قرارداد جدید صادرات گاز آذربایجان به ترکیه: زنگ خطر جدی برای ایران

ترکیه از حامیان اصلی جمهوری آذربایجان است و بویژه اخیرا هم در درگیرهای قره‌باغ آشکارا از باکو حمایت کردبی بی سی : امید شکری (تحلیلگر انرژی)
قرارداد فعلی صادرات گاز ایران به ترکیه در حالی در سال ۲۰۲۶ میلادی به پایان می‌رسد که هنوز سخنی از تمدید آن به میان نیامده است؛ به نظر می‌رسد در حوزه گاز طبیعی، ایران تامین کننده مطمئنی برای ترکیه نبوده.

آنکارا بارها به خاطر افزایش قیمت و یا قطعی آن در ماه‌های سرد سال، از ایران به دادگاه‌های بین‌المللی شکایت کرده است؛ همزمان روسیه و آذربایجان هم در تلاشند تا سهم خود را از بازار انرژی ترکیه افزایش دهند. آیا آینده صادرات گاز ایران به ترکیه در خطر است؟

تنوع بخشی به منابع انرژی نقش مهمی در سیاست انرژی و امنیت انرژی ترکیه ایفا می‌کند؛ این کشور در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری زیادی در زیر ساختار انرژی انجام داده و در کنار توجه به انرژی‌های تجدیدپذیر با سرمایه‌گذاری در بخش گاز طبیعی و "ال ان جی"(گاز طبیعی مایع) اقدام به افزایش میزان ظرفیت ذخیره‌سازی گاز طبیعی و هم چنین احداث ترمینال‌های "ال ان جی" در برخی شهرهای ساحلی این کشور کرده است.

توجه دولت این کشور به بخش گاز طبیعی و "ال ان جی" باعث شده است تا آنکارا به یکی از بزرگترین وارد کننده "ال ان جی" آمریکا در منطقه تبدیل شود.

روسیه-ایران و آذربایجان سه تامین کننده عمده گاز طبیعی ترکیه هستند؛ و روسیه با افتتاح پروژه "ترک استریم" در تلاش است تا نه تنها سهم خود را در بازار گاز طبیعی ترکیه حفظ کند حتی در نظر دارد تا حد امکان سهم خویش را در این بازار افزایش دهد.

اولین نیروگاه اتمی ترکیه هم توسط شرکت "روس اتم" در حال احداث است.

سال گذشته پس از انفجار خط لوله گاز ایران به ترکیه، که گفته شد توسط نیروهای "پ ک ک" انجام شده؛ آنکارا در اقدامی شدید برای مدت سه ماه واردات گاز از ایران را قطع کرد و با افزایش واردات گاز طبیعی از جمهوری آذربایجان توانست نبود گاز ایران در بازار گاز طبیعی را جبران نماید.

در این بین کشف منابع گاز طبیعی در دریای سیاه در تابستان سال قبل توسط ترکیه زنگ خطر جدی را برای ایران به صدا در آورد چرا که تاکنون توافقی در مورد آینده صادرات گاز ایران به ترکیه حاصل نشده است.
صنعت انرژی ایران در حال حاضر با مشکلات بسیاری روبروست. تداوم تحریمها و میزان بالای مصرف داخلی گاز طبیعی باعث شده است تا نگرانی‌ها در مورد عدم توانایی دولت برای تامین گاز مورد نیاز در ماه‌های سرد سال روزبه روز افزایش یابدقرارداد جدید گازی ترکیه با آذربایجان
بر اساس آمار اداره تنظیم بازار انرژی ترکیه در ماه ژوئیه این کشور در حدود ۳ میلیارد و ۴۷۹ میلیون متر مکعب گاز طبیعی از طریق خطوط لوله و ۵۶۸ میلیون متر ال ان جی وارد کرده است. در این دوره، واردات گاز طبیعی از طریق خطوط لوله ۳۳/۷ درصد و واردات ال ان جی ۱۱/۸ درصد افزایش یافته است.

بنابراین، کل واردات گاز طبیعی در ماه ژوئیه در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۳۰/۱ درصد افزایش یافته و به ۴ میلیارد و ۴۷ میلیون متر مکعب رسیده است.

در ماه ژوئیه بیشترین واردات گاز طبیعی از روسیه با ۲ میلیارد و ۳۰۵ میلیون متر مکعب صورت گرفت. پس از روسیه، ایران با ۶۳۳ میلیون متر مکعب و الجزایر با ۵۶۸/۵ میلیون متر مکعب در رده های بعدی قرار گرفتند.

در این دوره واردات از روسیه و الجزایر به ترتیب ۱۷۳/۵ و ۴۶/۶ درصد افزایش یافته و میزان واردات گاز از ایران ۴.۷ درصد کاهش یافته است.

اخیرا هم فاتح دونمز، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه، در مصاحبه با یکی از کانال‌های تلویزیونی این کشور ( ان تی وی) به برنامه‌های آتی دولت ترکیه در بخش انرژی اشاره کرد.

به گفته او،ترکیه سال آینده عملیات اکتشاف در نزدیکی میدان گازی ساکاریا در دریای سیاه را شروع خواهد کرد و به احتمال زیاد از این میدان منابع جدید گازی کشف خواهد کرد.

آقای دونمز با اشاره به نقش مهم جمهوری آذربایجان در امنیت انرژی ترکیه به انعقاد قرارداد جدید سه ساله بین دو کشور برای افزایش واردات گاز از این کشور اشاره کرد؛ بر اساس این قرارداد آذربایجان تا سال ۲۰۲۴ برای تامین ۱۱ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی برای ترکیه موافقت کرده است.

