بلوف یا قدرت منطقه‌ای؛ موشک‌های ایران چقدر قدرتمند و «نقطه‌زن» هستند؟

در پی ترور اسماعیل هنیه، رهبر پیشین حماس در تهران، جمهوری اسلامی ایران اسرائیل را به انتقام‌گیری تهدید کرده است. اما «حمله گسترده» ۱۳ آوریل سپاه به اسرائیل و سرنگونی اکثر پرتابه‌های ایرانی از سوی اسرائیل و متحدانش، پرسش‌هایی را درباره توانایی واقعی برنامه موشکی‌ ایران مطرح کرده است.

پس از حملات موشکی صدام به اسرائیل در جریان جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱، حملات ۱۳ آوریل سپاه پاسداران به اسرائیل، جمهوری اسلامی ایران را به نخستین کشوری تبدیل کرد که این چنین گسترده اسرائیل را هدف قرار داده است.

اکثرا این پرتابه‌ها یا از سوی ائتلافی به رهبری آمریکا سرنگون شدند و یا در مسیر پرتاب سقوط کردند. حتی آن‌هایی هم که به اسرائیل رسیدند از برخورد به اهدافشان باز ماندند.

به گزارش اسوشیتد پرس، نتایج تحقیقات کارشناسان نشان می‌دهد که دقت یکی از پیشرفته‌ترین موشک‌های جمهوری اسلامی ایران از آنچه پیشتر تصور می‌شد «بسیار پایین‌تر» است.

سام لائیر، محقق مرکز مطالعات مرتبط با عدم گسترش سلاح‌های کشتار جمعی جیمز مارتین می‌گوید: «اگرچه حمله ماه آوریل تا حدی توانایی تهران برای حمله به اسرائیل را نمایش داد، اما اگر من جای رهبر جمهوری اسلامی بودم، شاید کمی ناامید می‌شدم.»

آقای لائیر می‌افزاید: «اگر موشک‌های ایرانی قادر به حمله دقیق به اهداف نباشند، این منجر به تعریف جدیدی از این سلاح‌ها می‌شود و به این معنا است که آن‌ها ارزش چندانی برای انجام عملیات متعارف نظامی ندارند و صرفا به درد عملیات تروریستی می‌خورند.»

جمهوری اسلامی ایران بارها تاکید کرده است که انتقام کشته شدن اسماعیل هنیه را می‌گیرد. اسرائیل اگرچه هنوز رسما مسئولیت این حمله را بر عهده نگرفته است، اما عملا به عنوان مظنون اصلی آن شناخته می‌شود.

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی به طوری ضمنی به شکست تهران در حمله ۱۳ آوریل به اسرائیل اشاره کرد و گفت: « مساله تعداد موشک‌های شلیک شده، یا موشک‌هایی که به هدف اصابت کرده‌اند، ثانویه است. مساله اصلی، ظهور اراده ملت ایران و نیروهای مسلح در عرصه بین‌المللی است.»

این حمله در پاسخ به «حمله اسرائیل» به مجتمع دیپلماتیک ایران در سوریه بود که در آن دو فرمانده ارشد سپاه و چند نفر دیگر از جمله یکی از اعضای حزب‌الله لبنان کشته شدند.

بنابر ویدیوهای منتشر شده از حمله ۱۳ آوریل، موشک‌ها از مناطق مختلفی از جمله حومه تهران، اصفهان، شیراز، تبریز، همدان، اراک و کرمانشاه به دستور مستقیم حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران به سوی اسرائیل پرتاب شدند.

تصاویری که از این حملات در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، نشان می‌دهد که موشک‌ها از پرتابگر‌های قابل جابجایی نصب شده بر کامیون پرتاب شدند و پهپاد‌های انتحاری شاهد از روی پایه و یا از پشت چند وانت به هوا برخاستند.

بنابر تحقیق پروژه کنترل سلاح‌های هسته‌ای ویسکانسین، پهپاد‌های مثلثی شکل «شاهد» پیش از موشک‌ها پرتاب شدند و ساعت‌ها طول کشید تا به مقصدشان برسند.

