چگونه از گیاه «اِفِدرا» در افغانستان در تولید مواد مخدر شیشه استفاده می‌شود؟

اِفِدرا یک گیاه وحشی است که در کوه‌های ولایات جنوبی و مرکزی افغانستان می‌رویدبی بی سی: به رغم ممنوعیت کشت خشخاش، تولید و خرید و فروش مواد مخدرتوسط طالبان، در برخی مناطق افغانستان هنوز هم مواد مخدر تولید می‌شود.

بی‌بی‌سی دریافته که تولید مواد مخدر مت آمفتامین که به «شیشه» یا «کریستال» معروف است و از یک گیاه کوهی موسوم به «اِفِدرا» ساخته می‌شود، در برخی مناطق ولایات جنوبی هنوز هم ادامه دارد. در افغانستان این گیاه به نام «اومان/هوم» شناخته می‌شود.

برخی منابع گفته‌اند جمع آوری و فروش این گیاه در ولایات جنوبی رسماً ممنوع است، اما در برخی مناطق این ولایات ولسوالان و فرماندهان پلیس در کار و بار این گیاه نقش دارند.

اِفِدرا یک گیاه وحشی است که در کوه‌های ولایات جنوبی و مرکزی افغانستان می‌روید.

یکی از ساکنان ولایت ارزگان در جنوب افغانستان می‌گوید در مناطق آنها از قرن‌ها به این سو گیاه اِفِدرا برای درمان خانگی بیماری‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است.

او می‌گوید: «ما مردم روستانشین و مناطق کوهبند و دوردست هستیم. اینجا داکتر(پزشک) هم وجود ندارد. در فصل سرما زمانی که کودکان از سرفه رنج می‌برند، دو برگ اومان (افدرا) را به کودکان می‌دهیم که بجوند، سرفه شان خوب می‌شود. از بسیار زمان طولانی از دوران نیاکان ما این گیاه مورد استفاده است. همین حالا هم که در منطقه ما خانه‌ها بازرسی شود، شاید خانه‌ای پیدا نشود که این گیاه برای استفاده به عنوان دارو در آن وجود نداشته باشد. زنان این گیاه را کوبیده نگهداری می‌کنند و بعدا برای درمان سرفه و زکام استفاده می کنند.»

اما حالا آوازه گیاه موسوم به «اومان» از خانه‌های گلی ساکنان روستا‌نشین در جنوب افغانستان به گوشه و کنار جهان رسیده است. زیرا این گیاه در تولید مواد مخدر موسوم به «شیشه/کریستال» باب تازه و ارزانی را باز کرده است.

تولیدکنندگان و قاچاقبران مواد مخدر در افغانستان چند سال قبل این گیاه را شناسایی کردند.

افراد دخیل در تجارت اِفِدرا یا اومان می‌گویند این گیاه در ولسوالی باغران در شمال هلمند، تیوره در غور، پرچمن در فراه، خاکریز در قندهار و برخی ولسوالی‌های ارزگان شیره با کیفیت دارد. اما این گیاه در هشت ولایت افغانستان می‌روید.
نقش مسئولان محلی طالبان
شماری از ساکنان ولایات جنوبی به بی‌بی‌سی گفته‌اند حکومت طالبان هرچند جمع آوری و خرید و فروش این گیاه را ممنوع کرده است، اما تجارت آن به طور کامل متوقف نشده است. یکی از این افراد که به دلیل نگرانی‌های امنیتی نمی خواهد شناسایی شود، می‌گوید شماری از مقامات محلی طالبان در کسب و کار این گیاه نقش دارند.

او می‌گوید: «در سطح منطقه‌ای، ولسوالان و فرماندهان پلیس در محل در قاچاق این گیاه نقش دارند و همین افراد حمایت مقامات را نیز با خود دارند. افراد عادی نمی‌توانند این گیاه را جمع‌آوری کرده به فروش برسانند. اما مقامات محلی با همکاری افراد نزدیک به خود شان این گیاه را جمع‌آوری کرده و در آسیاب می کوبند و پس از آن به مناطقی می فرستند که آنجا مواد شیشه یا کریستال تولید می‌شود.»

