اردوغان یا قلیچ‌داراوغلو؛ آیا برای ایرانیان تفاوتی دارد؟

بی بی سی: عطا محامد تبریز( پژوهشگر علوم سیاسی)
با رفتن انتخابات ترکیه به دور دوم، حالا همه بازیگران منطقه‌ای – از جمله ایران - که به دلیل تفاوت‌های سیاست خارجی رجب طیب اردوغان و رقیبش کمال قلیچ‌دار اوغلو، از نزدیک این رقابت انتخاباتی را دنبال می‌کنند باید دو هفته دیگر صبر کنند.

اما آیا به راستی برای کشورهایی مانند ایران، بین اردوغان و قلیچ‌دار اوغلو تفاوت معناداری وجود دارد؟

در سال‌های گذشته حزب عدالت و توسعه به کمک به جمهوری اسلامی برای دور زدن تحریم‌ها متهم شده است.

اما کمال قلیچ‌دار اوغلو وعده سیاست خارجی متفاوتی را داده و دست‌کم در ارتباط با منطقه گفته است که از «مداخلات» ترکیه کم خواهد کرد. آرمان او و ائتلاف ملت در زمینه سیاست خارجی این شعار آتاتورک است: «صلح در جهان، صلح در کشور».
برنامه مخالفان؛ دیپلماسی و ارزش‌های دموکراتیک
اوایل سال ۲۰۲۳ اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول که به بازدید چند طرح عمرانی در شهر قونیه رفته بود، در آرامگاه مولانا با یک زن ایرانی مواجه شد که نامه‌ای به او داد. به گفته امام‌اوغلو در این نامه ابراز امیدواری شده بود که او و حزبش به قدرت برسند تا آن‌ها به زنان ایرانی امیدواری بدهند.

این نگاهی رایج در میان بخشی از جامعه مهاجر ایرانی به انتخابات پیش روی ترکیه است؛ بخشی که باور دارد با روی کار آمدن «ائتلاف ملت» به سردمداری حزب جمهوریخواه خلق، فضای منطقه دموکراتیک‌تر خواهد شد و این وضعیت بر ایران هم تاثیر خواهد داشت.

آقای امام‌اوغلو عضو حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه است که پیروزی‌اش در انتخابات شهرداری استانبول در سال ۲۰۱۹ به این امیدواری دامن زد که مخالفان بتوانند سرانجام در انتخابات ریاست جمهوری نیز حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان را شکست دهند.

کمال قلیچداراوغلو، نامزد حزب جمهوری‌خواه خلق در برنامه‌های مختلفی اعلام کرده است که سیاست خارجی دولت او ۱۸۰ درجه با سیاست خارجی فعلی ترکیه متفاوت خواهد بود.

وی می‌گوید بنا دارد ظرف دو سال بخش عمده‌ای از پناهندگان سوریه را که بر حسب آمار رسمی جمعیتشان حدود سه میلیون و ۶۰۰ هزار نفر است به کشورشان بازگرداند. قلیچداراوغلو می‌گوید برای این کار با کشورهای اروپایی و دولت سوریه مذاکره خواهد کرد تا تحت یک برنامه «شرافتمندانه» شهروندان این کشور را به خانه خودشان بازگرداند.

رئیس حزب جمهوری‌خواه خلق می‌گوید بهترین راه بازگرداندن آن‌ها به خانه، فراهم کردن شرایط مناسب زیست در سوریه است. برای چنین کاری قلیچداراوغلو سیاست خود را بر این بنا نهاده تا شرکت‌های ترک بتوانند با سرمایه‌گذاری در زمینه‌های مسکن، راه سازی و صنعت سوریه، شرایطی را در این کشور به وجود آورند تا بار دیگر سوریه برای شهروندانش جذاب شود.
از سوی دیگر او با پیشنهاد یک طرح بلندپروازانه می‌گوید که باید در منطقه، «سازمان همکاری صلح خاورمیانه» تشکیل شود. از نظر او این سازمان که ایران و اسرائیل را هم در برمی‌گیرد، می‌تواند حتی برای مشکلات محیط زیستی که پیشروی کشورهای خاورمیانه به ویژه عراق و سوریه است راه‌حلی پیدا کند.

حزب جمهوریخواه خلق بر این نکته تاکید دارد که گرمایش زمین و خشکسالی در این دو کشور، باعث خواهد شد که موج مهاجرت جدیدی در منطقه به سمت ترکیه به وجود آید.

