اقتصاد۲۴: «در پروژه چمشیر، حدود ۳۰ میلیارد دلار پول بلوکه شده ایران در چین وجود داشت که دولت چین به ایران باز نمیگرداند. در نهایت برای زنده شدن این پول توافق شد که چین از این پول به ایران وام دهد. یعنی از پول خودمان به خودمان! پولی که از بخشی از آن در چمشیر استفاده شد. البته به شرط آنکه در این زمینه چین نیز یک طرف از پروژه باشد». این سطرها، بخشی از اظهارات «میثم فاضلی»، مدیر امور مطالعات سد چمشیر و کارشناس فنی شرکت توسعه منابع آب و نیروی وزارت نیرو در گفتگو با روزنامه اینترنتی «فراز» است.
چمشیر، سدی که آبگیری آن، این روزها به اصلیترین دغدغه در حوزه محیط زیست کشور بدل شده است. مخالفان نسبت به انحلال نمک در آب، اختلاط آب با هیدروکربنهای نفتی و از بین رفتن جریان طبیعی رودخانه زهره اظهار نگرانی میکنند. نسبت به خروجی آب سد که ممکن است نه به درد شرب بخورد و نه کشاورزی. اما موافقان، سد را ابزار تعدیل کیفیت و به هنگام کردن آب عنوان میکنند. آنها معتقد هستند نگرانی در خصوص کانیهای غیرفلزی و چاههای نفت به جا بود، اما برای رفع تمام این گمانههای هشداردهنده، تمهیداتی اندیشیده شده است. چمشیر، سدی که در جنوب شرقی گچساران استان کهگیلویه و بویراحمد قرار گرفته و هدف از ساخت آن، کنترل سیلاب مخرب رودخانه زهره، تولید انرژی برقآبی، تامین آب زمینهای کشاورزی پاییندست، ساخت دهکده گردشگری و فراهم شدن زمینه پرورش ماهی و کشت دوم در فصل تابستان عنوان شده است.
هدف از ساخت سد چمشیر چیست و مطالعات احداث آن از چه سالی آغاز شده است؟
سد چمشیر بر روی رودخانه زهره واقع شده است؛ رودخانهای که رژیم آوردهاش عمدتا سیلابی است و معمولا چهار ماه از سال حامل سیلابهای شدید است. هشت ماه دیگر از سال اما، آورد رودخانه بسیار اندک خواهد شد. پس بحث کیفی هم در این رودخانه مطرح است. یعنی اگر شما، آمار تغییرات درجه شوری رودخانه زهره را نگاه کنید، در فصول خشک کیفیت آب بسیار پایین میآید و به سه هزار میرسد و در پایین دست در هندیجان به ۷ تا ۸ هزار میرسد. اما در آن چهار ماه از سال که وضعیت سیلابی است، کیفیت آب قابل قبول و خوب است. این مساله مقدمه هدف در سد چمشیر است یعنی تعدیلکنندگی آب رودخانه زهره.
تعدیلکنندگی به چه منظور؟
یعنی در چهار ماه از سال سیلابها را بگیریم، سپس با بازههای زمانی دیگر تلفیق کنیم و به جای آب با کیفیت بد در فصل خشک و کیفیت خوب در فصل بارش، آبی با حجم بیشتر که مجموع این دو درجه کیفی است (کیفیت متوسط)، برای کشاورزی تنظیم کنیم. پس هدف اصلی ساخت سد چمشیر تعدیلکنندگی کیفیت آب رودخانه زهره است. مطالعات این سد از سال ۷۳ آغاز و در سال ۷۷ مطالعات مرحله اول آن تصویب شده است. سال ۸۸ مطالعات دوباره بازنگری شده و از سال ۹۰ نیز احداث سد چمشیر در دستور کار قرار گرفته است.
