چرا درگیری‌های تازه در قره‌باغ ممکن است به سومین جنگ تمام عیار در منطقه تبدیل شود؟

یورونیوز: گلوله‌‌باران بخش‌هایی از قره‌باغ در روز سه‌شنبه که باکو آن را «عملیات ضد تروریستی» می‌نامد، ساعاتی پس از آن آغاز شد که جمهوری آذربایجان اعلام کرد چهار سرباز و دو غیرنظامی بر اثر مین‌هایی که توسط «خرابکاران ارمنی» کار گذاشته شده بود، کشته شدند.

اقدام روز سه‌شنبه ارتش آذربایجان در گلوله‌باران منطقه قره‌باغ کوهستانی به نگرانی نسبت به وقوع جنگی تازه در منظقه دامن زده است.

آسوشیتدپرس در گزارشی ضمن طرح این نگرانی از احتمال وقوع یک درگیری نظامی تمام عیار میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در کم‌تر از سه سال از آخرین رویارویی نظامی میان دو کشور خبر داده که پیش‌تر در پاییز سال ۲۰۲۰ دست کم ۶ هزار کشته به جا گذاشته بود.

قره باغ کوهستانی با جمعیتی نزدیک به ۱۲۰ هزار نفر، منطقه‌ای ارمنی‌نشین در قلمرو خاک جمهوری آذربایجان آذربایجان است که از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، همواره به محل نزاع و درگیری میان باکو و جدایی‌طلبان ارمنی تبار تحت حمایت ایروان تبدیل شده است.

قره‌باغ کوهستانی و مناطق اطراف آن در پایان جنگ جدایی‌طلبانه سال ۱۹۹۴ تحت کنترل نیروهای ارمنی‌تبار قرار گرفت.

این در حالیست که جمهوری آذربایجان سال ۲۰۲۰ در دومین جنگ تمام عیاری که شش هفته به طول انجامید سرزمین‌ها و بخش‌های زیادی از منطقه قره باغ کوهستانی را باز پس گرفت.

جنگ اخیر با توافقی که روسیه و ترکیه میانجیان آن بودند سرانجام پایان یافت و نیروهای حافظ صلح روسیه برای تضمین اجرای توافقنامه میان دو کشور در منطقه مستقر شدند.

تنش در منطقه قره‌باغ کوهستانی اما از دسامبر گذشته همزمان با مسدود شدن کریدور راهبری لاچین که این منطقه را به ارمنستان متصل می‌کند بار دیگر افزایش یافت.

گلوله‌‌باران بخش‌هایی از قره‌باغ در روز سه‌شنبه که باکو آن را «عملیات ضد تروریستی» می‌نامد، ساعاتی پس از آن آغاز شد که جمهوری آذربایجان اعلام کرد چهار سرباز و دو غیرنظامی بر اثر مین‌هایی که توسط «خرابکاران ارمنی» کار گذاشته شده بود، کشته شدند.

توماس دی‌وال، کارشناس مسائل منطقه‌ای در بنیاد کارنگی اروپا در این میان از احتمال وقوع سومین جنگ تمام عیار میان آذربایجان و ارمنستان سخن می‌گوید و آنرا وحشتناک توصیف می‌کند.

به اعتقاد کارشناس بنیاد کارنگی، این جنگ همان چیزی است که مردم منطقه از آن می‌ترسیدند اما امیدوار بودند که طی هفته‌ها و ماه‌های گذشته از طریق دیپلماسی جلوی وقوع آن گرفته شود.
قره‌باغ چگونه منطقه‌ای است؟
قره باغ کوهستانی، کوچکتر از ایالت دلاور ایالات متحده است و برای ارمنی تبار‌ها و آذری‌ها اهمیت فرهنگی قابل توجهی دارد.

این منطقه زمانی که بخشی از آذربایجان و در قلمرو اتحاد جماهیر شوروی سابق قرار داشت، از خودمختاری قابل توجهی برخوردار بود.

اما تمایلات جدایی‌طلبانه ارمنی‌تبارها همزمان با آغاز ناآرامی‌ها و تنش‌ها در اتحاد جماهیر شوروی پا گرفت تا اینکه سرانجام پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی این اختلافات به یک جنگ تمام عیار تبدیل شد.

اکثر جمعیت آذری‌تبار ساکن در قره‌باغ سال ۱۹۹۴ در پایان جنگ از این منطقه بیرون رانده شدند. حال آنکه در بحبوحه نبردهای جنگ دوم در سال ۲۰۲۰، حدود ۹۰ هزار جمعیت ارمنی تبار از منطقه آواره شدند؛ برخی از این افراد قبل از ترک محل و بازگشت آذری‌ها، خانه‌های خود را به آتش کشیدند.

نیروی حافظ صلح روسیه به موجب توافق بدست آمده میان دو طرف ماموریت یافت از باز ماندن کریدور لاچین که به ارمنستان منتهی می‌شود، اطمینان حاصل کند.