نکته دیگری که می‌تواند برای جمهوری اسلامی خوشایند باشد طرح قلیچداراوغلو برای «جاده ترک» است که وی در هفته گذشته از آن رونمایی کرده و از آن به عنوان پروژه عمرش یاد کرد. این پروژه در واقع یک مسیر جاده‌ای و ریلی از چین به ترکیه است. این مسیر که در واقع بازسازی همان مسیر جاده ابریشم است در دو شهر تهران و تبریز نیز ایستگاه‌هایی خواهد داشت. او می گوید برای انجام این کار با همه کشورها وارد مذاکره خواهد شد.
اما در عین حال، رویکرد آشتی‌جویانه قلیچداراوغلو در برابر غرب و ناتو، موضوعی نیست که چندان به مذاق جمهوری اسلامی خوش بیاید. آقای قلیچداراوغلو نماینده بخش‌ سکولار و دموکراسی‌خواه جامعه ترکیه است که ارزش‌هایش عموما با اسلامگرایی – به ویژه از نوع جمهوری اسلامی – در تضاد کامل است.

از این منظر، نه فقط مخالفان سکولار و دموکرات حکومت ایران، بلکه جامعه مدنی و جمعیت جوان کشورهای مختلف منطقه که همگی اکثریت جمعیتی مسلمان دارند، اما رویای جامعه‌ای دموکرات و آزاد را در سر می‌پرورانند، از پیروزی قلیچداراوغلو خوشحال خواهد بود.
حزب عدالت و توسعه؛ اقتدارگرایی و بی‌محلی به غربپیشنهاد قلیچداراوغلو در زمینه احداث جاده با مخالفت‌های بسیاری از جناح رقیب مواجه شد. یکی از این مخالفت‌ها توسط وزیر راه ترکیه مطرح شد. او می‌گوید دو سال است که سفرهای جاده‌ای چین به ترکیه در جریان است.

برخی دیگر تاکید دارند که چین به واسطه پروژه «کمربند و جاده» که در سال ۲۰۱۷ مطرح کرده بود برنامه بسیار دقیق‌تری از آن چه قلیچداراوغلو پرورانده را پیش کشیده است.

اما انتقادهای جدی تر در مورد نادیده گرفته شدن آذربایجان در این پروژه بود. کارشناسان سیاست خارجی ترکیه به ویژه کسانی که تعلق خاطری به حزب ملی‌گرای خلق دارند، می‌گویند نام این پروژه، جاده ترک است اما از ترک‌ها خبری نیست. آن‌ها می‌گویند که ترکیه نمی‌تواند از آنچه در قره باغ اتفاق افتاد و از روابط نزدیکی که با آذربایجان به وجود آمده کناره بگیرد.

برای حلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه، مسئله اصلی صرفاً این مسیر جدید پیشنهادی نیست، بلکه او می‌گوید سیاست خارجی‌ ترکیه در ۲۰ سال گذشته، یک سیاست حزبی نیست. وی تاکید دارد که این سیاست گره خورده به منافع ملی ترکیه است و تلاش مخالفان برای اینکه با دولت سوریه به توافقی برسند تا ارتش ترکیه از شمال سوریه خارج شود، ترکیه را ۲۰ سال به عقب برگردانده و راهی برای حرکت‌های تروریستی جدید می‌گشاید.

طرفداران اردوغان بر این تاکید دارند که دولت او توانسته است موفقیت‌های بسیاری در عرصه بین الملل به دست آورد و به کشوری اثرگذار در منطقه تبدیل شده است. آن‌ها همچنین می‌گویند ترکیه یکی از بزرگترین شبکه‌های دیپلماتیک جهانی را به وجود آورده است.
با این حال مخالفان معتقدند که سیاست دولت اردوغان استقرار کلی نداشته است بلکه در طول زمان مدام تغییر کرده و بیشتر روندی خصمانه داشته است. آن‌ها بر دوره‌های قطع روابط با کشورها تاکید کرده و می‌پرسند «چرا در این سال‌ها با کشورهای منطقه مدام قطع رابطه کردیم و امروز مجدد وارد رابطه می‌شویم؟»

رگه‌های سیاست خارجی محافظه‌کارانه رجب طیب اردوغان در سال‌های اخیر شدت گرفته و موجب شده تا این کشور از هر زمان دیگری از متحدان استراتژیکش در غرب دور شود.

او در این مدت بحران‌های دیپلماتیک عمیقی را با کشورهای بزرگ اروپایی چون آلمان تجربه کرده و در افکار عمومی غرب به رهبری هم ارز چهره‌هایی مانند ولادیمیر پوتین تبدیل شده است؛ مردان اقتدارگرایی که وقتی به قدرت می‌رسند از همه ابزارها برای حفظ قدرت و تن ندادن به قواعد دموکراتیک بهره می‌برند.

رجب طیب اردوغان که زمانی قهرمان شماره یک ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا معرفی می‌شد، حالا دیگر سال‌هاست که به سیاست خارجی نسبتا مستقل‌ از غرب روی آورده و نه از انتقاد تند از اسرائیل ابایی دارد و نه از دست یاری به جمهوری اسلامی ایران. حزب عدالت و توسعه حتی متهم است که در دور زدن تحریم‌ها به رژیم ایران کمک کرده است.

اگر این اتهامات درست باشند، عجیب نیست اگر سیاست‌گذاران در تهران، این دو هفته را نیز با اضطراب انتخابات ترکیه را دنبال کنند.