چگونه تماس با ایران دانشگاه پرینستون را نقره‌داغ کرد؟

حسین موسویانایندیپندنت فارسی: در حالی که یخ روابط آمریکا و ایران در دولت اوباما در حال آب شدن بود، دانشگاه پرینستون این را به چشم فرصتی دید تا به بازیگری کلیدی در کاهش شکاف چند دهه دشمنی تبدیل شود. این دانشگاه یک مرکز مطالعات ایران تاسیس کرد، میزبان یک دیپلمات ارشد ایرانی شد و در پی برنامه تبادل دانشجو با ایران بود.

سمافور در گزارشی مفصل به این موضوع می‌پردازد و می‌نویسد اما طی یک دهه بعد، تهران و شبه‌نظامیان نیابتی‌اش دو دانشجوی پرینستون را بازداشت کردند و ربودند. اکنون کنگره آمریکا در حال تحقیق رسمی در مورد روابط این دانشگاه با مقام‌های جمهوری اسلامی است.

سمافور در ادامه می‌‌نویسد تجربه پرینستون داستانی هشداردهنده است که چگونه موسسات آمریکا ممکن است در سیاست داخلی تهران و واشینگتن گرفتار و به سرباز پیاده این نبردها تبدیل شوند، حتی اگر خود را در حال تلاش برای اهدافی والا بدانند.

بلندپروازی پرینستون برای قرارگیری در جایگاه میانجی کاهش تنش‌ها میان جمهوری اسلامی و آمریکا در ایمیل‌های وزارت امور خارجه ایران که به دست تلویزیون ایران اینترنشنال رسیده و در اختیار سمافور گذاشته مشهود است. این مسئله همچنین در مقاله‌ها و سخنرانی‌های گسترده متمرکز بر ایران دانشکده پرینستون دیده می‌شود.

برنامه تبادل دانشجوی پرینستون اولین بار در سال ۲۰۱۴ آغاز شد، که آرین طباطبایی واسطه رابطه میان کوان هریس، معاون وقت مرکز مطالعات ایران، و مصطفی زهرانی، دیپلمات ارشد وزارت امور خارجه ایران، شد. طباطبایی که بعدها در دولت بایدن مشغول به کار شد، در ایمیلی به زهرانی که هریس نیز در رونوشت پیوست شده بود، نوشت: «می‌خواهم شما را به دوستی در پرینستون معرفی کنم، و سه هفته دیگر در وین ایشان را ملاقات خواهید کرد. او مایل است طرح فرستادن دانشجویان ایرانی به پرینستون و فرستادن دانشجویان آمریکایی به ایران را با شما در میان بگذارد.»

بر اساس مکاتباتی که به رویت سمافور رسیده است، هریس سپس وارد گفت‌و‌گو شده و قرار ملاقات با زهرانی در حاشیه مذاکرات هسته‌ای در وین را گذاشته بود.
دانشجویی که در ایران زندانی شد
در اوایل سال ۲۰۱۵، پرینستون اولین دانشجوی برنامه ایران را پذیرفت: یک دانشجوی چینی‌ـ‌آمریکایی تحصیلات تکمیلی به نام وانگ ژیو.

وانگ اخیرا در مصاحبه‌ای به سمافور گفت در مورد رفتن به تهران مردد بود، فارسی بلد نبود و تمرکز رساله دکتری‌اش بیشتر بر نقش اتحاد جماهیر شوروی بر آسیای مرکزی متمرکز بود، تا مسائل مرتبط با ایران. او همچنین با توجه به سابقه جمهوری اسلامی در ربودن شهروندان آمریکایی و نبود رابطه دیپلماتیک میان تهران و واشینگتن، نگرانی‌اش در مورد امنیتش در ایران را با پرینستون در میان گذاشته بود.

وانگ در ۱ دسامبر ۲۰۱۵ به مدیران دانشگاه ایمیل زد که احساس می‌کند برای محافظت از خودش، باید در مورد بورسیه تحصیلی‌اش تا حد امکان با مقام‌های ایرانی صریح باشد. او نوشت: «من یک شهروند آمریکایی غیر‌ایرانی‌‌تبارم، فکر می‌کنم برایم بهتر است تا حد ممکن شفاف باشم تا به‌دلیل انجام کارهایی که ویزایم توصیه نمی‌کند، از این کشور اخراج نشوم.»

اما هریس و سایر مسئولان پرینستون به وانگ در مورد امنیتش اطمینان دادند و بر اهمیت یادگیری فارسی در ایران برای پایان‌نامه و کار دانشگاهی‌ در آینده تاکید کردند.

