اسطرلاب هزار ساله با نمادهای باورمندان سه دین ابراهیمی؛ ابزاری که گمان می‌کردند شیء بی‌ارزشی است

یورونیوز: ابزار دست‌ساز استادانه‌ای که در حدود هزار سال پیش از آن برای تعیین زمان و محاسبه فاصله استفاده می‌شد، به دست باورمندان سه دین ابراهیمی مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفته و این رازی است که به تازگی در ایتالیا کشف شده است.

این ابزار که اسطرلابی مربوط به سده یازدهم میلادی است و در موزه‌ای در ورونای ایتالیا نگهداری می‌شود، دارای نوشته‌ها و اعدادی به عربی، عبری است و بین اسپانیا، شمال آفریقا و ایتالیا سفر کرده است.

اسطرلاب در واقع نقشه‌ای قابل حمل از کیهان است که کاربران را قادر می‌سازد موقعیت ستارگان را ترسیم کنند. حکاکی‌های روی اسطرلاب‌ کشف شده در ایتالیا که آشکارا کار افراد مختلف است و احتمالاً در مکان‌های متعددی در سراسر اروپا و شمال آفریقا ساخته شده‌، نشان می‌دهد که این کالا بین صاحبان مسلمان، یهودی و مسیحی، یعنی شبکه‌های باستانی علمی آن زمان، دست به دست می‌شده است.

کسی ارزش این اسطرلاب هزار ساله را نمی‌دانست تا این که دکتر فدریکا گیگانته از دانشگاه کمبریج به طور کاملاً تصادفی با تصویری از آن در سایت موزه‌ای در ورونا مواجه شد.

او می‌گوید مسئولان موزه نمی‌دانستند این چیست و واقعا فکر می‌کردند که یک شی باستانی جعلی است، اما اکنون همان شی به ظاهر بی‌ارزش بدل به تنها شی مهم در مجموعه آنها شده است.

گیگانته پس از بازدید از موزه برای بررسی اسطرلاب از نزدیک، توانست سبک حکاکی اصلی عربی را با آنچه که در سده یازدهم بر روی اشیاء مشابه از منطقه تحت حاکمیت اسلامی اندلس در اسپانیا دیده می‌شد، مطابقت دهد. موقعیت ستارگان نشان داده شده بر روی صفحه اسطرلاب یا همان نقشه کیهان نیز با این دوره هماهنگ است، بنابراین سن دستگاه را تأیید می‌کند.

روی این اسطرلاب فلزی خطوط عربی مسلمانان نقش بسته است که به کاربر اصلی کمک می‌کند تا اوقات نماز روزانه را پیدا کند.
اسطرلاب هزار سالهیک طرف صفحه نیز حاوی یک کتیبه عربی است که روی آن نوشته شده است «برای عرض جغرافیایی تولدو، ۴۰ درجه»، که نشان می‌دهد اسطرلاب ممکن است در زمانی ساخته شده باشد که در تولدو جمعیت زیادی از مسلمانان، یهودیان و مسیحیان زندگی می‌کردند. تولدو امروزه شهر کوچکی در مرکز اسپانیاست.

این وسیله همچنین دارای امضایی با نام‌های اسحاق و یونس است. به گفته گیگانته، اینها ممکن است اسامی یهودی باشند که به خط عربی نوشته شده‌اند، که نشان می‌دهد اسطرلاب ممکن است زمانی در جامعه یهودی عرب زبان اسپانیا در گردش بوده باشد.

مجموعه دیگری از نوشته‌هایی که عرض‌های جغرافیایی شمال آفریقا را نشان می‌دهند، معلوم می‌کند که این وسیله بعداً به مراکش یا مصر سفر کرده است، در حالی که وجود حروف عبری نشان می‌دهد که در نهایت در دست یهودیان اروپایی قرار گرفته است.

گیگانته چنین توضیح داده است: «این اضافات و ترجمه‌های عبری نشان می‌دهد که در نقطه‌ای مشخص، شی از اسپانیا یا شمال آفریقا خارج شده و در میان جامعه یهودیان مهاجر در ایتالیا، جایی که زبان عربی درک نمی‌شد، به گردش درآمده و به جای آن از عبری استفاده شده است.»

و بالاخره مجموعه نهایی کتیبه‌ها شامل اعداد عربی باختری احتمالاً توسط یک خطیب لاتینی یا ایتالیایی در ورونا ایجاد شده، زیرا اسطرلاب در نهایت به دست مسیحیان افتاده است.

گیگانته در اهمیت این کشف در یک مطالعه جدید، به طور خلاصه می‌نویسد که «اسطرلاب به عنوان شاهدی بر ارتباطات و تبادلات بین اعراب، یهودیان و اروپایی‌ها در سده‌های میانه و اوایل دوران مدرن عامل مهم و برجسته‌ای است.»

این مطالعه در مجله علمی نانسیوس منتشر شده است.