از «طرح امین» برای حضور گسترده طلاب در مدارس ایران چه می‌دانیم؟

رادیو فردا: تحقیقات رادیوفردا نشان می‌دهد که اجرای برنامه موسوم به «طرح امین»، مهم‌ترین طرح حکومت برای گسترش و سازمان‌یافته کردن حضور طلاب و روحانیان در مدارس ایران، از زمان روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی شتابی تازه گرفته است، به‌طوری که تعداد مبلغان مذهبی در مدارس ظرف سه سال، بیش از شش برابر افزایش یافته است.

بررسی‌های گروه داده‌کاوی رادیوفردا نشان می‌دهد که در حال حاضر به ازای دست‌کم هر هفت معلم، یک طلبه در آموزش و پرورش به فعالیت «تبلیغی» مشغول است و هزینه کلی طرح‌های تبلیغی حوزه، از جمله «طرح امین»، برای کشور چهار برابر بودجه‌ای است که دولت صرف نهضت سوادآموزی می‌کند.

«طرح امین» تنها اقدام عملی حکومت برای گسترش حضور روحانیان در مدارس نیست، هرچند به نظر می‌رسد مهم‌ترینِ آن‌ها است که بر نهادینه‌سازی و تقویت همکاری مدرسه با حوزه‌های علمیه و نیز «حضور نظام‌مند» روحانیان و مبلغان در مدارس تأکید دارد.

دولت ایران درباره جزئیات این طرح آمار رسمی منتشر نمی‌کند و اظهارات مقامات درباره آن پراکنده است. برای نمونه، دبیر ستاد موسوم به کمیته همکاری‌های حوزه علمیه و آموزش و پرورش خرداد امسال گفته بود «۲۵ هزار طلبه» در قالب «طرح امین» در مدارس فعالیت دارند. از سوی دیگر حدود یک سال پیش، برخی مقامات آموزش و پرورش از حضور ۴۷ هزار «روحانی و امام جماعت» در مدارس خبر داده بودند.

با کنار هم قرار دادن این ارقام برآورد می‌شود که هم‌اکنون حدود ۵۰ هزار تا ۷۰ هزار روحانی در مدارس حضور داشته باشند؛ از طرفی سالنامه آماری مرکز آمار ایران تعداد معلمان کشور در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ را حدود ۵۴۰ هزار نفر اعلام کرده است. به این ترتیب، نسبت حضور روحانیان به معلمان بین ۹ تا ۱۴ درصد برآورد می‌شود؛ روحانیانی که چه در نقش مبلغ مذهبی و چه برای اقامه نماز جماعت در مدارس حضور دارند.
استخدام «رسمی» یا «جهادی» طلاب؟
تلاش حکومت ایران برای نفوذ سازمان‌یافته روحانیان در مدارس بیش از دو دهه سابقه دارد. اولین تفاهم‌‌نامه‌های رسمی همکاری آموزش و پرورش با حوزه‌های علمیه، در سال ۱۳۷۹ در دولت اول ریاست جمهوری محمد خاتمی امضا شد؛ روندی که در دولت احمدی‌نژاد به‌واسطه «طرح امین» و در چارچوب «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش» جدی تر شد.

مقامات ایرانی اطلاعات دقیق و گزارش‌های مستندی درباره سازوکار مالی «جذب» طلاب در قالب «طرح امین» منتشر نمیکنند، اما در قانون بودجه سال ۱۴۰۲ مبلغ یک‌هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان به این طرح، که زیر ردیف بودجه شورای عالی حوزه‌های علمیه قید شده، و نیز دیگر «طرح‌های تبلیغی» آن اختصاص یافته است. این رقم حدود دو برابر بودجه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، چهار برابر بودجه نهضت سوادآموزی و سه برابر بودجه آموزش و پرورش استنثایی کشور است.
در آیین‌نامه اجرایی «طرح امین» نیز که روز ۲۷ آبان ۱۴۰۲ به امضای وزیر آموزش و پرورش و رئیس شورای عالی حوزه‌های علمیه رسید، اگرچه گفته شده مبلغان این طرح «رابطه استخدامی» با آموزش و پرورش ندارند، اما در تبصره ماده پنجم آن آمده است که پرداخت «هدیه متعارف» به مبلغان «طرح امین» با تصویب شورای مالی مدرسه برابر ضوابط و مقررات مربوطه در هر سال تحصیلی «بلامانع» است.

این تبصره مبهم می‌تواند حاکی از آن باشد که دست‌کم بخشی از هزینه پرداخت حقوق طلاب و روحانیانی که به‌صورت داوطلبانه راهی مدارس می‌شوند، از منابع مالی تأمین می‌شود که در اختیار مدارس قرار می‌گیرد.

در یک نمونه از فراخوان «جذب» طلاب که مرداد ۱۴۰۱ در وب‌سایت معاونت تبلیغ و امور فرهنگی حوزه علمیه استان تهران منتشر شد، حداقل سن مبلغان مذهبی ۲۲ و حداکثر ۴۵ سال عنوان شده است. از دیگر شروط جذب در طرح امین، اتمام «سطح یک طلبگی» برای مردان و «سطح دو طلبگی» برای زنان قید شده است. در این فراخوان تأکید شده که اگر طلبه متقاضی در طرح امین، جواز «تلبس» یا استفاده از لباس مرسوم روحانیت را در اختیار ندارد، کافی است تا برای دریافت این مجوز ثبت نام کند.
مقام‌های رسمی تأیید کرده‌اند که فقط در سال جاری دست‌کم سه هزار و ۵۰۰ «طلبه» از طریق آزمون استخدامی و «بدون سهمیه» پذیرفته شده‌اند. سخنگوی آموزش و پرورش دوم بهمن امسال ادعا کرد که استخدام این افراد نه در چارچوب «طرح امین»، بلکه به‌شکل مستقل انجام شده است و پس از برگزاری آزمون مشخص شده که این افراد تحصیلات طلبگی دارند.

پیشتر معاون تبلیغ حوزه‌های علمیه در دی‌ ۱۳۹۹ از فعالیت «چهار هزار طلبه» در قالب همین طرح خبر داده و مدعی شده بود که بیش از نیمی از این مبلغان به‌شکل «جهادی و رایگان» همکاری می‌کنند و «مابقی به اندازه کرایه رفت‌وآمد» دریافتی دارند.