آیا برای مدیریت حوزه آبریز رودخانه زهره گزینههای دیگری جز احداث سد چمشیر وجود داشت و اگر وجود داشت چه گزینههایی بودند؟ اساسا چه شد که احداث سد چمشیر به عنوان تصمیم نهایی، در دستور کار قرار گیرد؟
رودخانه زهره حوزه آبریز بسیار وسیعی دارد. حدودا ۱۵ هزار کیلومتر مربع وسعت حوزه و طول آن نزدیک به ۵۰۰ کیلومتر است. نکته اینجاست که ما در این منطقه از کشور یعنی در محدوده جنوب زاگرس، عمده سازندهایی که با آن روبهرو هستیم، سازندهای گروه فارس هستند. از بالا به ترتیب سازند پابده، بعد آغاجاری، سپس گچساران، بعد میشان و در نهایت کنگلومراهای بختیاری را داریم. اینها تماما سازندهایی نفوذناپذیر نسبت به آب هستند؛ لذا مسائلی مانند آبخیزداری، آبخوانداری، پخش سیلاب و .. در این مناطق جواب نمیدهد و برای مدیریت آب سطحی نیاز به مخزن سد وجود دارد. اگر ما میتوانستیم آب را به زیرزمین بفرستیم، بله طبیعتا گزینه آبخوانداری مناسبتر بود. اما متاسفانه امکانش وجود نداشت. به همین دلیل سد چمشیر اولویت پیدا کرد. بحث بعدی اینجاست که تمام سازندهای گروه فارس، سازندهایی هستند که کیفیت آب را کاهش میدهند. اصلا یکی از دلایلی که رژیم رودخانه سیلابی است نیز همین نکته است، چون آب در زمین نفوذ نمیکند و ضریب روان آب بالایی دارد که باید مدیریت شود که اگر نشود به خلیج فارس میرود و شور میشود.
مجوز احداث سد چم شیر توسط چه نهادی صادر شده است؟
برای ساخت یک سد، نیاز به چندین مجوز است و ساختار نظام فنی اجرایی کشور به صورت پیوسته روی این مجوزها تاکید دارد. برای ساخت سد، ابتدا به یک مجوز فنی نیاز است که اصطلاحا ما در وزارت نیرو به آن شورای فنی میگوییم. زمانی که سدی ایجاد میشود، این شورا، باید توجیه فنی و اقتصادی خود را برای اخذ مجوز فنی ارائه کند. در سال ۸۱ در شرکت مادر تخصصی مدیریت منابع آب، سد چمشیر مورد بررسی کارشناسی قرار گرفت و از نظر فنی و اقتصادی به آن مجوز ساخت داده شد. شرطی که لازم بود، اما کافی نه. مهمترین مجوز که اخذ آن بسیار دشوار است مجوز زیست محیطی است که توسط سازمان محیط زیست ارائه میشود.
روند ارائه مجوز محیط زیست در پروژه چمشیر به چه شکل بود؟
سازمان محیط زیست به شما تعدادی شرکت ذیصلاح در ارزیابی زیست محیطی معرفی میکند که در سد چمشیر نام این شرکت، رویان است. شرکت مذکور طبق یک قرارداد، یک سال در آن منطقه کار کرده و در نهایت، یک گزارش توجیحی زیست محیطی تولید میکند. مثلا آیا سد چمشیر باعث تغییرات شگرف و غیرقابل کنترل در مباحث زیست محیطی خواهد شد؟ در سال ۸۸ این گزارش توسط شرکت رویان تهیه و برای سازمان محیط زیست فرستاده شد. در سال ۹۰ نیز مجوز این طرح صادر شد. در این میان مجوزهای دیگر از جمله مجوز میراث فرهنگی هم نیاز است. یعنی بررسی میشود که در مخزن سد بقایای تاریخی وجود نداشته باشد که البته در چمشیر چنین چیزی وجود نداشت.
قدیمی ترین هاجدیدترین هابهترین هابدترین هادیدگاه خوانندگان