روزی که خلبانان اسرائیلی کار ناتمام خلبانان نیروی هوایی ایران را تکمیل کردند

 نخستین دسته چهار فروندی اف-۱۶ اسرائیل پیش از برخاستن برای بمباران نیروگاه اتمی التویثة بغداد، ۱۷ خرداد ۱۳۶۰رادیو فردا :بابک تقوایی
چهل سال پیش در چنین روزی، یعنی ۱۷ خرداد ۱۳۶۰ برابر با ۷ ژوئن ۱۹۸۱، هشت فروند جنگنده اف-۱۶ آ نِتز نیروی هوایی اسرائیل تحت اسکورت شش فروند جنگنده رهگیر اف-۱۵ آ باز رآکتور فرانسوی اوسیراک یا تموز-۱ مرکز تحقیقات هسته‌ای التویثة عراق در نزدیکی بغداد را در جریان عملیات اپرا (Opera) یا بابل بمباران کردند.

در نتیجه این عملیات، کار نیمه‌تمام نیروی هوایی ارتش ایران که پیشتر این نیروگاه را در تاریخ ۸ مهر ۱۳۵۹ بمباران کرده بود، تکمیل شد و از دستیابی عراق به سلاح اتمی جلوگیری شد.

نخستین‌بار در ۸ مهر ۱۳۵۹، سرگرد محمدحسین (محمدحسن) قهستانی و ستوان محمد جوانمردی سوار بر یک فروند جنگنده بمب‌افکن همه‌منظوره اف-۴ئی فانتوم ۲ که جهت بمباران پالایشگاه الدوره بغداد بر فراز این شهر در حال پرواز بودند، پس از گم کردن هدف اصلی به علت خطا در سامانه ناوبری هواپیما، توجه‌شان به تأسیسات مرکز تحقیقات اتمی التویثة جلب شد و تصمیم به بمباران آن گرفتند و چون با ساختار آن آشنایی کاملی نداشتند، تنها موفق به تخریب ساختمان‌های اداری آن شدند و رآکتورهای تموز-۱ و ۲ که فرانسه مشغول ساخت آن‌ها بود، آسیبی ندیدند.

حمله هوایی اتفاقی ایران به این تأسیسات باعث افشا شدن ناخواسته برخی از اطلاعات مربوط به تلاش دولت بعثی عراق به رهبری صدام حسین جهت دستیابی به سلاح اتمی بود؛ سلاحی که در صورت ساخت آن به‌طور قطع علیه ایران و اسرائیل استفاده می‌شد و می‌توانست صدها هزار نفر را به کام مرگ بکشاند.

افشای این اطلاعات سبب شد اسرائیل، پیش از دستیابی عراق به قابلیت ساخت سلاح اتمی، این تأسیسات را بمباران کند. اگرچه این حمله انتقاد دولت ایالات متحده آمریکا و فرانسه و همچنین شورای امنیت سازمان ملل را در پی داشت اما جان میلیون‌ها نفر را نجات داد.
جزئیات نخستین حمله هوایی به اوسیراک که توسط نیروی هوایی ایران صورت گرفت
صبح روز هشتم مهر، دو فروند جنگنده بمب‌افکن اف-۴ئی فانتوم ۲ از پایگاه سوم شکاری تاکتیکی نوژه (شاهرخی سابق) در نزدیکی همدان به پرواز درآمدند تا پالایشگاه الدوره بغداد را بمباران کنند.
تنها عکس در دسترس از سرگرد قهستانیخلبانان هواپیمای شماره یک دسته‌پروازی سرگرد محمدحسین قهستانی و ستوان محمد جوانمردی بودند و خلبانان هواپیمای شماره دو ستوان حسن طالب مهر و ستوان اکبرپور سرابی. قهستانی در حقیقت جمعی گردان ۱۱ آموزشی فرماندهی هوایی بود که به پایگاه سوم شکاری تاکتیکی منتقل شده بود. مدتی پس از این عملیات، قهستانی به علت مهارت و توانایی‌های پروازی‌اش به سمت فرمانده گردان ۶۱ شکاری تاکتیکی در پایگاه ششم شکاری تاکتیکی در بوشهر انتخاب شد.

