آیا امارات در پی اجماع جهانی برای سلب حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه است؟

نشست شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپا در بروکسلبی بی سی: خشایار جنیدی
اتحادیه اروپا چهارشنبه شانزدهم اکتبر با انتشار بیانیه‌ مشترکی با شورای همکاری خلیج فارس، از ادعای مالکیت امارات متحده عربی بر جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی حمایت کرده است.

در بیانیه پایانی نخستین نشست مشترک سران این دو بلوک مهم سیاسی که در بروکسل برگزار شد، نوشته شده است: «از ایران می‌خواهیم به اشغال سه جزیره تنب‌بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی متعلق به امارات متحده عربی که نقض حاکمیت این کشور و منشور ملل متحد است، پایان دهد.»

پیش از این نیز چند عضو دایمی شورای امنیت سازمان ملل متحد از امارات متحده در مناقشه با ایران بر سر این جزایر حمایت کرده بودند ولی این نخستین بار است که یک سازمان منطقه‌ای غربی، از جزایر سه‌گانه به عنوان بخش «اشغال شده» خاک امارات نام می‌برد.

ایران جزایر سه‌گانه خلیج فارس را بخش جدایی‌ناپذیر سرزمین خود می‌داند و بر حاکمیت تاریخی بر آن تاکید دارد.

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در واکنش به حمایت اتحادیه اروپا از ادعای سرزمینی امارات، با مقابله جویانه خواندن رویه اتحادیه اروپا، از به کارگیری واژه «اشغال» در بیانیه پایانی انتقاد و بر تعلق این جزایر به ایران تاکید کرد.

اختلاف ایران و امارات متحده عربی بر سر جزایر سه‌گانه بیش از نیم قرن قدمت دارد و شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب بارها با حمایت از خواسته ابوظبی از تهران خواسته‌اند به حاکمیت بر این جزایر پایان دهد.

اما در سال‌های اخیر امارات متحده عربی توانسته با بهره گیری از وزن و جایگاه تازه خود در عرصه بین‌المللی کشورهای بیشتری را با خود همراه کند و خواستار ارجاع این پرونده به مجامع بین‌المللی از جمله شورای امنیت و دیوان بین‌المللی دادگستری شود.

امارات عربی متحده بلافاصله بعد از تاسیس این کشور در ۱۹۷۱ با حمایت لیبی،‌عراق، الجزایر و یمن از شورای امنیت سازمان ملل متحد خواست به اختلاف ابوظبی با تهران بر سر جزایر سه‌گانه رسیدگی کند ولی اعضای دایمی شورا رسیدگی به این درخواست را «زمانی دیگر» محول کردند و قطعنامه‌ای صادر نشد.
همراهی قدرت‌های بزرگ
ایالات متحده ماه گذشته به طور رسمی از این خواسته امارات حمایت کرد.

در پایان نخستین دیدار رسمی شیخ محمد بن زاید آل‌نهیان، رییس امارات متحده عربی از ایالات متحده، دو کشور در بیانیه مشترکی بر موضع ابوظبی درباره جزایر سه‌گانه تاکید کردند.

در این بیانیه که ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۴ منتشر شد، رهبران آمریکا و امارات بدون نام بردن از ایران «بر اهمیت دستیابی به یک راه حل صلح آمیز بر سر مناقشه مربوط به جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی از طریق مذاکرات دوجانبه یا ارجاع به دیوان بین‌المللی دادگستری و منطبق با حقوق بین الملل و منشور ملل متحد»‌ تاکید کردند.

به رغم روابط پرتنش تهران و واشنگتن، چین و روسیه هم که دو متحد جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌روند، از «ابتکارعمل امارات» بر سر جزایر سه‌گانه حمایت کرده‌اند.

چین در دسامبر ۲۰۲۲ در بیانیه مشترک با شورای خلیج فارس خواستار حل و فصل مناقشه سرزمینی ایران و امارات از طریق مذاکرات شد.

در مه ۲۰۲۴ نیز چین در بیانیه مشترک با اتحادیه عرب این خواسته را تکرار کرد.

ایران هر دو بار به چین در این باره شکایت کرده ولی پکن بر این موضع خود پافشاری کرده است.

روسیه مهم ترین متحد جمهوری اسلامی ایران هم موضع مشابهی دارد.