به نوشته سمافور، بعدها مشخص شد که تردید‌های وانگ بی‌دلیل نبود؛ شش ماه پس از ورود وانگ به تهران، وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی گذرنامه او را توقیف کرد. وانگ در ۷ اوت ۲۰۱۶ به اتهام جاسوسی دستگیر و به زندان اوین فرستاده شد، که بیش از سه سال در این زندان محبوس بود، گاهی در سلول انفرادی به سر می‌برد و تهدید به مرگ می‌شد.

پرینستون هرگونه اهمال در برآورد خطرات سفر به ایران و تحت فشار گذاشتن وانگ برای پیوستن به برنامه تبادل دانشجو را تکذیب می‌کند. مایکل هاچکیس، سخنگوی پرینستون، به سمافور گفت: «پرینستون دستور سفر آقای وانگ را نداده بود، و در واقع قدرت دستور دادن نداشت. و این دانشگاه بود که تلاش جهانی بی‌وقفه، چند ساله و چند میلیون دلاری برای آزادی او داشت.»
دانشجویی که در عراق ربوده شد
سال گذشته، دومین دانشجوی دوره دکتری دانشگاه پرینستون، الیزابت تسورکوف، را شبه‌نظامیان تحت حمایت جمهوری اسلامی در عراق ربودند. او از نوامبر سال گذشته دیده نشده است.

تسورکوف، دانشجو و روزنامه‌نگار متولد روسیه، در اسرائیل بزرگ شده و تحصیل کرده بود و در سال ۲۰۱۹ مدرک کارشناسی ارشدش را در رشته علوم اجتماعی از دانشگاه شیکاگو گرفته بود. او به مسائل گروه‌های مذهبی و شبه‌نظامی خاورمیانه و جنبش‌های سیاسی در نقاطی مانند سوریه، عراق و لبنان می‌پرداخت. تسورکوف که به زبان عربی مسلط است، در مصاحبه‌هایش گفت گزارش‌هایش را از رسانه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک، توییتر و واتس‌اپ آغاز کرد تا درد و رنج مردم گرفتار در مناطق جنگی را انعکاس دهد و در این روند شمار زیادی دنبال‌کننده آنلاین داشت. او در سفر به کشورهای عربی که عمدتا برای شهروندان اسرائیلی ممنوع بود، از گذرنامه روسی‌اش استفاده می‌کرد.

تسورکوف در ۲۱ مارس ۲۰۲۳ از کافه‌ای در محله کراده در مرکز بغداد ربوده شد. هم دولت آمریکا و هم دولت اسرائیل کتائب حزب‌الله را عامل این آدم‌ربایی می‌دانند. کتائب حزب‌الله با خانواده تسورکوف تماس نگرفته و درخواستی در ازای آزادی او مطرح نکرده است.

اما تسورکوف، خواهر الیزابت، واکنش پرینستون به این آدم‌ربایی را آشکارا آماج انتقاد قرار داده است. او در ماه اوت سال گذشته مقاله‌ای منتشر کرد و مدعی شد این دانشگاه تکذیب کرده است که سفر الیزابت به عراق را تایید کرده و به وزارت خارجه گفته است دانشجوی آن‌ها سرخود رفته بود. او در ادامه تاکید کرده بود که این رویکرد بسیار خطرناک است و فقط به اتهام‌های جاسوسی الیزابت دامن می‌زند و «احتمال بازگشت» او به خانه را کم می‌کند.

اما به سمافور گفت الیزابت وقتی در عراق بود با استاد راهنمایش در دانشگاه پرینستون، پروفسور امانی جمال، رئیس دانشکده امور عمومی و بین‌الملل، مرتب در تماس بود. با وجود این، از زمان ناپدید شدن الیزابت، جمال با خواهر الیزابت هیچ‌گونه ملاقات حضوری نداشته است.

دانشگاه پرینستون در اکتبر سال گذشته، برای اولین بار به‌صورت علنی مسئولیت پژوهش و سفر الیزابت به عراق را بر عهده گرفت. هاچکیس به سمافور گفت پرینستون کاملا متعهد است تا برای آزادی الیزابت تلاش کند، از طریق «کارشناسان معتبر خارجی که فراهم کرده و با همراهی مقام‌های دولتی آمریکا تا با استفاده از نفوذشان کمک کنند الیزابت صحیح و سالم به خانه بازگردد».

