محل مذاکرات اتمی چطور انتخاب شد؟ هزینه‌ها با کیست؟

ایران وایر - فرامرز داور : مذاکرات اتمی جمهوری اسلامی با ۱۸ سال سابقه حالا به یکی از طولانی‌ترین گفت‌وگوهای دیپلماتیک در جهان تبدیل شده که مشخص نیست، کِی به پایان می‌رسد. این مذاکرات چطور برنامه‌ریزی می‌شوند؟ هزینه‌های آن شامل هتل و رفت‌وآمد هیات‌های مذاکره‌کننده به محل گفت‌وگوها و برگشت به کشورشان را چه کسی می‌پردازد و طرف‌ها به چه شکلی با رهبرانشان در پایتخت کشورها مشورت می‌کنند و مجوز می‌گیرند؟
 
***
 
 مذاکرات اتمی جمهوری اسلامی فقط در تاریخ دیپلماتیک ایران یکی از طولانی‌ترین گفت‌وگوهای بین‌المللی نیست؛ بلکه در تاریخ معاصر جهان هم از مطول‌ترین مذاکرات چند جانبه است. این مذاکرات در مهرماه ۱۳۸۲ با سفر همزمان و تاریخی سه وزیر خارجه اروپایی، یعنی «جک استرا»، «دومینیک دو ویلپن» و «یوشکا فیشر» از بریتانیا، فرانسه و آلمان  به تهران آغاز شد و اینک در ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۰ همچنان به شکل دیگری ادامه پیدا کرده است.
 
مذاکرات چگونه برنامه‌ریزی می‌شوند؟ مذاکرات بر اساس دستور کار مشترک برنامه‌ریزی می‌شوند. مذاکره برای رفع اختلاف، یا شروع همکاری یا افزایش روابط است. هر وقت دو طرف درباره یکی از این موضوعات علاقه‌مند به تماس بیشتر باشند، زمینه مذاکره فراهم می‌شود.
 
گفت‌وگو در سطوح پایین‌تر از وزیر خارجه، به طور مثال معاون یا مدیر کل معمولا به طور مستقیم ابتدا به صورت دو طرفه یا چند جانبه بین افراد توافق می‌شود. سپس از طریق سفارتخانه‌ها، جزییاتِ ملاقات و پیش‌نیازهای آن از جمله صدور ویزا و نحوه اقامت و میزبانی، صورت نهایی به خود می‌گیرد. در مورد سفر رهبران و وزرا، تشریفات بیشتری به کار گرفته می‌شود.
 
در مذاکرات اتمی جمهوری اسلامی، ابتدا مذاکرات با سه کشور اروپایی انجام می‌شد؛ اما پس از ارسال پرونده هسته‌ای به شورای امنیت، چین و روسیه و البته ایالات متحده هم به مذاکرات اضافه شدند.
 
شهر محل مذاکرات چطور انتخاب می‌شود؟ پس از اضافه شدن روسیه، چین و ایالات متحده به مذاکرات اتمی  حالا به غیر از زمان گفت‌وگوها، انتخاب شهر محل مذاکره هم به فهرست اختلافات طرفین اضافه شده بود.
 
هیات هر کشوری علاقه‌مند به میزبانی مذاکرات بود؛ اما لزوما این اتفاق رخ نمی‌داد؛ چرا که مثلا ایرانی‌ها علاقه‌ای به حضور در بریتانیا نشان نمی‌دانند و برگزاری جلسات در تهران هم به دلیل حضور هیات آمریکایی غیرممکن بود. برای همین مذاکرات اتمی هربار در شهرهای وین، ژنو، نیویورک، بغداد، مسقط، آلماتی، استانبول، مسکو، پاریس، لندن، لیسبون، مادرید و برلین برگزار می‌شد. در یکی از مذاکرات که در بغداد برگزار شد، هواپیمای هیات اروپایی گرفتار ریزگردها شد و به سختی فرود آمد و طوفان شن هم باعث شد که نتوانند به موقع عراق را ترک کنند.
 
در زمان مذاکرات اتمی با حضور وزرای خارجه که از سال ۱۳۹۲ آغاز شد در نهایت طرف‌ها به این تصمیم رسیدند که میزبان مذاکرات، شهرهایی باشند که مقرهای اصلی سازمان ملل متحد در آن قرار دارد؛ یعنی ژنو، وین و نیویورک. وین به دلیل اینکه محل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و خود این نهاد درگیر پرونده هسته‌ای بوده، در سال‌های اخیر بیشتر از دیگر شهرها میزبان مذاکره‌کنندگان بوده است. توافق برجام در این شهر به دست آمد و هم‌اکنون مذاکره نجات آن هم در این شهر برگزار می‌شود.
 
