ایران شریک اول اقتصادی افغانستان در حال تبدیل شدن به حامی اصلی سیاسی طالبان است؟

بی بی سی: ضیا شهریار و یاسین رسولی
سفر هفت روزه عبدالغنی برادر، معاون قدرتمند نخست وزیر طالبان به تهران در حالی انجام شد که حکومت طالبان علاوه بر همکاری منطقه‌ای در جستجوی متحد سیاسی در منطقه است.

مقام‌های طالبان با همتایان ایرانی خود پنج تفاهمنامه امضا کردند و آقای برادر در حاشیه آن، موضع حکومت طالبان را نه‌تنها در مورد همکاری اقتصادی بلکه دیدگاه‌های مشترک در مسائل مورد علاقه تهران از جمله حمایت از مردم فلسطین بیان کرد.

حکومت طالبان پیشتر نیز بیانیه‌هایی در حمایت از حماس و فلسطین، نزدیک به موضع رسمی ایران صادر کرده است.

آقای برادر در بازگشت از تهران در فرودگاه کابل سفرش را «دستاورد بزرگ» برای دو کشور خواند و گفت:

«در آنجا با بزرگان ایران نشست‌هایی داشتیم و از برخی مناطق این کشور نیز دیدن کردم. این دیدارها به این دلیل بود که ما برای کالاهای افغانستان یک راه آسان و ارزان را به کشورهای خارجی پیدا بکنیم تا تجارت ما گسترش پیدا کند و کالاهای افغانی ما به بازارهای جهانی از راه آسان برسد. ما با مقامات ایران و بخش خصوصی تفاهم‌نامه‌های زیادی را امضا کردیم. انشاالله این هم برای ایران و هم برای افغانستان یک دستاورد بزرگ خواهد بود.»

سفر هیات ۳۰ نفری مقام‌های اقتصادی از جمله وزیران تجارت و صنعت و اقتصاد طالبان به ایران در این مقطع زمانی به دلایل مختلف از اهمیت زیادی برخوردار است. حکومت طالبان و هم جمهوری اسلامی ایران روی این سفر حساب زیادی باز کردند و در شبکه‌های خبری دولتی دو طرف نیز این موضوع پیداست.

این اولین و بلندپایه‌ترین سفر مقام حکومت طالبان در سطح معاون نخست وزیر بنا به دعوت تهران است و به وضوح بیانگر باز شدن صفحه جدیدی در روابط دو طرف است.

آقای برادر در ایران با ارشدترین مقام‌های این کشور از جمله محمد مخبر، معاون رئیس جمهوری، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه، احمد وحیدی، وزیر کشور و وزیران کشاورزی و انرژی دیدار داشتند و در نشست مشترک اقتصادی دو کشور نیز شرکت کرد.

حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه رئیس جمهور ایران در کابل با سابقه‌ای که در سپاه قدس دارد، از افراد مطلع و تاثیرگذار در سیاستگذاری ایران در افغانستان است و در تمام نشست‌های آقای برادر حضور داشت و او را در دیدارهایش از جمله سفر به بندر استراتژیک چابهار همراهی کرد.

آقای قمی پس از پایان سفر عبدالغنی برادر، در حساب خود در اکس نوشت: «آنچه ایران در سفر هیئت اقتصادی به سرپرستی ملا برادر اثبات نمود، در یک کلمه به عنوان یک همسایه و عضوی از مجموعه منطقه ابراز "برادری" نسبت به ملت شریف افغانستان بود تا در گذر از "تحریم‌ها و تحدیدهای" ظالمانه و ناجوانمردانه عبور کنند.»

تهران تا هنوز حکومت طالبان را رسما به رسمیت نمی‌شناسد و بارها بر تشکیل «حکومت همه‌شمول» از سوی این گروه به عنوان پیش‌شرط به رسمیت شناختن تاکید کرده است، اما این پیش‌شرط‌ها که گاهی مقام‌ها در تهران و کابل به درشتی در موردش صحبت کرده‌اند، مانع از روند سریع نزدیکی بیشتر جمهوری اسلامی به حکومت طالبان نشده است.
تنها چند ماه پیش بود که روابط تهران و طالبان بر سر حقابه رود هیرمند و چند درگیری مرزی به شدت مورد آزمایش قرار گرفت اما ظاهرا دو طرف از این آزمایش‌ها موفق بدر آمدند.

طالبان به هیات ایرانی اجازه دادند تا از ذخیره‌گاه‌های رودخانه هیرمند دیدار کند و در نتیجه‌گیری این هیات قانع شده بود که دلیل نرسیدن حقابه کمبود آب در نتیجه موسم نامساعد بوده است تا تعمد حکومت طالبان در تعهدها‌یشان.

عبدالغنی برادر که اکنون سمت معاون اقتصادی نخست وزیر طالبان را برعهده دارد، از کلیدی‌ترین چهره‌های بنیانگذار جنبش طالبان در کنار ملامحمد عمر در اوایل دهه ۱۹۹۰ بوده است.

آقای برادر حدود ۸ سال را در زندان استخبارات پاکستان به سر برده بود، پس از آن به دوحه رفت و ریاست مذاکرات صلح با آمریکا را در دست گرفت و توافقنامه صلح دوحه را در مارس/مارچ ۲۰۲۰ با وزیر خارجه آمریکا امضا کرد و در میانه این مذاکرات نیز سفری به تهران داشت.

او در زمانی به این سفر طولانی به همسایله غربی مبادرت ورزید که روابط با پاکستان، همسایه مهم و استراتژیک در شرق و متحد دیرینه طالبان این روزها به سرعت رو به وخامت گذاشته است.