وزیران خارجه روسیه و شورای همکاری خلیج فارس در ژوییه سال ۲۰۲۳ در پایان نشست خود در مسکو بدون نام بردن از ایران خواستار ارجاع پرونده به مجامع بین‌المللی شدند.

در این بیانیه نوشته شده بود: «وزیران خارجه بر حمایت خود از تلاش‌های صلح‌آمیز، از جمله ابتکارعمل امارات متحده عربی برای دستیابی به یک راه حل صلح آمیز برای پایان دادن به مناقشه بر سر جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی از طریق مذاکرات دوجانبه یا ارجاع به دیوان بین‌المللی دادگستری مطابق با قوانین بین‌المللی و منشور ملل متحد و حل این موضوع منطبق بر مشروعیت بین‌المللی تاکید کردند.»

به رغم اعتراض ایران، این موضع‌گیری کرملین بار دیگر در بیانیه مشترک روسیه و اتحادیه عرب که در دسامبر ۲۰۲۳ در مراکش منتشر شد، تکرار شد.

به نظر می رسد ضعف جایگاه جهانی ایران و افزایش تنش‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران هم ‌زمان با تشدید اهمیت بین‌المللی امارات متحده عربی باعث شده تا در سال‌های اخیر عزم این کشور برای دستیابی به هدفی که زمانی برایش دور از دسترس بود، جزم‌تر شود.

همراه کردن چهار عضو دایمی شورای امنیت یعنی ایالات متحده، روسیه، چین و فرانسه به همراه همسایگان عرب ایران با خواسته امارات به این معنی است که خواسته ابوظبی برای کشاندن مناقشه به شورای امنیت سازمان ملل متحد و دیوان بین المللی دادگستری هموارتر شده است.

این در حالی است که ایران جزایر سه‌گانه را بخشی جدایی ناپذیر از خاک خود می‌داند ولی برخلاف استقلال بحرین که در پی توافق ایران و بریتانیا صورت گرفت، با لندن و شیخ نشین‌ها بر سر ادعای آنها بر این جزایر به توافق نرسیده بود.
سابقه مناقشه
امارات متحده عربی در دسامبر ۱۹۷۱ پس از پایان حضور نظامی بریتانیا در خلیج فارس از به هم پیوستن شش شیخ‌نشین ابوظبی، دوبی، شارجه، ام قیوین،‌ عجمان و فجیره تشکیل شد.

دو ماه بعد شیخ‌نشین راس‌الخیمه به عنوان هفتمین عضو به این اتحادیه پیوست.

ایران در زمان اعلام خروج بریتانیا از خلیج فارس با مطرح کردن «حاکمیت تاریخی خود بر جزایر سه‌گانه» خواستار بازگرداندن تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی شد.

در آن زمان راس‌الخیمه مدعی مالکیت تنب بزرگ و تنب کوچک بود و شارجه هم خود را مالک ابوموسی می‌دانست.

به رغم ناموفق بودن مذاکرات دیپلماتیک، ایران و بریتانیا توافق کردند که پیش از اعلام رسمی تشکیل امارات متحده عربی، نیروی دریایی ایران در این جزایر مستقر شود.

حاکم شارجه که با پیشنهاد ایران برای حاکمیت مشترک بر ابوموسی تا حصول توافق موافقت کرده بود، برادر خود را به استقبال نیروی دریایی ایران فرستاد ولی اعزام نظامیان ایران به تنب بزرگ و تنب کوچک با تنش و زد و خورد با پلیس راس الخیمه همراه بود.

از همان زمان بعضی از کشورهای عرب مانند عراق با «اشغالگر» خواندن ایران خواستار اعاده این جزایر به امارات بودند.

این در حالی است که تحقیقات بی‌بی‌سی در جریان ساخت مستند «رازها و معامله‌ها: بریتانیا چگونه از خاورمیانه خارج شد»‌ نشان می دهد نظامیان ایرانی با اطلاع و موافقت شیوخ ابوظبی و دوبی در این جزایر پیاده شدند.

شیخ زاید بن سلطان آل نهیان، حاکم وقت ابوظبی و شیخ راشد بن سعید آل‌مکتوم حاکم وقت دوبی، اولین رییس و معاون امارات متحده عربی بودند.