درباره سویه جدید ویروس کرونا «اومیکرون» چه می‌دانیم؟

اخیرا سویه‌ای بسیار واگیر از ویروس کرونا در آفریقای جنوبی با کدگذاری B.1.1.529 شناسایی شده که سازمان جهانی بهداشت آن را "اومیکرون" نامیده است. این سویه ویروس کرونا چه اندازه خطرناک است و درباره آن چه می‌دانیم؟

"اومیکرون"، نام سویه ویروس کرونایی است که اخیرا در بوتساوانا در آفریقای جنوبی شناسایی شده و به نظر می‌آید در این کشور، به ویژه در استان شمالی گائوتنگ" با دو کلانشهر پرتوریا و ژوهانسبورگ، شیوع یافته است.

در هنگ‌کنگ این سویه ویروسی از جمله در انسان‌هایی شناسایی شده است که از آفریقای جنوبی به این کشور سفر کرده بودند. یک نفر نیز در اسرائیل به این ویروس آلوده شده است که از سفر به "مالاوی"، کشوری واقع در جنوب شرقی آفریقا، بازگشته بود.

در اروپا نیز این سویه ویروسی کرونا در مورد دو نفر ثبت شده است. به گفته وزارت بهداشت بلژیک این فرد مسافری بوده که پیش از این در مصر بوده است. بر اساس آخرین خبرها، در آلمان نیز در مورد یک فرد بازگشته از آفریقای جنوبی این ویروس تشخیص داده شده است.

حال بسیاری کشورها، از جمله آلمان، به منظور جلوگیری از شیوع این سویه ویروس خطرناک، برای مسافران از مقصد آفریقای جنوبی محدودیت‌هایی وضع کرده‌اند.
چرا شدت نگرانی این اندازه بالاست؟
سوزان هاپکینز، پژوهشگر امپریال کالج لندن این سویه جدید را "نگرانی‌آورترین سویه‌ای که تاکنون مشاهده شده" توصیف می‌کند. او درباره علت این نگرانی عمیق می‌گوید: «در طول هفته‌های گذشته شمار مبتلایان جدید در آفریقای جنوبی در سطحی نسبتا پایین بوده است؛ اما به ویژه در استان گائوتنگ، به ناگهان در مدتی کوتاه شمار بیماران جدید به شدت رو به افزایش گذاشت. با آزمایش‌هایی که بر روی نمونه‌ها صورت گرفت مشخص شد که تقریبا در تمام موردها، این بیماری ناشی از آلودگی به یک سویه ویروس کرونای جدید با کد B.1.1.529 بوده است.»

هلموت هنگل، رئیس بخش ویروس‌شناسی در کلینیک دانشگاه فرایبورگ آلمان این سویه ویروسی را بسیار جدی تلقی می‌کند، اما می‌گوید نباید زیادی بر شیپور هشدار دمید. او می‌گوید: «از قرار معلوم این سویه ویروس کرونا سریع‌تر از سویه دلتا در آفریقای جنوبی سرایت یافته است. اما هنوز پژوهشی علمی در مورد میزان سرایت آن منتشر نشده و ارزیابی‌ها خیلی کلی و موقت است.»

سویه "دلتا"ی کرونا، گونه اصلی سرایت‌یافته در اروپا و آفریقای جنوبی است. سرایت‌پذیری این سویه به وضوح بیش از سویه‌های پیشین بوده است.