پس از آن‌ها موشک‌های کروز «پاوه» پرتاب شدند که زمان کمتری برای طی مسیر نیاز داشتند و در آخر هم موشک‌های بالستیک «عماد»، «قدر» و «خیبر شکن» پرتاب شدند که تنها به چند دقیقه زمان برای رسیدن به اهدافشان نیاز داشتند. چندین پهپاد و موشک نیز از سوی یمن و از جانب شبه‌نظامیان حوثی به اسرائیل پرتاب شد.

بر اساس تخمین مقامات اسرائیلی، جمهوری اسلامی ایران در این حمله ۱۷۰ پهپاد، ۳۰ موشک کروز و ۱۲۰ موشک بالستیک استفاده کرد.

نیروهای ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه و اردن این پرتابه‌ها را سرنگون کردند. آمریکا مدعی است که ۸۰ پهپاد انتحاری و دست‌کم شش موشک را سرنگون کرده است. همچنین سیستم پدافند هوایی اسرائیل نیز فعال بود و ارتش این کشور مدعی است که ۹۹ درصد از پرتابه‌ها را سرنگون کرده است.

فابین هاینتز، کارشناس موشک و محقق موسسه بین‌المللی مطالعات راهبردی می‌گوید: «این حمله صراحتا نمادین نبود و در انجام آن از وارد آوردن خسارات هیچ اجتنابی صورت نگرفته بود. بلکه حمله‌ای گسترده برای غلبه بر سامانه دفاعی اسرائیل بود.»

به گفته یک مقام آمریکایی، بنابر ارزیابی‌های ایالات متحده ۵۰ درصد از موشک‌های ایران یا در هنگام پرتاب دچار مشکل شدند و یا در مسیر و پیش از نزدیک شدن به هدف سقوط کردند.»
موشک بالستیک ایرانی که در اسرائیل سرنگون شده استحمله به پایگاه هوایی اسرائیل
جمهوری اسلامی ایران ادعا کرده بود که در حملات ۱۳ آوریل، پایگاه هوایی «نواتیم»، واقع در صحرای نقب در ۶۵ کیلومتری جنوب اورشلیم (بیت‌المقدس) را هدف قرار داده است. کارشناسان مرکز مطالعات مرتبط با عدم گسترش سلاح‌های کشتار جمعی جیمز مارتین این ادعا را نیز مورد مطالعه قرار دادند.

پایگاه هوایی نواتیم در پی حمله هوایی به ساختمان دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران در دمشق مورد توجه قرار گرفت. زیرا حسین اکبری، سفیر جمهوری اسلامی در سوریه مدعی شد که جنگنده‌های اف-۳۵ اسرائیل که در پایگاه هوایی نواتیم مستقر هستند، این حمله را انجام داده‌اند.

البته تهران پیش‌تر هم در ویدیو‌های تبلیغات نظامی از این پایگاه نام برده بود. جمهوری اسلامی در ماه فوریه ویدیویی از تمرین نظامی سپاه پاسداران منتشر کرد که در آن ماکت آشیانه اف‌-۳۵‌ها پایگاه هوایی نواتیم را هدف قرار می‌دهد.

بنابر تصاویر ماهواره‌ای و تصاویر منتشر شده توسط ارتش اسرائیل، دست‌کم چهار موشک جمهوری اسلامی به این پایگاه برخورد کرده است.

بقایای موشک‌ها که از «دریای مرده» جمع‌آوری شده، نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی از موشک عماد برای حمله به نواتیم استفاده کرده است.

موشک عماد که از سوخت مایع استفاده می‌کند، نوعی از موشک شهاب-۳ است که بر اساس طرح یک موشک تولید کره شمالی ساخته شده و برد آن دو هزار کیلومتر گزارش شده است.

به گفته تحلیل‌گران، این موشک‌ها احتمالا از نزدیکی شیراز پرتاب شده‌اند.

تحلیل‌گران بر اساس تمرکز جمهوری اسلامی بر آشیانه‌ اف-۳۵‌ها در پایگاه هوایی نواتیم، بر این باورند که هدف مورد نظر برای حمله به این فرودگاه همین آشیانه بوده است. این نقطه همچنین به مرکز این پایگاه هوایی نزدیک است.

