منزلگاه روس‌ها در خاک ایران

ایران وایر - فرامرز داور: «محمد اسلامی»، رییس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران به مسکو سفر کرده و روز چهارشنبه هفتم مهر ۱۴۰۰، پس از دیدار با همتای روسی خود گفته این کشور موافقت کرده است توسعه نیروگاه اتمی بوشهر را پس از ۲۲ماه  از سر بگیرد.
 
معنی اظهارات اسلامی این است که روسیه نزدیک به دو سال است کار در نیروگاه بوشهر را متوقف کرده است؛ جایی که یکی از پایگاه‌های روسیه در داخل خاک ایران شده است.
 
درباره نیروگاه اتمی بوشهر و حضور روس‌ها در ایران چه می‌دانیم.
 
***
 «الکسی لیخاچف»، رییس شرکت دولتی «روس اتم» در روسیه میزبان محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی بوده و طی این دیدار، به گفته طرف ایرانی، درباره تاخیر ۲۲ ماهه در زمان‌بندی ساخت و راه‌اندازی دو پروژه نیروگاهی در بوشهر مذاکره شده است. رییس سازمان انرژی اتمی ایران پس از این دیدار گفته است: «امیدواریم با زمان‌بندی که در این دور مذاکرات تفاهم می‌کنیم، بتوانیم مانع از ادامه تاخیر ۲۲ ماهه و جبران آن شویم.»
 روسیه به تصور مقام‌های جمهوری اسلامی، «شریک راهبردی» ایران است. اما این کشور با پیروی از تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران که با خروج امریکا از «برجام» اعمال شده، نزدیک به دو سال است که طرح توسعه نیروگاه اتمی بوشهر را متوقف کرده است. 
 
محمد اسلامی گفته است: «درباره شرایطی که باید در رابطه با پرداخت‌های مالی ما ایجاد شود، صحبت کردیم تا با زمان‌بندی‌هایی که الان تفاهم می‌کنیم، بتوانیم بهتر عمل کنیم.»
 
دلیل این وضعیت، ناتوانی جمهوری اسلامی در پرداخت تعهدات مالی خود به روسیه است که ناشی از تحریم‌های مالی ایالات متحده است. بانک‌های روسی با تبعیت از تحریم‌های امریکا، از مراوده مالی با موسسات و بانک‌های جمهوری اسلامی خودداری می‌کنند و این باعث شده است که ایران حتی در صورت تامین مالی بدهی‌ خود به روسیه، نتواند آن را به حساب طرف‌های روسی خود واریز کند.
 
اوایل سال جاری خورشیدی، مقام‌های سازمان انرژی اتمی ایران هشدار داده بودند که به علت بدهی‌های جمهوری اسلامی به روسیه، این کشور قادر به تامین سوخت نیروگاه اتمی بوشهر نیست و ممکن است نیروگاه به زودی خاموش شود.
 
معاون سازمان انرژی گفته بود به دلیل شرایط حاکم بر ارتباطات بین‌المللی کشور و تحریم‌های بانکی، با مشکل تغییر نرخ ارز و انتقال آن برای تامین هزینه‌های بهره‌برداری، نگه‌داری، خرید قطعات یدکی و سوخت سالانه واحد یک نیروگاه بوشهر مواجه است.
 
مدتی بعد مقام‌های روسیه گفتند با وجود مشکلات مالی جمهوری اسلامی، مسکو از ارسال سوخت نیروگاه بوشهر خودداری نخواهد کرد. اما حالا مشخص شده است که روسیه از ماه‌ها قبل از این وعده تامین سوخت، طرح توسعه نیروگاه بوشهر را متوقف کرده بود.
 
طرح ساخت نیروگاه اتمی بوشهر پیش از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ با «شرکت زیمنس» آلمان امضا شده بود اما پس از آن، مقام‌های انقلابی طرح‌های اتمی دوره محمدرضاشاه را «خیانت» توصیف و زمینه لغو این قرارداد را فراهم کردند. در جریان جنگ هشت ساله، این نیروگاه از سوی عراق هدف حمله قرار گرفت و ظاهرا به تلافی حمله ایران به تاسیسات «اوسیراک» عراق، چند بار بمباران شد.
 
پس از آن بود که متخصصان آلمانی این نیروگاه را ترک کردند. در زمان ریاست جمهوری «اکبر هاشمی رفسنجانی»، ایران قراردادی با روسیه برای تکمیل این نیروگاه امضا کرد اما هم‌ زمان آن طولانی شد و بیش از دو دهه طول کشید و هم هزینه‌های آن بر خلاف توافق اولیه، چند برابر شدند و به بیش از یک میلیارد دلار رسیدند.
 