هزینه سفر هیات را چه کسی می پردازد؟ هیات هر کشوری هزینه‌های خود شامل هواپیما، هتل و سایر مخارج حاشیه آن را می‌پردازد؛ اما در برخی از موارد دولت میزبان هم برای نشان دادن حسن نیت خود برخی از هزینه‌ها را متقبل می‌شود. به طور مثال در زمان مذاکرات اتمی ایران و آمریکا که ابتدا به صورت پنهانی در عمان برگزار می‌شد، سلطان قابوس پادشاه وقت این کشور یکی از اقامتگاه‌های دولتی را در اختیار نمایندگان جمهوری اسلامی و ایالات متحده قرار داده بود.
 
 در یکی دیگر از دوره‌های مذاکرات عمان، وقتی هیات ایرانی می‌خواستند به ایران برگردند و هواپیمای ایرانی در اختیار نداشتند، دولت عمان یک پرواز هواپیمای جت دولتی در اختیار آن‌ها قرار داد تا به تهران برگردند و به آن‌ها چندین جعبه حلوای مسقطی هم به عنوان سوغات هدیه داده بود. مذاکرات اتمی در بغداد هم در مهمانسرای دولتی عراق در پایتخت برگزار شده بود که توسط دولت این کشور برای گفت‌وگو در اختیار هیات‌ها قرار داشت.
 
مذاکرات فعلی احیای برجام مانند هفته آخر مذاکرات بین وزرای خارجه کشورهای ۱+۵ و جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۴ در هتل کوبورگ وین برگزار می‌شود. در دوره‌ای از مذاکرات، هیات ایرانی در این هتل اقامت داشتند که هزینه اقامت در آن به طور متوسط در هر شب برای هر نفر ۱۵۰۰ دلار است. هزینه این اقامت توسط دولت‌های مهمان تامین می‌شود؛ اما به دلیل اینکه سفیر مقیم وین برخی از کشورها مثل چین و روسیه در مذاکرات شرکت می‌کنند، این هزینه را همه مذاکره‌کنندگان همانند هیات پرتعداد جمهوری اسلامی نمی‌پردازند.
 
به غیر از محل اقامت، مخارج خورد و خوراک هیات‌ها با خود آن‌هاست. خوراک نمایندگان ایران به دلیل اینکه غذای پخته شده با ذبح حلال می‌خورند، عمدتا از بیرون هتل تامین می‌شود.
 
دولت میزبان چه هزینه‌هایی می‌کند؟ اما همه مخارج چنین مذاکراتی با دولت‌های مهمان نیست. تامین امنیت هیات‌های شرکت‌کننده، تنظیم محلی برای حضور نمایندگان رسانه‌ها، فراهم کردن فضا و محیطی امن در صورت وجود معترضان صلح‌جو و به‌کارگیری نیروهای پلیس برای تامین نظم از جمله هزینه‌هایی است که دولت میزبان متقبل می‌شود.
 
در حال حاضر که مذاکرات احیای برجام در وین ادامه دارد، دولت اتریش یک چادر بزرگ برای حضور خبرنگاران روبه‌روی هتل محل مذاکرات برقرار کرده و در آن امکاناتی همانند برق و فضای مورد نیاز تلویزیون‌ها تامین شده است. یک سماور هم برای گروهی بزرگی از خبرنگاران که ایرانی هستند، در این چادر گذاشته شده است. در دوره همه‌گیری ویروس کرونا، تشریفات بیشتری هم برای جلوگیری از گسترش بیماری نیاز است که به تمهیداتی که میزبان باید آن  را فراهم کند، اضافه شده است.
 
تماس هیات‌ها با پایتخت‌ها چگونه است؟ هیات‌های شرکت‌کننده در مذاکرات ممکن است نیازمند مشورت با پایتخت‌های خود باشند یا برای موافقت با موضوعی اجازه رهبران را لازم داشته باشند. در این طور مواقع اگر امکان سفر یا فرستادن پیک به دلیل کمبود وقت وجود نداشته باشد، از خطوط تلفنی امن یا تلگراف‌های رمزی استفاده می‌شود که به طور معمول امکانات آن در سفارتخانه کشورها وجود دارد. هر سفارتخانه‌ای امکان ارسال و دریافت پیام‌های رمزی دارد و یک مامور رمزخوان که می‌تواند پیام‌ها را به زبان مخصوصی که قابل جاسوسی نباشد، این پیام‌ها را دریافت و منتقل می‌کند.
 
 در دوره مذاکرات اتمی بین وزرای خارجه قدرت‌های جهانی و جمهوری اسلامی، «حسن روحانی»، رییس جمهور وقت ایران برادر خود را راهی مذاکرات کرده بود. مقام‌های ایرانی بعدا اعلام کردند که وی برای این به گفت‌وگوهای اتمی فرستاده شده بود تا به زبان «سرخه‌ای» که در سمنان رایج است و به تصور مقام‌های جمهوری اسلامی در صورت شنود قابل فهم برای ماموران خارجی نیست، پیام هیات مذاکره‌کننده را به روحانی منتقل کند.