چرا عاج ماده‌فیل‌های آفریقایی دارد می‌ریزد؟

با وجود خطر شکارچیان، فیل‌های نر آفریقایی همچنان عاج خود را حفظ کرده‌اندایندیپندنت فارسی :در اثر شکار و کشتار غیرقانونی فیل‌ها در بحبوحه جنگ داخلی آفریقا، فیل‌های ماده در موزامبیک به سرعت در حال تغییر و تحول هستند و در این روند عاج خود را از دست می‌دهند تا از خطر شکارچیان در امان باشند؛ حتی اگر یکی از این جهش‌ها موجب مرگ نوزاد نر شود.

در طول جنگ داخلی موزامبیک از سال ۱۹۷۷ تا ۱۹۹۲، طرفین درگیری‌ها فیل‌ها را برای عاج آن‌ها شکار کردند که موجب شد جمعیت فیل پارک ملی گورونگوسا به شدت کاهش یابد.

تجزیه و تحلیل فیلم‌های آن زمان و مشاهدات کنونی شین کمپبل استاتون از دانشگاه پرینستون و همکارانش نشان داده است که نسبت فیل‌های ماده بدون عاج در زمان درگیری از ۱۹  به ۵۱ درصد افزایش یافته است، و ارزیابی‌های آماری نشان می‌دهد که بدون گونه‌ای انتخاب اجباری، رخ دادن چنین پدیده‌ای بسیار بعید است. از پایان جنگ به این سو، شمار فیل‌های بدون عاج رو به کاهش بوده است.

این  تغییر که بر اثر گونه‌ای دفاع طبیعی در برابر شکارچیان غیرقانونی فیل‌ها برای عاج، به حذف عاج‌ در آن‌ها منجر شده است، در مناطق دیگر نیز رخ داده است. به عنوان مثال، در سریلانکا اکنون کمتر از ۵ درصد از فیل‌های نر آسیایی هنوز عاج دارند.

با این حال، عجیب است که با وجود خطر شکارچیان، فیل‌های نر آفریقایی همچنان عاج خود را حفظ کرده‌اند. به نظر می‌رسد که این ویژگی پدیده‌ای ژنتیک باشد.

این تیم تحقیقاتی هنوز تغییرات ژنتیکی مشخصی را که باعث بی‌عاج شدن فیل‌های ماده می‌شود، پیدا نکرده است، اما به نظر می‌رسد دو جهش در این روند دخیل است. یکی از این موارد احتمالاً ژنی در کروموزوم X به نام AMELX است که در تشکیل دندان نقش دارد.

به گفته استون، این جهش ژنتیکی در انسان نیز می‌تواند رخ دهد. زنانی که ژن جهش‌یافته را داشته باشند، یکی از دندان‌های نیش جلویی را (که در حکم عاج فیل‌ها است) از دست می‌دهند، و جنین‌های مذکرِ دارای آن ژن هم معمولا تا پیش از سومین دوره از ماه‌های آبستنی (پس از شش‌ماهگی) از بین می‌روند.  

به نظر می‌رسد که این جهش بر روی دیگر ژن‌های مهم نیز تأثیر می‌گذارد. ماده‌ها حامل دو کروموزوم X هستند، بنابراین اگر یکی از این کروموزوم‌ها جهش نداشته باشد، ژن‌های حامل آن همچنان به صورت طبیعی عمل می‌کنند و فیل سالم است. اما نرها فقط یک کروموزوم X دارند، بنابراین این جهش برای هر نری که آن را به ارث می‌برد، کشنده است.

این احتمال نیز هست که تغییرات ژنتیکی بیشتر، کشنده بودن این جهش را جبران کند و در نتیجه، فیل‌های نر هم فقط عاج‌های خود را از دست بدهند و زنده بمانند. در حال حاضر، هیچ نشانه‌ای از این روند در دست نیست. با این حال، به گفته کمپبل استاتون، از دست دادن عاج حتی در ماده‌ها نیز می‌تواند اثرات مخرب گوناگونی در پی داشته باشد.

استون می‌افزاید: «عاج‌ها در اصل حکم یک چاقوی ارتش سوئیس (Swiss Army) را برای فیل‌های آفریقایی دارند.» فیل‌ها از آن‌ها برای کندن پوست درختان، حفر زمین برای آب یا درآوردن مواد دیگر و مانند آن استفاده می‌کنند‌، بنابراین از دست دادن عاج‌ها ممکن است فیل‌های ماده را از گزند شکارچیان نجات دهد، اما بقای آن‌ها را به طرق دیگر دشوار می‌کند.»

از این گذشته، حیوانات دیگری هم هستند که بقای آن‌ها به عاج فیل‌ها وابسته است؛ بر فرض برای نوشیدن از آبی که از طریق حفره‌های کنده شده به‌ وسیله عاج فیل‌ها در دسترس باقی حیوانات قرار می‌گیرد. و به گفته استون، «همان چیزهایی که تنوع زیست را ممکن و حفظ می‌کند.»

استون می‌افزاید: «همه این‌ها پیامد عملکرد انسان در مقابل محیط زیست است و گاه به نتایج حیرت‌انگیزی می‌انجامد.».