۴ همان قانون نیز اگر پزشک، ماما یا داروفروش، وسایلی برای سقط جنین فراهم کرده یا برای این عمل همکاری کند، به حبس از دو تا پنج سال محکوم شده و باید دیه پرداخت کنند.

با این وجود آمارها حاکی از آن است که محکومیت و حبس نتوانسته باعث نگه داشتن جنین‌ها شود.
ممنوعیت سقط جنین قبل و بعد از انقلاب
سقط جنین در ایران به دلیل باورهای مذهبی همواره ممنوع بوده و به صورت غیرقانونی انجام می‌شده است.

این ممنوعیت به پیش از انقلاب اسلامی باز می‌گردد. در آن زمان هم سقط جنین (مگر در موارد خاص که جان مادر در خطر بود) غیرقانونی بود و نیاز به تشخیص و مجوز پزشک داشت. به همین دلیل در بارداری‌های خارج از روابط ازدواج، معمولا دختران دست به دامان روش‌های پرخطر می‌شدند.

این ممنوعیت پس از انقلاب ۱۳۵۷ ادامه پیدا کرد. با این تفاوت که برخی از ماماها، به انجام این کار کمک می‌کردند.

مریم، ماما است و به یورونیوز می‌گوید: «سقط جنین در شرایطی که شاکی خصوصی داشت، دردسرساز می‌شد. یعنی اگر زنی بدون اجازه همسرش سقط می‌کرد و همسر در نقش شاکی حاضر می‌شد، کار به دادگاه و پرداخت دیه می‌کشید. اما الان ممکن است گزارش‌های افراد هم دردسرساز شود.»

سال ۸۴ با تصویب قانون سقط درمانی، انجام این عمل با ساز و کار همراه شد. وجود بیماری‌های جدی در جنین مانند آنانسفالی یا سندرم داون شدید، ایجاد بیماری برای مادر به طوری که ادامه بارداری جان او را تهدید کند، سقط جنین با تایید سه پزشک متخصص و پزشکی قانونی آن هم تا قبل از هفته ۱۹ بارداری، مجاز اعلام شد.
سقط جنین‌های خانوادگی
اما همه سقط جنین‌ها به دلیل روابط خارج از ازدواج انجام نمی‌شود، حتی زوج‌ها نیز گاه دست به سقط جنین می‌زنند.

این موضوع موجب شده کد رشد جمعیت قابل توجه نباشد و در عین حال، به دلیل سیاست‌های تبلیغی کنترل جمعیت که پس از انقلاب اجرایی شده بود، جمعیت ایران به سمت پیری حرکت کند.

به همین دلیل، سال ۱۴۰۰ قانون «جوانی جمعیت و حمایت از خانواده» تصویب شد. طبق این قانون توزیع لوازم پیشگیری رایگان در مراکز بهداشت ممنوع است و دسترسی به سقط درمانی و تایید پزشکی قانونی پیچیده‌تر و نظارت بر توزیع داروهای مرتبط با سقط تشدید شد.

هدف این بود که با کاهش آمار سقط جنین غیرقانونی، هم جمعیت پیر ایران جوان شود و هم افزایش یابد. اما با وجود همه محدودیتها و ممنوعیتها، آمار سقط جنین بالاست، حتی با وجود اینکه این کار جرم محسوب می‌شود و مجازات سنگینی دارد.

یکی از دلایل ممنوعیت‌ها اعتقادات مذهبی است؛ چنانکه در دیگر کشورهای اسلامی نیز در شرایطی سقط جنین را مجاز می‌دانند که یا جان مادر در خطر باشد یا جنین دچار ناهنجاری‌های شدید باشد.

این موضوع در کشورهای توسعه یافته اروپایی متفاوت است و موضوع عاملیت زن در بارداری یا خاتمه آن به رسمیت شناخته می‌شود. اکنون در ۲۵ کشور از ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا، خاتمه داوطلبانه بارداری (سقط جنین) بدون نیاز به توجیه، قانونی یا جرم‌زدایی شده است.
پول نداریم، بچه نمی‌خواهیم
دسترسی به آمار درست و دقیق در ایران، تقریبا غیرممکن است. اما به تازگی صابر جباری، رئیس «مرکز جوانی جمعیت» وزارت بهداشت اعلام کرده که بیش از ۹۰ درصد سقطهای جنین عمدی در چارچوب خانواده و با تصمیم پدر و مادر انجام می‌شود.

او نتایج یک نظرسنجی را اعلام کرده که در آن ۴۰ درصد خانواده‌هایی که سقط انجام دادند، گفته‌اند فرزند بیشتر نمی‌خواهند و ۲۰ درصد علت سقط را مشکلات معیشتی اعلام کردند.

طبق گزارش مرکز آمار ایران، نرخ تورم نقطه به نقطه خانوارهای کشور در آبان ماه ۱۴۰۳ شمسی ۳۲.۵ درصد بوده، یعنی خانوارهای کشور به طور میانگین ۳۲.۵ درصد بیشتر از آبان ماه ۱۴۰۲ برای خرید یک «مجموعه کالاها و خدمات یکسان» هزینه کردند. این عدد حتی نسبت به مهرماه نیز ۰.۹ واحد درصد افزایش داشته است.

