موقعیت «دشوار» ایران پس از حمله اسرائیل؛ انتخاب تهران بین عدم واکنش و تشدید تنش چه خواهد بود؟

یورونیوز: تصور غالب پس از حمله اخیر اسرائیل به ایران این است که توپ در زمین قرار گرفته است. چگونگی پاسخ ایران به حمله هوایی بی‌سابقه و آشکار اسرائیل به خاک خود می‌تواند تعیین‌ کند که آیا منطقه به سوی یک جنگ تمام‌عیار پیش می‌رود یا در سطحی از خشونت و بی‌ثباتی که آن نیز ویرانگر است، باقی می‌ماند.

با این حال طبق گزارش یک رسانه اسرائیلی احتمال انجام حمله دیگری از سوی این کشور به ایران وجود دارد. دلیل حمله احتمالی مجدد اسرائیل به ایران حمله پهپادی اخیر به منزل بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل عنوان می‌شود.

از سوی دیگر در فضای پیچیده و پرتنش خاورمیانه که با رقابت‌های شدید همراه است، حمله‌ای به بزرگی ضربه‌ای که اسرائیل در روز شنبه به ایران وارد کرد، معمولاً با پاسخی قاطع و تند از سوی کشور هدف مواجه می‌شود.

به گزارش آسوشیتدپرس یک گزینه‌‌ای که ایران می‌تواند برای پاسخ به حملات هوایی اسرائیل انتخاب کند، شلیک دوباره موشک‌های بالستیک به سمت این کشور است. ایران در سال جاری میلادی دو بار از این رویکرد استفاده کرده است.

واکنش نظامی ایران به رهبران این کشور این امکان را می‌دهد که قدرت خود را نه تنها به مردم خود، بلکه به حماس و حزب‌الله در غزه و لبنان که در حال جنگ با اسرائیل هستند نیز نشان دهند. البته هنوز برای گفتن این‌که آیا رهبران ایران این مسیر را دنبال خواهند کرد یا خیر، زود است.

برخی از تحلیلگران بر این نظرند که در حال حاضر تهران ممکن است از واکنش مستقیم و شدید به حمله هوایی اسرائیل خودداری کند، زیرا چنین واکنشی می‌تواند در کنار آشکار کردن ضعف‌های این کشور، پاسخ شدیدتر تل‌آویو را به دنبال داشته باشد.

صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در اندیشکده «چتم هاوس» در لندن، گفت که ایران شدت این حملات را کمتر از آنچه که واقعاً بوده است، نشان خواهد داد.

او گفت که ایران به دلیل مشکلات نظامی و اقتصادی، و همچنین نامشخص بودن نتایج انتخابات آمریکا و تأثیری که این انتخابات می‌تواند در آینده سیاست واشنگتن در منطقه خاورمیانه داشته باشد، برای اتخاذ تصمیم با محدودیت مواجه است.

در حالی که جنگ‌ در خاورمیانه ادامه دارد، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب ایران به دنبال توافق هسته‌ای جدید با آمریکا است تا از شدت تحریم‌های سنگین بین‌المللی بکاهد.

به نظر می‌رسد بیانیه‌ شنبه‌شب ستاد کل نیروهای مسلح ایران فضای لازم را برای تهران ایجاد می‌کند تا از تشدید بیشتر تنش بکاهد. این بیانیه نشان می‌دهد که آتش‌بس در نوار غزه و لبنان مهم‌تر از هرگونه اقدام انتقام‌جویانه علیه اسرائیل است.

روز یک‌شنبه، آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران که نقش کلیدی در تعیین سیاست‌های این کشور دارد در اولین اظهارات خود درباره این حمله با احتیاط صحبت کرد. او در سخنان خود با تأکید بر اینکه درباره این حمله «نه باید بزرگنمایی شود و نه کوچک‌انگاری»، از طرح درخواست برای پاسخ نظامی فوری به آن خودداری کرد.

هرچند لحن مقام‌های ایران در مقابل حمله اسرائیل از روز یکشنبه تندتر شد. محمدرضا نقدی، معاون هماهنگ‌کننده سپاه پاسداران ایران، روز سه‌شنبه در همین راستا گفت: «در روزهای آینده خواهید دید چه ضربات کوبنده‌تری بر رژیم صهیونیستی وارد خواهد آمد و آنها با اقدامات، ابتکارات و خلاقیت‌های جدیدی غافلگیر خواهند شد.»

بر اساس اعلام ارتش اسرائیل، برخی از زیرساخت‌های نظامی ایران مانند سامانه دفاع هوایی و تولید موشک این کشور هدف حملات روز شنبه نیروهای نظامی اسرائیل بوده‌اند.
آیا سامانه دفاع هوایی پاشنه آشیل ایران است؟
تحلیلگران نظامی بر این نظرند که اسرائیل با این حملات، نقاط ضعف سامانه دفاع هوایی ایران را آشکار کرد، به‌گونه‌ای که اکنون می‌تواند به‌راحتی حملات خود را به این کشور ادامه دهد.

عکس‌های ماهواره‌ای از تأسیسات پارچین در جنوب شرقی تهران که توسط آسوشیتدپرس بررسی شده‌اند، نشان می‌دهند که حمله اسرائیل به این تأسیسات به آن آسیب وارد کرده است. کارشناسان پیشتر تأسیسات پارچین را با برنامه‌های هسته‌ای ایران مرتبط کرده بودند.