آقای لائیر می‌گوید: «این هدف بسیار ارزشمند‌تر از تنها ایجاد سوراخ‌هایی بر جاده است، اما هیچ‌کدام از موشک‌های ایرانی به هدف برخورد نکرد.»

با فرض این که هدف آشیانه جنگنده‌های اف-۳۵ بوده است، کارشناسان فاصله مناطق برخورد موشک‌ها با این آشیانه را بررسی کردند. در نتیجه این بررسی مشخص شد که «خطای دایره‌ای محتمل»، یعنی شعاع برخورد بیش از ۵۰ درصد این موشک‌ها به صورت میانگین برابر با ۱.۲ کیلومتر است و این مقدار بسیار ضعیف‌تر از خطای دایره‌ای محتمل ۵۰۰ متری است که پیشتر برای موشک‌های عماد تخمین زده شده بود.

به گفته آقای هاینتز، در پی پایان مدت ممنوعیت وضع شده از جانب سازمان ملل بر فروش تسلیحات ایران، تهران موشک‌های عماد را با خطای دایره‌ای ۵۰ متری تبلیغ می‌کرد که این میزان برابر برترین موشک‌های تولید شده در جهان است. اما نتیجه حملات ماه آوریل حتی نزدیک به این مقدار هم نیست.

آقای لائیر می‌گوید: «این یعنی عماد از هر تخمین پیشینی نادقیق‌تر است. یعنی ایرانی‌ها چندین نسل از ارزیابی‌های پیشین [درباره توانایی موشکیشان] عقب‌تر هستند.»

این عملکرد ضعیف می‌تواند مربوط به اقدامات جنگ الکترونیکی که برای انحراف موشک‌ها به کار گرفته شده است، خرابکاری احتمالی و یا طراحی ضعیف موشک باشد.
موشک بالستیک ایرانی که در اسرائیل سرنگون شده استدر مورد اقدامات آینده ایران چه انتظاری می‌توان داشت؟
تهدیدات جمهوری اسلامی ایران برای انتقام جویی علیه اسرائیل پیش‌تر با حمله گروه‌های نیابتی تهران به سفارت‌ها و یا گردشگران اسرائیلی انجام می‌شد.

موقعیت جغرافیایی گزینه‌های نظامی موجود جمهوری اسلامی را برای حمله به اسرائیل محدود کرده است. ایران هیچ مرزی با اسرائیل ندارد و دو کشور دست‌کم هزار کیلومتر با هم فاصله دارند.

ناوگان قدیمی هواپیمای نظامی ایران از جنگنده‌های اف-۱۴ تامکتس و میکویان میگ ۲۹ تشکیل شده که متعلق به دوران جنگ سرد هستند و به هیچ عنوان با اف ۳۵‌های اسرائیل و سامانه‌های پدافند هوایی این کشور قابل قیاس نیستند. این بدان معناست که ایران چاره‌ای به‌جز استفاده مجدد از موشک‌ها و پهپاد‌ها و یا استفاده از شبه‌نظامیان حزب‌‌الله و حوثی‌ها و دیگر نیروهای نیابتی ندارد.

با این حال خطر دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای همیشه در پس زمینه وجود دارد و مقامات ایرانی نیز در چند وقت اخیر چند‌باری آن را تکرار کرده‌اند. این در حالی است که جمهوری اسلامی اصرار دارد که برنامه‌ هسته‌ایش صلح‌آمیز است و آژانس‌های اطلاعاتی غربی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم می‌گویند که جمهوری اسلامی برنامه‌ هسته‌ای نظامی خود را در سال ۲۰۰۳ متوقف کرده است.

بنابر گزارش ماه ژوئیه آژانس‌های اطلاعاتی ایالات متحده، اقدامات اخیر جمهوری اسلامی، تهران را در موقعیت بهتری برای دستیابی به سلاح هسته‌ای قرار داده است. با این حال تولید سلاح هسته‌ای و حصول توانایی ساخت کلاهک هسته‌ای ممکن است سال‌ها طول بکشد.

در گزارش مدیرکل اطلاعات ملی آمریکا آمده است: «ایران بزرگترین موجود موشک‌های بالستیک را در منطقه دارد و در حال ارتقای دقت و قدرت تخریب این سامانه‌ها است. ایران احتمالا از حملات آوریل درس گرفته است.»