هر دو هواپیما حامل ۶۷۶۸ پوند (۳۰۶۹ کیلوگرم) بمب در ارتفاع ۱۶۰ پایی (۴۸ متری) از سطح زمین به بغداد رسیدند. خلبانان هواپیماها پیش از رسیدن به نقطه از پیش تعیین‌شده که مختصاتش به سامانه ناوبری هواپیما وارد شده بود، اقدام به اوج‌گیری کردند، اما به جای پالایشگاه الدوره نیروگاه هسته‌ای التویثة را در برابر خود مشاهده کردند. لیدر یا رهبر دسته‌پروازی، سرگرد قهستانی، تصمیم می‌گیرد این تأسیسات را به جای پالایشگاه الدوره بمباران کند که در نتیجه آن ساختمان‌های اداری این نیروگاه که مورد استفاده مهندسان و کارگران فرانسوی و روسی و عراقی بود، هدف قرار می‌گیرند. اگرچه راکتور تموز-۱ و ۲ از این بمباران جان سالم به در بردند، اما این حمله در روند تکمیل این دو رآکتور وقفه‌ای چندماهه ایجاد کرد.
سرنوشت نخستین خلبانی که تأسیسات اتمی عراق را بمباران کرد
سرگرد قهستانی در تاریخ ۱۹ دی ۱۳۵۹ جانش را از دست داد. در آن تاریخ او به همراه خلبان کابین عقبش ستوان‌یکم عبدالرضا کوپال قرارگاه لشکر نهم عراق را در غرب هویزه در جریان عملیات نصر نیروی زمینی ارتش بمباران کردند. در مسیر بازگشت، هواپیمای اف-۴ئی فانتوم ۲ آن‌ها به شماره ۶۵۹۴-۳ توسط دو سامانه پدافندی عراق (احتمالا از نوع سام ۶) ساقط شد.

گفته می‌شود پس از برخورد نخستین موشک شلیک‌شده به هواپیمایش تصمیم به ادامه مسیر می‌دهد تا هواپیمای آسیب‌دیده‌اش را در پایگاه پنجم شکاری تاکتیکی در امیدیه فرود آورد، اما برخورد موشک دوم به هواپیمایش سبب می‌شود کنترل از دست او خارج شود و سریعاً به زمین برخورد کند که منجر به کشته شدن او و خلبان کابین عقبش کوپال شد.
سنگ مزار خالی محمدحسین قهستانی در بهشت زهرای تهرانقهستانی تا زمانی که جانش را از دست داد، ۲۸۴۸ ساعت پرواز داشت که برای یک خلبان فانتوم در آن سن و درجه پروازی بسیار زیاد بود.

او پیش از انقلاب در گردان ۷۱ آموزشی فرماندهی هوایی در پایگاه هفتم شکاری تاکتیکی در شیراز به آموزش خلبانی هواپیمای جنگنده اف-۴دی مشغول بود و تبحرش در آموزش پرواز به‌خصوص در دروس مربوط به پرواز کور (با کمک آلات دقیق) زبانزد خلبانان نیروی هوایی بود.

داریوش خیرخواه، یک خلبان سابق جنگنده اف-۴ئی فانتوم ۲ نیروی هوایی ارتش، درباره او گفت:

«با او در پایگاه مودی آشنا شدم ،آرام و متین و پربار. به ایران که برگشتم ،او کابین جلو می‌پرید و من کابین عقب اف-۴. یاد دارم در بریفینگ بامدادی عملیات مطالبی پیرامون خطر اضافه‌وزن و چاقی را با توان یک سخنران وارد بیان کرد؛ مطلبی که به دانش و سواد یک پزشک بیشتر نزدیک بود. همیشه دوست داشتم بک سیت او بپرم ،چون از او می‌آموختم.»
تسریع در روند ساخت رآکتور تموز-۱ و نگرانی اسرائیل
پس از حمله هوایی ایران به تأسیسات هسته‌ای عراق، روند ساخت‌وساز در این مرکز سرعت پیدا کرد تا رآکتور اصلی ۴۰ مگاواتی آن یعنی اوسیراک یا تموز-۱ که از نوع آب سبک بود، سریعاً تکمیل شود. دولت فرانسه ۲۷.۵ پوند برابر با ۱۲.۴ کیلوگرم سوخت اورانیوم ۲۳۵ با غنای ۹۴ درصد جهت استفاده این رآکتور به عراق تحویل داد. علاوه بر خرید سوخت از فرانسه جهت استفاده در رآکتور تموز-۱ و همچنین رآکتور تحقیقاتی پنج مگاواتی تموز-۲ ساخت فرانسه و یک راکتور ۲ مگاواتی تحقیقاتی روسی (ساخته شده توسط اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۳۴۶)، دولت عراق یکصد تن کیک زرد یا اکسید اورانیوم غلیظ‌شده (U3O8) از پرتغال و یکصد تن دیگر از نیجر خریداری کرد بدون آنکه توضیحاتی به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره استفاده از آن‌ها ارائه دهد.

پیشتر، در سوم آبان ۱۳۵۸، صدام حسین در جریان یک سخنرانی تبلیغاتی و ضد اسرائیلی اعلام کرده بود که جهان عرب باید سریعاً به سلاح اتمی دست پیدا کند زیرا اسرائیل خود به دنبال چنین سلاحی است و اگر به آن دست پیدا کند، کشورهای عربی را نابود خواهد کرد.