با این حال، سایت‌های هسته‌ای کنونی ایران مورد حمله قرار نگرفتند. رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حساب کاربری خود در شبکه ایکس نوشت که در حملات روز شنبه اسرائیل به ایران، تأسیسات هسته‌ای ایران آسیب ندیده‌اند.

اسرائیل با اتخاذ روش‌های تهاجمی در حال جنگ با حزب‌الله است و در این راستا رهبر این گروه لبنانی که تحت حمایت ایران قرار دارد، و همچنین شماری از فرماندهان میدانی حزب‌الله را کشت.
نقش «حزب‌الله» در محاسبات ایران
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران بر این نظر است که هرگونه تلاش ایران برای پاسخ به اسرائیل باید بر اساس این واقعیت انجام شود که حزب‌الله به‌عنوان مهم‌ترین متحدش در برابر اسرائیل، به‌طور قابل توجهی «تضعیف» شده و دو بار حمله‌ای که به اسرائیل داشته است نیز تاحدودی دفع شده‌اند. او پیش‌بینی می‌کند که در حال حاضر ایران از انجام هر اقدامی خودداری خواهد کرد.

این امر حتی اگر اسرائیل حملات خود را محدود کرده باشد، که به نظر می‌رسد چنین است، همچنان صادق است. برخی از چهره‌های برجسته در اسرائیل، مانند یائیر لاپید، رهبر اپوزیسیون بر این نظرند که حملات روز شنبه اسرائیل به ایران به اندازه کافی قوی و مؤثر نبوده‌اند.

کارشناسان منطقه‌ای احتمال می‌دهند که فهرست اهداف نسبتاً محدود اسرائیل در حمله به ایران به‌گونه‌ای تنظیم شده بود تا از تشدید تنش‌ها جلوگیری شود.

بنا به گفته یوئل گوزانسکی، عضو پیشین شورای امنیت ملی اسرائیل و محقق مؤسسه مطالعات امنیت ملی تل‌آویو، تصمیم اسرائیل برای تمرکز بر اهداف صرفاً نظامی ایران، به تهران این امکان را می‌دهد تا وجهه خود را با کمترین هزینه حفظ کند.

همچنین انتخاب‌های اسرائیل ممکن است تا حدی نشان‌دهنده قابلیت‌های این کشور باشد. گوزانسکی بعید می‌داند که اسرائیل بتواند به‌تنهایی تأسیسات هسته‌ای ایران را نابود کند بلکه برای انجام این کار به کمک آمریکا نیاز دارد.

علاوه بر این، اسرائیل هنوز می‌تواند اهداف با ارزش‌تر و حساس‌تری را در صورت اقدام انتقام‌جویانه ایران مورد حمله قرار دهد، به‌ویژه که اکنون سیستم‌‌های دفاع هوایی ایران نابود شده‌اند.

بنا به گفته گوزانسکی، همه خود را برای مقابله با طرح‌های احتمالی مختلف آماده می‌کنند.
«تشدید تنش» یا «عدم واکنش»؟
توماس جونوی، استاد دانشگاه اتاوا در حساب کاربری خود در شبکه ایکس نوشت اینکه رسانه‌های ایرانی در ابتدا حملات اسرائیل را کم‌اهمیت جلوه دادند، نشان می‌دهد که تهران ممکن است بخواهد از تشدید بیشتر تنش‌ بکاهد. به نظر او، در حال حاضر ایران در یک موقعیت «دشوار» قرار دارد.

این استاد دانشگاه بر این نظر است که ایران اگر انتقام بگیرد، ممکن است به تشدید تنش و آشکار شدن نقاط ضعف خود کمک کند و عدم واکنشش هم می‌تواند به‌عنوان نشانه‌ای از ضعف این کشور تلقی شود.

صنم وکیل نیز بر این نظر است که پاسخ ایران به حمله اسرائیل احتمالاً ملایم خواهد بود. او گفت اسرائیل با حملات خود نشان داد که دقت نظامی و قابلیت‌هایش «بسیار فراتر از ایران است.»

موضوعی که قطعی است، خاورمیانه در وضعیت غیرقابل پیش‌بینی قرار دارد.

دهه‌ها است که رهبران و استراتژیست‌های خاورمیانه در مورد چگونگی حمله مستقیم اسرائیل به ایران گمانه‌زنی کرده‌اند، همان‌طور که آنها در مورد چگونگی حمله مستقیم ایران به اسرائیل کنجکاو بوده‌اند.

امروز، این یک واقعیت است. با این حال، سناریوهای هر دو کشور برای این رویارویی روشن نیست و ممکن است هنوز در حال نگارش باشد.

به نظر علی واعظ، میان توانایی‌های نظامی و استراتژیک دو طرف اختلاف قابل توجهی وجود دارد. او با بیان اینکه در حال حاضر دو طرف در وضعیتی پیچیده و غیرقابل پیش‌بینی قرار دارند، بر تغییر خطوط قرمز که به عنوان مرزهای تعیین کننده در درگیری‌ها عمل می‌کنند، خبر داد.