ریچارد رهر، رئیس گروه پژوهشی "تکامل ویروس‌ها و باکتری‌ها" در دانشگاه بازل، در این باره می‌گوید، کاملا قابل تصور است که سویه جدید "اومیکرون" سرایت‌پذیری بالایی داشته باشد: «به نظر می‌آید که سویه جدید در آفریقای جنوبی بر سویه دلتا غلبه کرده است. اما شمار مبتلایان جدید در آفریقای جنوبی هم‌اکنون نسبتا پایین است و به همین دلیل ارزیابی را دشوار می‌سازد. در این لحظه هنوز مشخص نیست که این سویه جدید در چه شرایطی سریع‌تر از سویه دلتا سرایت پیدا می‌کند و امیدواریم بتوانیم طی روزهای آینده پاسخی برای آن بیابیم.» او می‌افزاید که ورود این گونه جدید غیرقابل انتظار بوده و ترکیب جهش ژنی آن "بسیار چشمگیر" است.
سویه جدید چه وجه تمایزی با سویه‌های پیشین دارد؟
پژوهشگران بیش از هر چیز با نگرانی به تغییرات ژنتیکی این ویروس می‌نگرند، زیرا این سویه جدید به وضوح متفاوت از سویه‌های پیشین است: حداقل۳۰ جهش (موتاسیون) در خارهای پروتئینی سطح این ویروس مشاهده شده است. خارهای پروتئینی نقش مهمی ‌دارند تا بتوانند وارد سلول‌های بدن شوند و انسان را آلوده کنند. همین جهش‌ها در خارهای پروتئینی بودند که سویه دلتا را خطرناک ساختند.

مسئله دیگر این است که واکسن‌های دارای مجوز، سیستم ایمنی بدن را تمرین می‌دهند تا خارهای پروتئینی را بتوانند شناسایی کنند. اما در وضعیتی که این پروتئین مدام در حال تغییر است، از تأثیر واکسن‌ها می‌کاهد.
گونه جدید تا چه اندازه خطرناک است؟
هنگل، ویروس‌شناس می‌گوید هنوز زود است بتوان در مورد سویه جدید اظهارنظر کرد: «مطئنا ویروسی جدی است، اما در مجموع دانش علمی در مورد آن هنوز بسیار اندک است.» کارشناسان هنوز نمی‌توانند با اطمینان بگویند که سرایت‌پذیری این ویروس بیشتر از سویه دلتا است. اگرچه موردها به خطرناک بودن آن اشاره دارند، اما ذخیره داده‌ها در این زمینه اندک است.

کریستیان دروستن، ویروس‌شناس مجتمع پزشکی شاریته در برلین نیز معتقد است که هنوز پرسش‌های بدون پاسخ زیادی در این زمینه وجود دارد. هنوز مشخص نیست که این سویه جدید کووید-۱۹ سرایت‌پذیرتر است و یا در حال حاضر عامل دیگری باعث شیوع آن شده است. دروستن می‌افزاید: «در حال حاضر شواهدی در مورد میزان شدت بیماری وجود ندارد.»

تغییرات ژنتیکی این ویروس نشان داده‌اند که این سویه از دفاع ایمنی بدن فرار می‌کند. دروستن می‌گوید: «تغییرات در ژنوم به تنهایی کافی نیست که بتوانیم از یک وضعیت نگران‌کننده سخن بگوییم.» علاوه بر این باید روشن شود که این ویروس سریع سرایت می‌کند یا ویژگی‌های تغییریافته دیگری مانند روند سخت بیماری را به دنبال خواهد داشت. تحقیق و ارزیابی در مورد سویه جدید ویروس هنوز به پایان نرسیده است.

شرکت تولیدکننده واکسن "بیون‌تک" اخیرا اعلام کرده در حال بررسی این مسئله است که واکسن کنونی تا چه اندازه در برابر سویه جدید مصونیت ایجاد می‌کند. اگر چنین نباشد، این شرکت تدارک لازم را دیده است تا در کوتاه‌مدت واکسنی منطبق با سویه جدید ویروس وارد بازار کند.

هنگل ویروس‌شناس در مورد نتیجه‌گیری‌های شتاب‌زده هشدار می‌دهد و می‌گوید: «طبیعی است که باید این ویروس را جدی گرفت، اما هم‌زمان باید گفت که دانش ما در این زمینه بسیار اندک است. و این طور نبوده که تمام ویروس‌هایی که از سوی سازمان جهانی بهداشت "نگرانی‌آور" رتبه‌بندی شده‌اند، برای ما در آلمان دردسرساز شده باشند.» از نظر او، در لحظه حاضر، مهم این است که شتاب روند واکسیناسیون نباید کند شود.

دیگر کارشناسان نیز خواستار این هستند که در کنار مشاهده دقیق سرایت این ویروس، سطح واکسیناسیون در کشورهای آلوده‌شده‌ای مانند آفریقای جنوبی را باید به طور جدی افزایش داد.