«غلامرضا آقازاده»، رییس سازمان انرژی اتمی ایران در دولت‌های «محمد خاتمی» و «محمود احمدی‌نژاد» درباره تاخیر عامدانه روسیه در تکمیل نیروگاه بوشهر گفته بود اگر این نیروگاه به جای تکمیل ساختار نیمه کاره آن از ابتدا ساخته شده بود، هم زودتر به نتیجه می‌رسید و هم روسیه چند برابر مبلغ توافق شده بابت تطبیق دادن فناوری روسی و آلمانی، برای ایران هزینه‌سازی نمی‌کرد.
 
نیروگاه بوشهر در حداکثر ظرفیت خود هزار مگاوات برق تولید کرده که کمتر از سه درصد برق مورد نیاز ایران است اما هزینه‌های بسیار گزافی به ایرانیان تحمیل کرده است. جمهوری اسلامی هدف از برنامه غنی‌سازی اورانیوم خود را تامین سوخت مورد نیاز، از جمله سوخت نیروگاه بوشهر عنوان می‌کند اما روسیه که از ابتدا برای تامین سوخت بوشهر با ایران قرارداد بسته، گفته درصدد است سوخت مورد نیاز تنها راکتور اتمی ایران را خود تامین کند.
 
یکی از دلایلی که ایالات متحده امریکا و سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان به طور پیوسته با غنی‌سازی اورانیوم در ایران مخالفت می‌کردند، این استدلال بود که جمهوری اسلامی نیازی به غنی‌سازی اورانیوم ندارد چرا که فقط دارای یک راکتور اتمی است و تامین سوخت آن را هم روسیه برعهده دارد.
 
این موضوع به مذاکرات اتمی ایران و گروه ۱+۵ هم راه پیدا کرد. یکی از پیشنهاداتی که جمهوری اسلامی در مذاکرات اتمی عنوان می‌کرد، این بود که برای اطمینان قدرت‌های جهانی از صلح‌آمیز ماندن برنامه اتمی ایران، مرکز تامین سوخت اتمی برای کشورهای منطقه با مشارکت و سرمایه‌گذاری روسیه در بوشهر تاسیس شود.
 
«محمدجواد ظریف»، وزیر وقت امور خارجه جمهوری اسلامی در کتاب «راز سر به مهر» که با همکاری گروه مذاکره کننده اتمی تهیه شده، نوشته است «سرگئی ریابکوف»، معاون وزیر خارجه روسیه همواره در مذاکرات واکنشی سرد به پیشنهاد طرح سرمایه‌گذاری مشترک نشان می‌داد.
 
او شرح داده است: «دلایل و بهانه‌های مختلفی را بازگو می‌کرد که چرا این پیشنهاد عملی نمی‌شود و چه مشکلاتی بر سر راه آن وجود دارد. وی پس از ذکر این ادله و بهانه‌های دیگر، به روشنی گفت ما اصولا با وارد شدن بوشهر به مذاکرات ۱+۵ مشکل داریم.»
 
موضوع بوشهر سرانجام در متن توافق هسته‌ای برجام نیامد و تنها راکتور اتمی ایران منحصرا در همکاری با روسیه باقی ماند. مدتی پس از اجرای توافق برجام، جمهوری اسلامی قرارداد دیگری با روسیه برای توسعه نیروگاه بوشهر و ساخت راکتورهای تازه در آن امضا کرد که حالا مشخص شده است عملا در اجرای تحریم‌های امریکا، روس‌ها نزدیک به دو سال ساخت‌وساز آن را تعطیل کرده بودند.
 
روسیه از زمان حضور در بوشهر، برای مهندسان، تکنسین‌ها و کارکنان خود شهرکی در سواحل خلیج فارس تجهیز کرده که اداره آن منحصرا در اختیار خود روس‌ها است و به دلیل امکانات رفاهی و تفریحی که بر خلاف قوانین جمهوری اسلامی، از جمله در آن مشروبات الکلی سرو می‌شود، ایرانی‌ها به آن راه ندارند؛ جایی که مقام‌های جمهوری اسلامی آن را «اولین نیروگاه اتمی جهان اسلام» خوانده‌اند.
 
نیروگاه بوشهر پایگاهی برای روسیه در ایران و محل درآمدی برای آن کشور است؛ جایی که نه جمهوری اسلامی شریکی برای توسعه احتمالی آن پیدا می‌کند و نه روسیه بدون هیچ رقیبی می‌تواند هر شرط و شروطی را به طرف قرارداد خود تحمیل کند. این مرکز به محل امتیازدهی جمهوری اسلامی به روسیه از داخل خاک ایران بدل شده است.