این کریدور حیاتی و استراتژیک اما از دسامبر گذشته مسدود شد، آذربایجان با طرح این ادعا که ارمنی‌ها از این دالان برای قاچاق سلاح و استخراج غیرقانونی منابع طبیعی استفاده می‌کنند آنرا مسدود کرد.

این اقدام باکو سبب شد تا مسیر ارسال مواد غذایی و سوخت از سوی ارمنستان برای قره‌باغ مسدود شود و ساکنان منطقه از حیث تامین مایحتاج اولیه زندگی تحت فشار قرار بگیرند.

ایروان و جدایی‌طلبان ارمنی ساکن در قره‌باغ در پی بسته شدن کریدور لاچین، جمهوری آذربایجان را به تلاش برای «نسل‌کشی و پاکسازی قومی» متهم کردند.
آنچه اکنون در منطقه جریان دارد
پس از ماه‌ها اختلاف و مذاکره، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ سرانجام این هفته محموله‌ای حاوی حدود ۲۰ تن آرد را از ارمنستان به قره‌باغ کوهستانی ارسال کرد.

کمیته بین‌المللی صلیب سرخ همچنین زمینه ارسال تجهیزات پزشکی به منطقه قره‌باغ از طریق جاده‌ای دیگر که به قلمرو تحت کنترل آذربایجان منتهی می‌شود، را ترتیب داد.

مقامات قره‌باغ کوهستانی پیش‌تر در برابر کمک‌هایی که از جاده دومِ منتهی به قلمرو آذربایجان ارسال می‌شد، مقاومت می‌کردند و معتقد بودند که این یک استراتژی برای باکو به منظور نفوذ بیشتر در منطقه است.

اگرچه ارسال محموله‌های بشردوستانه صلیب سرخ به قره‌باغ حکایت از آن داشت که احتمالا قرار است از شدت بحران کاسته شود ما ادعاهای تازه جمهوری آذربایجان باز هم تنش را به منطقه باز گرداند.

باکو مدعی شد که مین‌های کار گذاشته شده توسط جدایی‌طلبان ارمنی به کشته شدن تعدادی نظامی و غیرنظامی منجر شده و به همین بهانه عملیات نظامی تازه‌ای را با گشودن آتش توپخانه به روی قره‌باغ آغاز کرد.
نقش روسیه
ارمنستان بارها از نیروهای حافظ صلح روسیه به دلیل ناتوانی در باز نگه داشتن کریدور لاچین و نیز به توجهی نسبت به درگیری‌های کوچک پراکنده در طول مرز انتقاد کرده است.

اگرچه ارمنستان متحد دیرینه مسکو است و یک پایگاه نظامی روسیه را در خاک خود میزبانی می‌کند اما روابط دو کشور طی سال گذشته به شکل قابل توجهی تیره شده است.

ارمنستان همزمان با بالا گرفتن تنش‌ها بر سر بسته شدن کریدور لاچین، با امتناع از اجازه برپایی رزمایش سازمان پیمان امنیت جمعی به رهبری روسیه در خاک خود و مشارکت در تمرین‌های نظامی مشترک با نیروهای آمریکایی خشم مسکو را برانگیخت.

مقامات روسیه همچنین پیش تر نسبت به ارائه کمک‌های بشردوستانه ارمنستان به اوکراین ابراز نارضایتی کرده بودند.

نقش میانجی‌گرانه روسیه در پایان دادن به جنگ سال ۲۰۲۰ به عنوان یک دستاورد قابل توجه برای مسکو به حساب آمد.

این مسئله زمینه نفوذ روسیه در منطقه را فراهم کرد اما تحولات یک سال گذشته به شدت از اعتبار این کشور دست کم در میان ارمنی‌ تبارهای ساکن در قره‌باغ و نیز ایروان کاست.

دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهوری سابق روسیه، که دوری جستن ارمنستان از کشورش وی را به شدت ناراحت کرده به تازگی در سخنانی از سرنوشت نامعلوم نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان سخن به میان آورده است.
عواقب احتمالی مناقشه برای نخست وزیر ارمنستان
موافقت پاشینیان با میانجی‌گری روسیه برای پایان دادن به نبردهای خونین سال ۲۰۲۰ که در پی ناکامی‌ها نظامی ارمنستان در جنگ با آذربایجان رقم خورد انتقاد‌های زیادی را در این کشور علیه نخست وزیر برانگیخت که با دور تازه حملات به قره‌باغ تشدید شده است.

مخالفان دولت روز سه‌شنبه در ایروان دست به برپایی تظاهرات زدند و ضمن سر دادن فریاد‌های اعتراض، نیکول پاشینیان را خائن خواندند و خواستار برکناری او شدند.

درگیری‌های تازه در منطقه قره‌باغ احتمالاً موج جدیدی از ناامیدی عمومی را در ارمنستان به همراه خواهد داشت و پاشینیان از قدرت بالقوه چنین موج اعتراضی به خوبی آگاه است.