۳ سال از تعطیلی گنجینه جواهرات ملی ایران گذشت بدون اینکه جمهوری اسلامی توضیحی بدهد

ایندیپندنت فارسی: گنجینه جواهرات ملی ایران که از اسفند ۱۳۹۸، هم‌زمان با همه‌گیری کرونا بسته شد، اینک با وجود گذشت بیش از سه سال همچنان به بهانه جابه‌جایی مکان بسته است و علاقه‌مندان امکان بازدید از آن را ندارند. مسئولان دولتی جمهوری اسلامی تعطیلی این گنجینه را به انتقال آن به خزانه جدید بانک مرکزی در تپه‌های عباس‌آباد تهران ارتباط داده‌اند اما فعالان فرهنگی تعطیلی سه‌ساله گنجینه جواهرات ملی را توجیه‌ناپذیر می‌دانند و درباره سرنوشت آثار گرانبهای آن ابراز نگرانی می‌کنند.

گنجینه جواهرات ملی ایران از جمله گرانبهاترین گنجینه‌های جواهرات در جهان است و آثار موجود در آن طی قرن‌ها و از دوره‌های مختلف تاریخی از نادرشاه افشار گرفته تا دوران پهلوی گردآوری شده‌اند. خزانه فعلی نیز سال ۱۳۳۴ ساخته و در سال ۱۳۳۹ به‌عنوان پشتوانه اسکناس به بانک مرکزی ایران سپرده شد. این گنجینه اکنون نیز در اختیار بانک مرکزی است.

الماس دریای نور، جقه نادری، تاج کیانی، تاج پهلوی، کره جواهرنشان، تخت‌ طاووس و تخت نادری تنها برخی از جواهرات بی‌نظیر و شاخص گنجینه جواهرات ملی ایران‌اند که در این مکان نگهداری می‌شوند.

تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی، هر یک از آثار موجود در گنجینه جواهرات ملی برای مراسم خاص و به شرطی قرض داده می‌شدند که پنج نفر یعنی رئیس‌کل بانک مرکزی، وزیر اقتصاد و دارایی، رئیس سازمان برنامه‌وبودجه، رئیس بانک ملی و رئیس خزانه حاضر بودند و پای صورتجلسه را امضا می‌کردند. این شرط حتی برای تاج‌های شاه و ملکه در دوران پهلوی دوم نیز اجرا می‌شد.

پس از انقلاب اسلامی، گنجینه جواهرات ملی ایران همچنان در صیانت بانک مرکزی باقی ماند اما سازو‌کار نگهداری از آثار موجود در آن چندان شفاف و مشخص نبود. در حالی‌ که این گنجینه از نظر هنری، تاریخی و ارزش پولی منحصربه‌فرد است و گفته می‌شود که حتی زبده‌ترین کارشناسان جهان هم نتوانسته‌اند ارزش واقعی آن را تخمین بزنند.

نگرانی درباره آثار و گوهرهای موجود در گنجینه جواهرات ملی ایران پس از آن افزایش یافت که علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت ابراهیم رئیسی، اواخر دی‌ماه گذشته ادعا کرد محمدرضاشاه و شهبانو فرح پهلوی در سال ۱۳۵۷ دو تاج سلطنتی و مقدار زیادی جواهر از ایران خارج کرده‌اند.

سخنگوی دولت این ادعا را در حالی مطرح کرد که تا قبل از تعطیلی گنجینه جواهرات ملی، دو تاج سلطنتی در این گنجینه وجود داشتند. خسرو سینایی، کارگردان فقید سینمای ایران، که سال ۱۳۸۷ مستندی از گنجینه جواهرات ملی ایران ساخته بود، در بخشی از فیلم خود دو تاج سلطنتی متعلق به محمدرضا شاه پهلوی و ملکه را در ویترین نشان داده است. بانک مرکزی ایران نیز در معرفی آثار گنجینه جواهرات ملی بخش‌هایی از فیلم خسرو سینایی را روی وب‌سایت خود قرار داده بود.

تاج پهلوی که به دستور رضاشاه ساخته شد، در تاج‌گذاری او و جانشینش، محمدرضا شاه، استفاده شد، از مهم‌ترین آثار گنجینه جواهرات ملی است. در ساخت این تاج سه‌ هزار و ۳۸۰ قطعه الماس در مجموع به وزن یک هزار و ۱۴۴ قیراط (۲۲۹ گرم) به کار رفته که بزرگ‌ترین آن یک قطعه الماس زرد برلیان ۶۰ قیراطی (۱۲ گرمی) است. این الماس در مرکز تاج به شکل یک خورشید تابان و در میان الماس‌های کوچک‌تر قرار داده شده است. پنج قطعه زمرد روی هم به وزن ۱۹۹ قیراط (۴۰ گرم)، دو قطعه یاقوت کبود به وزن ۱۹ قیراط و ۳۶۸ دانه مروارید سفید طبیعی تقریبا یک‌شکل و یک‌اندازه در سه ردیف این تاج به‌کار برده شده است. وزن تاج با کلاه مخمل درونی آن ۴۴۴ مثقال یا حدود دو کیلو و ۸۰ گرم است.

تاج ملکه هم تاجی بود که فقط فرح پهلوی از آن استفاده می‌کرد. این تاج بر پایه‌ای از طلای سفید و یک کلاه مخملی به رنگ سبز یشمی با ۳۸ قطعه زمرد، ۳۴ قطعه یاقوت، ۱۰۵ دانه مروارید، یک هزار و ۴۴۶ قطعه الماس و یک قطعه زمرد شش‌ضلعی ۱۵۰ قیراطی در مرکز تاج تزیین شده است. دو قطعه اسپینل (لعل) حدود ۸۳ قیراط وزن و بزرگ‌ترین مروارید حدود ۲۲ میلی‌متر قطر دارد و وزن تاج حدود دو کیلوگرم است.

پس از ادعای سخنگوی دولت و افشای دروغش، فعالان فرهنگی در داخل و خارج ایران تعطیلی سه‌ساله گنجینه جواهرات ملی ایران را یادآور شدند و درباره اینکه امکان دارد آثار این گنجینه طی سه سال تعطیلی به سرقت رفته باشند، ابراز نگرانی کردند. در نهایت عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، تلویحا ادعای سخنگوی دولت را تکذیب و در توییتی وجود دو تاج سلطنتی در گنجینه جواهرات ملی را تایید کرد. بانک مرکزی هم بهمن‌ ۱۴۰۱ هم‌زمان با سالروز وقوع انقلاب اسلامی، به مدت محدود (۱۲ تا ۱۹ بهمن ساعت ۱۴ تا ۱۶:۳۰ به‌جز روزهای پنجشنبه و جمعه) امکان بازدید علاقه‌مندان از گنجینه جواهرات ملی ایران را فراهم کرد اما پس از آن تاریخ، بار دیگر این مجموعه بسته شد.

به‌ این‌ ترتیب، نگرانی‌ها درباره دیگر آثار گرانبهای موجود در این گنجینه باقی ماند و بسیاری ادعای سخنگوی دولت را مقدمه‌ای برای تاراج سرمایه ملی دانستند.

گنجینه جواهرات ملی ایران، اکنون در خیابان فردوسی، نرسیده به چهارراه استانبول، نبش کوچه بانک مرکزی واقع است و آن‌طور که مسئولان می‌گویند قرار است به مکانی جدید در محل تپه‌های عباس‌آباد تهران منتقل شود اما درباره علت تعطیلی طولانی گنجینه جواهرات ملی ایران هیچ توضیحی نمی‌دهند.