نیلوفر که ۱۷ سال دارد و ازدواج کرده، هیچگاه تلاشی برای داشتن فرزند نکرده و یک بار نیز تجربه سقط داشته است، او مبهم بودن شرایط اقتصادی و سیاسی ایران را یکی از مهمترین دلایلی می‌داند که مانع از فرزندآوری او می‌شود.

امیر، سه سال است ازدواج کرده است. او یک شغل تمام وقت و یک شغل پاره وقت دارد. همسرش نیز شاغل است، اما به گفته خودش هر سال سطح کیفی زندگیشان کاهش پیدا می‌کند زیرا هر ماه نرخ دلار و به تبع آن قیمت تمام اقلام افزایش پیدا می‌کند.

او نمی‌خواهد در این وضعیت، یک کودک نیز او را همراهی کند و به همین دلیل موضوع داشتن فرزند را از زندگی مشترکشان حذف کرده‌اند.
دسترسی سریع به لوازم سقط جنین
تا چند سال پیش ماماها و گاه پزشکان زنان، در ساعات غیرکاری، عمل سرپایی سقط جنین را انجام می‌دادند. عملی که به صورت ساکشن انجام می‌شد یا از قرص‌های سقط استفاده می‌کردند.

همان زمان قرص‌هایی بود که یا ماماها در اختیار افراد می‌گذاشتند یا باید از ناصرخسرو خریداری می‌شد. اما حالا کار ساده‌تر شده است و کانال‌های تلگرامی انواع و اقسام داروهای نایاب و کمیاب را می‌فروشند، حتی داروهای ممنوعه را.

«سایتوتک» یکی از داروهای اصلی سقط جنین در بازار ایران است که در کانال‌های تلگرامی تولیدی کشورهای مختلف از آمریکایی تا چینی و هندی آن را به فروش می‌رسند؛ با این وجود نمی‌توان واقعی یا تقلبی بودن آن را تشخیص داد.

یکی از فروشندگان قیمت یک بسته قرص فایزر آمریکا را دو میلیون تومان اعلام می‌کند. قیمتها با اندکی اختلاف در همین رده قرار دارند. فروشنده نه متخصص است و نه می‌توان به تاریخ انقضای داروهایش اعتماد کرد، اما او تجویز می‌کند که روزی چندتا به صورت خوراکی و واژینال باید مصرف کرد.

به گفته رئیس مرکز جوانی جمعیت، ۹۵ درصد سقط جنین‌ها در ایران غیرقانونی است. از این تعداد حدود ۶۰ درصد سقط جنین‌ها در منزل و با استفاده از همین نوع قرص‌ها انجام می‌شود.

این داروها عموما به صورت قاچاق وارد می‌شود و هیچ کنترلی روی آنها وجود ندارد.

اعظم محمداکبری، متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ درمان ناباروری می‌گوید: «گاهی افرادی که هیچ تخصصی در زمینه پزشکی ندارند، اقدام به انجام سقط‌های غیرقانونی می‌کنند. گاهی نیز خود مادران اقدام به چنین کاری با استفاده از وسایل مختلف می‌کنند. این اقدامات معمولاً با استفاده از وسایل غیرمناسب و در مکان‌های غیرمجاز انجام می‌شود. این کار می‌تواند باعث عوارض جدی و خطرناک مانند عفونت، خونریزی شدید، آسیب دائمی به رحم و نازایی شود. گاهی اوقات، این مداخلات و دستکاری‌ها باعث آسیب جدی به رحم شده و شانس بارداری‌های بعدی را از بین می‌برد. در مواردی نیز چسبندگی غیرطبیعی جفت به دلیل دستکاری رحم ممکن است رخ دهد که خطرات زیادی مانند خونریزی شدید و حتی مرگ مادران را به دنبال دارد.»
تشویق‌ها موثر نبود
در حالی که نرخ جهانی ۲.۱ فرزند به ازای هر مادر است، این رقم در ایران ۱.۶ است.

به همین دلیل مشوق‌های اقتصادی برای تشویق به فرزندآوری تهیه و تدوین شد؛ از جمله پرداخت وام‌های کم بهره یا بدون بهره که رقم آن بسته به این است که بارداری برای فرزند چندم باشد. شرایط بازپرداخت هم معمولا برای دوره‌های ۵ تا ۱۵ ساله دیده می‌شد.

ارائه وام مسکن، اعطای زمین رایگان در شهرهای کوچک یا پرداخت وام ساخت و خرید مسکن، همه جزو طرح‌هایی بود که جمهوری اسلامی از سال ۱۴۰۰ تا کنون تلاش کرده از مسیر آن‌ها جمعیت ایران را افزایش دهد.

با این وجود آمار سقط جنین و نرخ تعداد فرزند به ازای هر مادر در ایران، نشان می‌دهد که این طرح‌ها کاملا شکست خوردند.