کتائب حزب‌الله در نوامبر سال گذشته ویدیویی منتشر کرد که الیزابت تسورکوف را نشان می‌داد که به‌وضوح خسته و بی‌رمق است و بیانیه‌ای به زبان عبری می‌خواند و مدعی است که عامل سی‌آی‌ای و موساد بوده است. آمریکا و اسرائیل چنین اتهامی را رد می‌کنند. تصور می‌شود که این دانشجو هنوز در بغداد باشد.
یک دیپلمات ایرانی در دانشگاه
پرینستون در سال ۲۰۰۹ وارد بحث ایران شد، وقتی حسین موسویان، دیپلمات ارشد و عضو سابق گروه مذاکرات هسته‌ای جمهوری اسلامی، را پذیرفت. موسویان همان سال پس از آنکه دولت احمدی‌نژاد او را به جاسوسی متهم کرد و مدت کوتاهی بازداشت شد، از تهران گریخت.

اما موسویان مخالف جمهوری اسلامی نبود و از موقعیتش در پرینستون استفاده کرد تا از موضع ایران در مورد برنامه هسته‌ای و سایر مسائل کلیدی امنیت ملی دفاع کند. بر اساس مکاتباتی که سمافور بررسی کرده است این دانشجوی دانشگاه پرینستون مقالات دیدگاه و تحلیل‌های زیادی در این دوره نوشت و با دیپلمات‌های ایرانی از جمله مصطفی زهرانی و جواد ظریف ارتباط داشت. از نظر وانگ، این مسئله نشان‌دهنده روابط محکم پرینستون و مقام‌های رده بالای جمهوری اسلامی بود. او به سمافور گفت ارتباط خویشاوندی مونا رحمانی، یکی از استادان مشاورش در مرکز مطالعات ایران دانشگاه پرینستون، با یکی از مقام‌های دولت جمهوری اسلامی نیز این حس امنیت را تقویت می‌کرد و از نگرانی او کاست.

در پی دستگیری وانگ در اوت ۲۰۱۶، مشخص شد که این روابط با تهران فایده چندانی نداشت و او در سال ۲۰۲۱ از دانشگاه پرینستون به اتهام سهل‌انگاری شکایت کرد. دانشگاه به همسر وانگ توصیه کرده بود ساکت بماند و از دولت ایران انتقاد علنی نکند. و موسویان به روسای پرینستون گفته بود  با توجه به اختلاف او با تهران، تماسش با زهرانی، ظریف و سایر مقام‌های ایرانی در مورد وانگ تاثیر منفی خواهد داشت. رحمانی نیز از مذاکره با جمهوری اسلامی در این زمینه امتناع کرد و در سال ۲۰۱۷ این دانشگاه را ترک کرد.

وانگ در ۷ دسامبر ۲۰۱۹ در جریان مذاکره دولت ترامپ برای تبادل زندانی با ایران، آزاد شد.

در متن شکایت وانگ آمده است: «پرینستون پس از ترغیب و مجاب کردن آقای وانگ به رفتن به ایران، تصمیم گرفت اعتبار و منافع سیاسی‌اش را به امنیت شخصی آقای وانگ اولویت دهد.»

اما دانشگاه پرینستون چنین اتهامی را رد می‌کند و می‌گوید برای آزادی او تلاش و هزینه زیادی کرده است. این دانشگاه در سپتامبر گذشته با وانگ به توافق مالی رسید اما تمام اتهام‌ها را تکذیب می‌کند.

مقام‌های پرینستون همچنین از تصمیم این دانشگاه به پذیرش موسویان در سال ۲۰۰۹ برای انجام کار پژوهشی که تا امروز ادامه دارد دفاع می‌کنند. این دانشگاه به نقش موسویان در امضای برجام و تلاش‌هایش برای کاهش تنش‌ها میان تهران و واشینگتن اشاره می‌کند.

مرکز مطالعات ایران این دانشگاه‌ــ که نام رسمی‌اش مرکز شرمین و بیژن مصور رحمانی برای مطالعات ایران و خلیج فارس است‌ــ همچنان بر پژوهش‌ برای شناخت بهتر جمهوری اسلامی متمرکز است و پروفسور بهروز قمری تبریزی، مدیر این مرکز، در تاکید بر آنچه دستاوردهای جمهوری اسلامی می‌داند، از جمله توانمندسازی زنان، صریح بوده است.

رابرت مالی، فرستاده ویژه دولت بایدن در امور ایران که اکنون تعلیق شده است، نیز استاد مهمان دانشگاه پرینستون در ترم پاییز ۲۰۲۳ بوده است. او همواره یکی از بزرگ‌ترین حامیان تعامل واشینگتن با تهران بوده است.