پیاده‌روی اربعین؛ ردپای حکومت روی شانه‌های زائران کربلا

پیاده‌روی اربعین؛ حدود شش میلیون نفر از ایرانی‌ها راهی عراق شده‌اندبی بی سی:مسعود آذر
چند روز به مراسم اربعین مانده و موج انتقادها از عملکرد دولت در سازماندهی مراسم پیاده‌روی اربعین رو به افزایش است و هزاران نفر در این راه با مشکلات عدیده‌ای روبرو هستند. با وجود انتقادها از بی‌کفایتی دولت در اجرای این مراسم، کاربری در یکی از شبکه‌های اجتماعی نوشته است، رفتار حکومت با مردم از جنس «نخواستن» است نه «نتوانستن»؛ کنایه‌ای به خدماتی که در این چند روز در اختیار مسافران «پیاده‌روی اربعین» قرار گرفته است.

منتقدان می‌گویند در شرایط تحریم حتی اگر خزانه‌ کشور خالی باشد، برای مناسبت‌هایی مانند پیاده‌روی اربعین پول دارد، ارز و وام‌های بانکی با بهره پایین یا بدون بهره می‌دهد، پاسپورت یک ساعته صادر می‌شود، اینترنت ارزان و گاه رایگان به زائران می‌دهد، جاده‌ها سریع آسفالت می‌شود، میلیون‌ها بطری آب و بسته‌های غذای رایگان می‌دهد و دهها خدمات تشویقی دیگر فراهم می‌شود تا میلیون‌ها نفر بتوانند در این مراسم نوظهور مذهبی شرکت کنند.

حکومت می‌گوید پیاده‌روی اربعین، خودجوش و مردم نهاد است. اما رئیس جمهور، وزرا و معاونین دولت تمام قد در بخش‌های مالی، لجستیک و خدماتی وارد میدان شده‌اند؛ اقدامی که از سوی برخی ناظران به نشانه‌‌ای تعبیر شده مبنی بر اینکه حکومت در تلاش است تا «راهپیمایی اربعین» را به سندی مبنی بر گرایش مردم به دین و دینداری و مشروعیت و مقبولیت حکومت دینی تبدیل کند و به قول آیت‌الله خامنه‌ای، نشان دهد که خدای امروز همان خدای دهه ۶۰ است و تائیدی بر این گفته او: «امروز گرایش مردم به انقلاب و به دین از روز اول انقلاب یقیناً بیشتر است».
کربلا به جای مکه
رفتن به کربلا با پای پیاده مربوط به امروز و دیروز نیست. برای شیعیان موضوع کربلا و زیارت قبر امام سوم شیعیان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و بعضی از منابع تاریخی سرآغاز راهپیمایی‌های دسته جمعی را به دوران شاه عباس صفوی ارجاع می‌دهند.

وب سایت ستاد اربعین می‌گوید « زیارت کربلا با پای پیاده در زمان «شیخ انصاری»(حدود دو قرن پیش) رسم بوده،‌ اما در برهه‌ ای از زمان به فراموشی سپرده می‌شود که در نهایت توسط «شیخ میرزا حسین نوری» (حدود سال ۱۲۸۰ شمسی) دوباره احیا می‌شود.

محمدهادی یوسفی غروی، مورخ تاریخ اسلام در گفت‌وگو با سایت جماران می‌گوید تا ۵۰ سال پیش پیاده‌روی‌ اربعین اختصاص به طلاب ایرانی مقیم نجف داشت و بین مردم مرسوم نبود. آقای یوسفی غروی درباره توصیه‌ امامان شیعه به پیاده‌روی نیز می‌گوید «سه روایت از سه معصوم درباره زیارت روز اربعین وجود دارد، اما در این روایات به پیاده روی اشاره‌ای نشده است».

از آیت‌الله محمود شاهرودی از مراجع تقلید شیعه در نجف به عنوان احیاگر پیاده‌روی در سال ۱۳۵۳ یاد می‌شود. پس از انقلاب ایران، حتی پس از دوران جنگ با عراق موضوع پیاده‌روی با چنین شکل و تشکیلاتی مطرح نبود و گروه اندکی اقدام به پیاده‌روی می‌کردند.

حدود ده سالی است که موضوع پیاده‌روی اربعین بیش از گذشته مطرح می‌شود. موجی که برای پیاده‌روی کربلا به راه افتاد و حکومت در آن دمید به تاریخ قطع روابط سیاسی ایران و عربستان در سال ۲۰۱۶ برمی‌گردد. با حمله نیروهای تندرو به سفارت عربستان در تهران و لغو سفرهای زیارتی ایرانی‌ها به مکه، کربلا و پیاده‌روی اربعین رونق بیشتری گرفت.