این میزان گاز طبیعی از طریق خط لوله گاز باکو-تفلیس -ارزروم تامین خواهد شد. این قرارداد در حالی به امضا رسید که اکثر کشورهای اروپایی با بحران انرژی روبرو هستند و دامنه این بحران در ماه‌های آینده نیز افزایش خواهد یافت.

با توجه به روابط خوب دولت آقای اردوغان با روسیه و آذربایجان انتظار می‌رود در صورت نیاز ترکیه در زمستان سال جاری این کشورها گاز مورد نیاز ترکیه را فراهم کنند و آنکارا به صورت جدی با بحران انرژی روبرو نشود.

هر چند قیمت گاز طبیعی ار ژانویه گذشته در این کشور دو بار افزایش یافته است و طبیعی است که در ماه‍های آینده نیز احتمال افزایش دوباره گاز طبیعی در این کشور وجود خواهد داشت.
آینده صادرات ایران به ترکیه
صنعت انرژی ایران در حال حاضر با مشکلات بسیاری روبروست؛ تداوم تحریم‌ها و میزان بالای مصرف داخلی گاز طبیعی باعث شده است تا نگرانی‌ها در مورد عدم توانایی دولت برای تامین گاز مورد نیاز در ماههای سرد سال روزبه روز افزایش یابد.

جواد اوجی وزیر نفت ایران، از کمبود روزانه ۲۰۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی در زمستان خبر داد و این به معنای کمبود گاز در شبکه سراسری و افزایش قطعی برق در ما‌ههای آینده خواهد بود. با توجه به شرایط فوق باید انتظار داشت تا میزان صادرات گاز به ترکیه و عراق که مقصد عمده صادرات گاز ایران هستند در ماه‌های آینده کاهش یابد.

ایران تامین کننده مطمئنی برای ترکیه نبوده است و آنکارا بارها به خاطر قیمت گاز وارداتی و قطعی گاز در ماه‌های سرد سال از ایران به دادگاه‌های بین‌المللی شکایت کرده است؛ بر اساس حکم دادگاه‌های بین‌المللی ایران مجبور به پرداخت غرامت به ترکیه هم شده بود.

ایران در چندین شکایت گازی ترکمنستان و امارات نیز به پرداخت جریمه محکوم شده است.

قرارداد فعلی صادرات گاز ایران به ترکیه در سال ۲۰۲۶ به پایان می‌رسد. تا کنون مذاکرات متعددی بین دو طرف برای تمدید قرارداد فعلی صورت گرفته است اما این مذاکرات موفق نبوده است.

ترکیه انتظار دارد در قرارداد جدید هم قیمت گاز صادراتی ایران کاهش یابد و هم آنکارا بتواند بخشی از گاز وارداتی از ایران را صادر کند؛ اما ایران تاکنون با خواسته‌های ترکیه موافقت نکرده است.

ترکیه در نظر دارد با سرمایه‌گذاری وسیع در زیر ساختار انرژی و آزادسازی بازار انرژی در آینده به "هاب" و مرکز انرژی تبدیل شود.
ایران تامین کننده مطمئنی برای ترکیه نبوده است و آنکارا بارها به خاطر قیمت گاز وارداتی و قطعی گاز در ماه‌های سرد سال از ایران به دادگاه‌های بین‌المللی شکایت کرده استترکیه در دو سال آینده بهره برداری از منابع جدید گاز طبیعی کشف شده در دریای سیاه را شروع خواهد کرد. این کشور همچنین در نظر دارد سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی خود را تا سال ۲۰۲۳ که مصادف با صدمین سالگرد تاسیس جمهوری ترکیه است، را به ۳۰ درصد برساند.

افزایش واردات ال ان جی از قطر -نیجریه و آمریکا - بهره بردای از فاز اول نیروگاه اتمی آک کویو - افزایش واردات گاز طبیعی از روسیه و آذربایجان در کنار پتانسیل خوب ترکیه در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر زنگ خطر جدی برای آینده صادرات گاز ایران به ترکیه است.

اگر ترکیه بتواند در دریای مدیترانه و دریای سیاه منابع جدید انرژی کشف نماید شرایط برای ایران سخت‌تر خواهد شد.

اگر توافق جدید هسته‌ای حاصل و تحریم‍‌ها علیه صنعت انرژی ایران رفع شود و ایران بتواند تکنولوژی و منابع مالی لازم برای افزایش ظرفیت تولید گاز طبیعی را جذب نماید باز هم در کوتاه مدت با چالش‌های زیادی در بخش انرژی روبرو خواهد بود.

اگر مسئله افت فشار در میدان پارس جنوبی که بخش عمده گاز طبیعی ایران از این میدان تامین می‌شود برطرف نشود و میزان بالای مصرف داخلی هم مدیریت نشود، ایران نه تنها با بحران جدی در بخش انرژی روبرو خواهد شد بلکه بخاطر عدم توانایی در عمل به قراردادهای گازی بازار منطقه‌ای گاز را از دست خواهد داد.

ترکیه سال پیش نشان داد که بدون واردات گاز طبیعی از ایران امنیت انرژی این کشور با چالش جدی مواجه نشده است.

ایران مجبور است برای حفظ سهم خود در بازار گاز ترکیه، شرایط مورد نظر ترکیه را در قرارداد جدید لحاظ کند.

مهمتر اینکه دیپلماسی انرژی در ایران نیاز به بازار دارد و باید جایگاه صادرات انرژی در سیاست خارجی این کشور باز تعریف شود.