اسلام آباد به صراحت گفته است که به دلیل عدم همکاری حکومت طالبان در مهار طالبان پاکستانی و دست داشتن شهروندان افغانستان در «حملات انتحاری» در پاکستان تصمیم به اخراج اجباری حدود ۱/۷ میلیون مهاجر گرفته است.

انوارالحق کاکر، نخست وزیر موقت پاکستان حکومت طالبان را متهم به حمایت از طالبان پاکستانی کرده و گفته است که کشورش دیگر حضور «مهاجران غیرقانونی» را در خاک خود تحمل نخواهد کرد.

در حالی که حکومت طالبان اقدام پاکستان را «ظالمانه» خوانده و در مورد پیامدهای آن هشدار داده است.
آیا ایران هم مثل پاکستان اقدام به اخراج میلیونی مهاجران افغان خواهد کرد؟مهاجران افغان که داوطلبانه و اجباری از ایران وارد گذرگاه اسلام قلعه در هرات شده‌اندهرچند دولت ایران به صورت رسمی اعلام نکرده است که می‌خواهد صدها هزار مهاجر و پناهجوی افغان را از این کشور اخراج کند اما ایران همواره روند اخراج اجباری افغان‌ها را کم و بیش داشته است.

پاکستان اما اولین بار است که مراکز متعدد اخراج نگهداری اجباری ایجاد می‌کند و پلیس افغان‌های بدون مدرک اقامتی را دستگیر و از این کشور اخراج می‌کند که فشار بی‌سابقه‌ای بر حکومت طالبان وارد کرده است.

یه نظر می‌رسد اتهام حمایت کابل از طالبان پاکستانی در حدی که به گفته رسانه‌های پاکستانی، اسلام آباد پس از این نمی‌خواهد نقش مدافع حکومت طالبان را در نشست‌های بین‌المللی ایفا کرده و دیگر «امتیازات ویژه‌ای» برای حکومت طالبان قائل نخواهد شد، سبب شده که طالبان حالا اسلام آباد را به چشم نزدیک‌ترین شریک قابل اعتماد خود نداند.

به همین دلایل سفر این هیات طالبان به تهران که دومین همسایه بزرگ افغانستان و مسیر اتصال مهم تجارتی برای این کشور به شمار می‌رود و در زمان حکومت طالبان به جایگاه اول تجاری افغانستان ارتقا یافت، بیش از پیش حایز اهمیت شده است.

در دیدارهایی‌که آقای برادر با مقامات ایرانی داشت، گفته شد که «در مورد همکاری‌های مشترک در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و مهاجرین» گفتگو صورت گرفت.

در حال حاضر مسیرهای تجارتی برای تجار از سوی پاکستان تقریبا به صورت کامل بسته شده است و کامیون‌های حامل کالاهای تاجران افغان در بندرگاه‌های پاکستان متوقف هستند و هر روز پول زیادی به عنوان «دیرانه» یا (Demurrage) می‌پردازند.

همچنین در حالیکه بیشتر توجه رسانه‌ها به بدرفتاری و اخراج پناهجویان افغان از پاکستان معطوف است، بدرفتاری و اخراج اجباری افغان‌ها از ایران نیز در سطح پایین‌تر به سرعت در جریان است و در صحبت‌ها با مقام‌های ایرانی نیزاشاراتی به مهاجرین افغان در این کشور شد، هرچند به مسایل بدرفتاری و اخراج اجباری آنها پرداخته نشد.

هنوز روشن نیست که آیا تهران نیز مبادرت به اخراج اجباری میلیونی مهاجران و پناهجویان دست خواهد کرد یا نه. صدها هزار تن از آنها پناهجویانی هستند که از ترس طالبان به ایران گریخته‌اند.
مقام‌های طالبان برای اولین بار در یک نشست مشترک همکاری اقتصادی در تهران شرکت کردنداهداف ایران از نزدیکی بیشتر با طالبان چیست؟
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی در دیدار با آقای برادر به «جایگاه مهم افغانستان» در سیاست خارجی ایران اشاره کرد و و گفته است: «جمهوری اسلامی ایران مصمم است در سایه مناسبات همسایگی به عبور افغانستان از شرایط کنونی کمک‌ کند.»

ایران که خود مشغول دست و پنجه نرم کردن با تحریم‌های شدید اقتصادی است، در سال‌های گذشته روابط اقتصادی خود را با افغانستان گسترش داده است.

وزیر تجارت حکومت طالبان ابراز امیدواری کرده که حجم تجارت میان دو کشور تا ۱۰ میلیارد دلار در سال افزایش پیدا کند اما مشخص نیست با توجه به تحریم‌هایی بین‌المللی که هم علیه ایران و هم علیه طالبان وضع شده، دست یافتن به این هدف چگونه ممکن است.

علاوه بر علایق اقتصادی، ایران بی‌علاقه به گسترش روابط سیاسی و امنیتی با طالبان نیست.

همان روزی که آقای برادر به تهران سفر کرد، تهران و طالبان از عملیات مشترک امنیتی در «خنثی کردن یک حمله پهبادی به ایران و بازداشت عوامل موساد» در منطقه مرزی میان ایران و افغانستان خبر دادند.

با سرد شدن روابط طالبان و پاکستان، خلای به وجود آمده در افغانستان زمینه‌ نفوذ بیشتر ایران را بیش از پیش در میان طالبان فراهم کرده است و به نظر می‌رسد که تهران هم قدر این این فرصت را به خوابی دانسته و آن را از دست نخواهد داد.