به گفته این منبع، کارخانه‌های تولید و آزمایشگاه‌های مواد مخدر شیشه که از گیاه افدارا تولید می‌شود، هنوز هم در ولسوالی بکواه ولایت فراه و ولسوالی‌های سنگین و گرشک در هلمند وجود دارد.

این منبع می‌گوید در این کارخانه ها ابتدا گیاه اومان را در آسیاب می‌کوبند و برای ۲۴ ساعت در بشکه‌ها در تیزاب می‌گذارند.  پس از آن برای تصفیه در بیرل‌های فلزی در آب می‌جوشانند و در نتیجه مایع موسوم به «افدرین» به وجود می‌آید که سپس آن را به «شیشه» تبدیل می‌کنند.

تاجران مواد مخدر چهار کیلوگرام گیاه موسوم به «اومان» را فقط ۱۰۰افغانی (معادل اندکی بیشتر از یک دلار) خریداری می‌کنند. گفته می‌شود، از هر سی کلوگرام این گیاه، یک کیلوگرام مواد مخدر ساخته می‌شود.
پاسخ طالبان: جلوگیری می‌کنیممقامات حکومت طالبان در افغانستان می‌پذیرند که گیاه کوهی اِفِدرا یا «اومان» برای تولید مواد مخدر شیشه مورد استفاده قرار می گیرد، اما می‌گویند حالا از استفاده آن جلوگیری کرده‌اند.

عبدالحق همکار، معاون وزارت داخله طالبان در امور مبارزه با مواد مخدر می‌گوید از ماه آوریل/اپریل سال گذشته تاکنون ۳۵۰۰ عملیات انجام داده‌اند و حدود چهار هزار تن را در پیوند به کسب وکار و قاچاق مواد مخدر بازداشت کرده‌اند.

او می‌گوید: «از این گیاه شیشه تولید می‌شود. استفاده از این گیاه را در سراسر افغانستان ممنوع کرده‌ایم. در ولایات عملیات‌های نیز انجام داده‌ایم و افرادی زیادی را در پیوند به دخیل بودن در کار این گیاه بازداشت کرده‌ایم. کارخانه‌های تولید آنرا نیز تخریب کرده‌ایم. در مورد اینکه در برخی ولایات این گیاه تخریب شده و در برخی نه، چنین ولایتی در ذهن من نیست که هنوز این گیاه وجود داشته باشد. هنوز هم برای جلوگیری از استفاده این گیاه تلاش می‌کنیم و همین که اطلاعات بدست بیاوریم که در منطقه‌ای اومان و یا کارخانه تولید شیشه وجود داشته باشد، بلافاصله عملیات انجام می‌دهیم و آن را از بین می‌بریم.»

سال گذشته در ماه اپریل هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان در دستوری کشت خشخاش، تولید و خرید و فروش مواد مخدر را ممنوع اعلام کرد. اما نام گیاه طبیعی «اومان» در این فرمان تذکر نیافته بود.

نهاد نظارت بر مواد مخدر اتحادیه اروپا در یک گزارش تحقیقی در نوامبر سال ۲۰۲۰ گفته بود یک تیم تحقیق این نهاد با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و بر اساس گفتگو با قاچاقبران مواد مخدر در افغانستان فقط در یک منطقه در غرب افغانستان بیش از ۳۰۰ آزمایشگاه افدرین را شناسایی کرده‌اند.  

مواد مخدر موسوم به «شیشه» که در افغانستان تولید می‌شود، به برخی کشور های همسایه قاچاق و از آنجا به کشور‌های دیگر انتقال داده می‌شود.

بر اساس گزارش نهاد نظارت بر مواد مخدر اتحادیه اروپا مسپولان نظارتی در استرالیا گفته‌اند نتیجه آزمایش‌ها از محموله‌های توقیف شده مواد مخدر عمدتا «شیشه» نشان می‌دهد که در این مواد مخدر، از گیاه «افدرا» در افغانستان استفاده شده است.