در این دوران چنین به نظر می‌رسید که حکومت علاقمند است از مرکزیت مکه و حج در جهان اسلام کم کند و در مقابل آن یک رویداد مذهبی را که اختصاص به شیعه دارد «علم» کند. از این رو در شش هفت سال اخیر، ستادی برای پیاده‌روی اربعین شکل گرفت، در بودجه سالیانه کشور صاحب یک ردیف بودجه شد و هر سال نیز رقم آن افزایش یافت، سازمان‌ها و نهادهای تبلیغاتی حکومت به این مراسم پرو بال دادند و اینک بخش بزرگی از بدنه دولت از وزارت بهداشت گرفته تا وزارتخانه‌های اقتصادی و فرهنگی در این مراسم دخیل هستند.

جدا از همین پیاده‌روی به سوی کربلا که با موج تبلیغاتی گسترده رسانه‌های حکومتی و دولتی همراه است، در تهران و شهرستان‌ها نیز برنامه‌ای با عنوان «جاماندگان پیاده‌روی اربعین» یا «لشکر حسین» به راه اندخته‌اند. شهرداری‌های سراسر کشور جدا از تسهیلاتی که به زائران کربلا اختصاص داده‌اند، مراسمی در روز اربعین از صبح تا عصر نیز برگزار می‌کنند.

شهرداری تهران اعلام کرده که امسال در ۲۲ منطقه پایتخت در روز ۲۶ شهریورماه، برنامه‌های ویژه‌ای تدارک دیده‌ و از ساعت ۷ صبح مراسم پیاده‌روی از میدان امام حسین به سوی حرم عبدالعظیم حسنی در شهرری برگزار می‌شود.

تعدادی از مراجع تقلید شیعه مانند آیت‌الله وحیدخراسانی و آیت‌الله شبیری زنجانی با این نوع مشابهت‌سازی‌ها مخالفت کرده‌اند. امام جمعه و نماینده ولی فقیه در استان یزد روز پانزدهم شهریورماه امسال گفته بود «مراسمی تحت عنوان پیاده‌روی جاماندگان اربعین هیچ توجیهی ندارد و ممکن است به یک بدعت بزرگ در برابر اربعین تبدیل شود» اما به نظر می‌رسد اراده‌ای در بطن حکومت است که از این مراسم‌ها حمایت می‌کند چنانکه تعداد این پیاده‌روی‌های مذهبی رو به افزایش است. پیاده روی از «حرم تا مسجد جمکران» در عید غدیر و «مهمانی۱۰ کیلومتری جشن غدیر» در تهران از جمله ابتکارات جدیدی است که اجرا می‌شود.
حدود شش میلیون نفر از ایران در مدت زمانی بیست روز راهی عراق شده‌اند«ذوق‌زدگی پوپولیسم» یا «میتینگ سیاسی»
مردم در مراسم و نذری‌های دهه اول محرم سهم اصلی را دارند اما در پیاده‌روی اربعین سهم هیات‌ها و افراد به حداقل می‌رسد.

اصرار به حضور حکومتی‌ها در یک مراسم مذهبی، صدای بسیاری از مذهبی‌ها را درآروده است. روزنامه‌ «اطلاعات» که بیشتر مشی آرام و صرفا خبررسانی دارد،روز شنبه نوزدهم شهریورماه در یادداشتی به قلم محمدعلی فیاض‌بخش نوشته «اصرار بر دولتی‌کردن همه‌چیز و دست‌اندازی‌های دولت‌سالارانه، به آنجا می‌انجامد که مردمی‌ترین و خودجوش‌ترین مراسم آیینی مذهبی نیز در چنبره‌ی بوروکراسی دولت بچمد و یک نیاز کاذب هم بر آن بار شود: وام دولتی برای یک انتخاب زیارتی!».

نویسنده در ادامه یادداشت نوشته «کمی هم بگذارید- لااقل در امور دلخواسته‌ زیارت و مناسک و عواطف مذهبی- خودمان باشیم». روزنامه اطلاعات در این نوشته، درگیر شدن دولتمردان در اینگونه موارد را نشانه‌ای از «ذوق‌زدگی پوپولیسم» و «عدم تشخیص اولویت‌ها» دانسته است.

منتقدان دولتی کردن مراسم‌های دینی براین باورند که حکومت از باورها و اعتقادات مذهبی مردم سوءاستفاده سیاسی می‌کند و آن را به یک «میتینگ سیاسی» یا «رزمایش سیاسی» یا «قشون‌کشی سیاسی» تقلیل داده وابزاری برای قدرت‌نمایی در داخل و منطقه تبدیل شده است.

