تبریک حماس برای سقوط اسد؛ روابط پیچیده شبه‌نظامیان مسلمان در معادله اسرائیل و ایران

یورونیوز: گروه حماس کمتر از ۲۴ ساعت پس از سقوط بشار اسد از حکومت سوریه در پیامی به مردم این کشور و شورشیان هیئت تحریر شام تبریک گفت.

در پیام منتشر شده از سوی این گروه آمده است: «تحقق آرمان‌های مردم سوریه برای رسیدن به آزادی و عدالت آن‌هم از مسیر سرنگونی حکومت بشار اسد را تبریک می‌گوییم.»

در بیانیه این گروه، حماس نسبت به ایجاد یک «وحدت ملی» در سوریه ابراز امیدواری کرده که «به این کشور اجازه می‌دهد به ایفای نقش تاریخی و اساسی خود در حمایت از مردم فلسطین» ادامه دهد.

این در حالی است که سوریه به عنوان بخشی از جریان موسوم به محور مقاومت نقش موثری در روند تجهیز نظامی و تسلیحاتی حماس برعهده داشت و این حکومت اسد بود که به تهران اجازه می‌داد در خاک این کشور پایگاه‌هایی ایجاد و از طریق جنوب سوریه مهمات را به حزب‌الله لبنان برساند. در نتیجه دولت سوریه اتفاقا یکی از بازیگرانی بود که برخلاف عموم کشورهای عربی هرچند به صورت غیرمستقیم اما از حماس و مبارزات این گروه حمایت می‌کرد.

هرچند حماس هرگز برای جمهوری اسلامی نقش حزب‌الله را نداشت و این گروه سنی در زمره گروه‌های شبه نظامی وفادار به تهران هرگز رد رده نخست قرار نمی‌گرفت اما به هر ترتیب تمام آنها زیر چتر محور مقاومت که هدفشان مقابله با اسرائیل بود تعریف می‌شدند.

دشمنی و اختلاف میان حماس و بشار اسد البته ریشه‌ای قدیمی دارد و به امروز و دیروز محدود نیست. حدود ۱۲ سال پیش و در جریان جنگ داخلی سوریه، بشار اسد اعضای این گروه را به خاطر حمایت از شورشیان مسلح از سوریه بیرون کرده بود.

اسماعیل هنیه رئیس پیشین دفتر سیاسی حماس که در پی حمله اسرائیل در تهران کشته شد، در زمان جنگ داخلی در سوریه بارها در صحبت‌های خود به بشار اسد حمله و حکومت او را به خاطر قتل مخالفان به باد انتقاد گرفته بود.

حماس که از سوی ایالات متحده در فهرست گروه‌های تروریستی قرار دارد در آن زمان از تحریر شام و دیگر گروه‌های مسلح در سوریه که آنها هم در همان فهرست حضور دارند حمایت می‌کرد. این در حالی است که تحریم‌های گسترده‌ای از سوی ایالات متحده علیه خود اسد و حکومت سوریه نیز وضع شده است.

این روند پیچیده در حالی است که بسیاری انتظار دارند حماس از رفتن بشار اسد ناراضی باشد چرا که او به عنوان بخشی از جریان موسوم به محور مقاومت از تلاش‌های این گروه فلسطینی برای مبارزه با اسرائیل حمایت کرده است. ضمن اینکه بشار اسد و حکومت سوریه همواره در یک جنگ پنهان با اسرائیل بود و تا آخرین روزهای حضور او در قدرت حملات اسرائیل به اهدافی در سوریه ادامه داشت.

اما در واقع موضوع به ریشه‌های سلفی و اسلام‌گرای افراطی سنی حماس و شبه‌نظامیان پیروز در سوریه باز می‌گردد. گروه هیئت تحریر شام خود یک جریان اسلام‌گرای رادیکال است که ریشه‌هایش به داعش و به ویژه القاعده بر می‌گردد. برداشت گروه حماس از اسلام هم قرابت بیشتری با نسخه‌ای از این دین دارد که شبه نظامیان مسلح در سوریه از آن پیروی می‌کنند.

به عبارت دیگر بشار اسد که خود علوی بود در کشوری که اکثریت آن‌را مسلمانان سنی در اختیار داشتند حکومت می‌کرد. اسد البته بیشتر چهره‌ای سکولار بود و با وجود اقتدارگرایی و استبدادی که در شیوه حکمرانی از پدر به ارث برده بود چندان درگیر مسائل دینی و مذهبی نمی‌شد. این در حالی است که شبه نظامیانی چون تحریر شام همچون حماس بر باورهای عمیق مذهبی اهل سنت آن‌هم بر بعد رادیکالش تاکید دارند.

این خوانش از دین اسلام که رویکرد سلفی دارد بسیار با نسخه شیعی مد نظر جمهوری اسلامی و حزب‌الله لبنان متفاوت است. علوی‌های سوریه هم که خود بخشی از مذهب شیعه به شمار می‌روند هرچند با مدلی که جمهوری اسلامی و حزب‌الله از آن طرفداری می‌کنند تفاوت‌هایی دارند اما بیش از اینکه به اسلام سلفی حماس و القاعده نزدیک باشند به مذهب تشیع شبیه و نزدیک هستند.

در نتیجه این اتفاق می‌تواند خطر بدی هم برای اسرائیل به شمار رود. چرا که این کشور هرچند حالا اطمینان دارد که در سوریه دیگر جایی برای ایران وجود نخواهد داشت که زنجیر محور مقاومت را متصل نگه دارد اما با این حال این نگرانی وجود دارد که محور جدیدی از مقابله با اسرائیل این بار از سوی اسلام‌گرایان افراطی سنی سلفی در سوریه شکل گیرد. آینده مشخص خواهد کرد فروپاشی رژیم اسد در این برهه تاریخی تابع چه عوامل بیرونی و درونی بوده و بر مبنای چه فاکتورهایی عملی شده است.