«آفتاب نیوز» در پانزدهم شهریورماه در مطلبی صحبت از فرصت‌طلبی بعضی از مدیران و موسسات مالی و اعتباری از این ایام می‌کند و با اشاره به دادگاه بهمن‌ماه سال گذشته شهردار لواسان، می‌نویسد « پولشویی میلیاردها تومان پول حاصل از اختلاس و رشوه، توسط شهردار سابق لواسان در قالب یک موکب از جمله دیگر مثال‌های مطرح شده در این حوزه است».

بخش دیگری از منتقدان با اشاره به اوضاع بد اقتصادی مردم، فقر، بیکاری، بی آبی و بی پولی حاشیه نشینان و روستائیان هزینه‌های هزاران میلیاردی برای اربعین را «ظلم و جفا» به مردم و نیازمندان می‌دانند و کسانی مانند آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله بیات زنجانی فتوا داده‌اند که استفاده از پول شرکت‌هایی که مردم در آنها سهامدار هستند «جایز نیست» مگر اینکه سهامداران راضی باشند.

در شبکه‌های اجتماعی شماری در حمایت از دولت مطالبی نوشته‌اند و آن را با هزینه‌های مردم برای سفر به ترکیه یا کنسرت‌های موسیقی مقایسه کرده‌اند اما وزن انتقادات بر ستایش‌ها می‌چربد. چنانکه رحیم قمیشی، فعال رسانه و « به عنوان کسی که سال‌ها در جبهه آرزویش باز شدن راه کربلا بوده» در کانال تلگرامی‌اش پرسیده « سرازیر کردن مردم به صدها کیلومتر سفر، برای یک نمایش قدرت، چه مذهبی چه سیاسی، در شرایط اقتصادی سخت مردم، اشتباه بزرگی نیست؟».
شهرداری‌ها، وزارتخانه‌ها و صنایع مستقیم یا غیر مستقیم در تامین هزینه‌های پیاده‌روی اربعین مشارکت دارندپیاده‌روی اربعین چقدر آب می‌خورد؟
در زمان جنگ ایران و عراق نوحه «کربلا کربلا، ما داریم می‌آیم» شور و حالی به سربازان ایرانی می‌داد و حالا این شرایط بدون جنگ و خونریزی فراهم شده است اما با هزینه‌های سنگین.

درباره هزینه‌های پیاده‌روی اربعین رقم دقیق و رسمی وجود ندارد و فعالان رسانه‌ واقتصادی چرتکه انداخته‌اند و گمانه‌زنی‌هایی در این‌باره منتشر کرده‌اند.

امسال براساس گزارش رسانه‌ها حدود شش میلیون نفر در یک مدت زمانی حدود ۲۰ روزه به عراق سفر کرده‌اند یا عازم عراق هستند و (اگرچه امروز به دلیل اذحام بیش از حد مسافران صحبت از بسته شدن مرزها می‌شود) به طور متوسط زائران ۵ روز در شهرهای مختلف مانند کربلا، نجف و سامرا اقامت می‌کنند.

در ردیف بودجه رسمی کشور در سال ۹۷ برای پیاده‌روی اربعین عدد ۲۰ میلیارد تومان نوشته شده بود و برای بودجه امسال این رقم به ۲۰۰ میلیارد تومان رسیده است.

«اقتصاد آنلاین» در سیزدهم شهریورماه امسال در گزارشی، گردش مالی این مراسم در دو سال گذشته را حدود ٨۰۰ تا ۱۶۰۰ میلیارد تومان تخمین می‌زند که شامل هزینه‌ ویزا، بیمه، حمل و نقل، اقامت و غذا است و سهم شرکت‌های هواپیمایی را ٢٢۰ میلیارد تومان تخمین می‌زند. با توجه به شرایط رفع محدودیت‌های بیماری کرونا، افزایش مسافران و افزایش قیمت‌ها به نظر می‌رسد این رقم برای امسال بسیار بیشتر از این میزان باشد.

در مقابل تخمینی که «اقتصاد آنلاین» دارد مطالبی به چشم می‌خورد که با احتساب وام ۵ میلیون تومانی، تخصیص ۱۰۰ یورو به عنوان ارز مسافرتی، هزینه غذا، حمل و نقل، بنزین، ... و تخمین ارزش کاری نیروی انسانی در روز، رقمی حدود ۱۳ تا ۱۴ هزار میلیارد تومان را پیش بینی‌ می‌کنند و به این نتیجه می‌رسند که با چنین مبلغی می‌توان بیش از ۳۴۰ کیلومتر آزاد راه ۴ بانده ساخت یا ۲۶۰ هزار شغل ایجاد کرد(هزینه ایجاد هر شغل در سال ۱۴۰۱ طبق گفته وزیر کار، ۶۰ میلیون تومان است) و یا ۲۰ هزار واحد مسکونی دو خوابه ۱۰۰ مترمربعی ساخت. .