تلاش برای تسریع روند تکمیل رآکتور اوسیراک یا تموز-۱، واردات دویست تن کیک زرد، خریداری و واردات سلول‌های داغ رآکتور از ایتالیا و انجام مذاکرات جهت خریداری سریع یک رآکتور اورانیوم با قابلیت استفاده از کیک زرد به‌عنوان سوخت جهت تولید میزان قابل‌توجهی پلوتونیوم، همگی در راستای دستیابی سریع عراق به سلاح اتمی بود.
عملیات اپرا و انهدام رآکتور اوسیراک توسط نیروی هوایی اسرائیل
کشورهای غربی به‌خصوص ایتالیا و فرانسه به‌دلیل منافع مالی در حال تسریع روند دستیابی عراق به سلاح اتمی در سال ۱۳۶۰ بودند. بنا بود فعالیت نیروگاه اتمی اوسیراک یا تموز-۱ در شهریور ماه آن سال آغاز شود و چنان‌چه در چنین شرایطی نیروی هوایی اسرائیل آن را بمباران می‌کرد، به‌طور قطع آلودگی زیست‌محیطی شدیدی در روستاهای اطراف شهر بغداد ایجاد می‌کرد که می‌توانست به مرکز شهر نیز برسد و جان صدها هزار نفر غیرنظامی را به خطر بیندازد.

مقامات اسرائیلی تصمیم گرفتند سریعاً عملیاتی جهت انهدام این رآکتور طراحی کنند که اپرا (Opera) نام گرفت و بنا بود با استفاده از پیشرفته‌ترین هواپیماهای جنگنده نیروی هوایی عراق شامل جنگنده‌های همه‌منظوره اف-۱۶ا نِتز (شاهین) صورت بگیرد.

این جنگنده‌ها پیشتر جهت تحویل به ایران در راستای قرارداد فروش تسلیحاتی «صلح گورخر-۱» منعقدشده در زمان حکومت پهلوی ساخته شده بودند، اما به دلیل فسخ قرارداد خریدشان توسط دولت بختیار در تاریخ ۱۴ بهمن ۱۳۵۷ در جریان قرارداد فروش تسلیحاتی «سنگ مرمر صلح ۱» به نیروی هوایی اسرائیل تحویل شد و نخستین چهار فروندشان در مرداد ۱۳۵۹ به خاک اسرائیل رسید.

نیروی هوایی اسرائیل تا پایان سال ۱۳۶۰، ۶۷ فروند اف-۱۶آ و هشت فروند نمونه دو کابینه آموزشی رزمی آن یعنی اف-۱۶بی از ایالات متحده آمریکا دریافت کرد. خلبانان اف-۱۶ اسرائیلی در بهار سال ۱۳۶۰ و با پایان دوره‌های تکمیلی آموزشی، آمادگی رزمی جهت شرکت در هرگونه عملیات هوایی را اعم از بمباران و آن هم برون‌مرزی کسب کردند.

در نهایت عملیات در صبح روز ۱۷ خرداد ۱۳۶۰ با شرکت چهار فروند اف-۱۶آ از اسکادران ۱۱۰ «شوالیه‌های شمال» و چهار فروند اف-۱۶آ از اسکادران ۱۱۷ «جنگنده نخست» از پایگاه هوایی رامات دیوید در نزدیکی حیفا در شمال اسرائیل صورت گرفت. هر یک از دو اسکادران اف-۱۶ شرکت‌کننده یک هواپیمای اضافی به عنوان رزرو اختصاص داده بود تا در صورت بروز نقص فنی برای هر یک از اف-۱۶آ‌-های شرکت‌کننده سریعاً با آن جایگزین شود.

هر یک از هشت فروند جنگنده اصلی شرکت‌کننده در عملیات مجهز به سه مخزن سوخت اضافی و دو موشک هوابه‌هوا هدایت حرارتی اِیم-۹اِل سایدوایندر(AIM-۹L Sidewinder) بود. جهت بمباران نیز هرکدام دو بمب دو هزار پوندی مارک ۸۴ غیرهدایت‌شونده حمل می‌کردند.

نخستین دسته چهار فروندی اف-۱۶‌ها با شناسه رادیویی ایزمِل (Izmel) یک تا چهار از اسکادران ۱۱۷ بود که به ترتیب رهاسازی بمب بر روی هدف هواپیماهای ۱۱۳، ۱۰۷، ۱۱۸، و ۱۲۹ به خلبانیِ زیو راز، آموس یالدین، داو اوفِر و هاگای کاتز بودند. دسته دوم از اسکادران ۱۱۰ نیز با شناسه‌های رادیویی اِشکول (Eshkol) یک تا چهار. این چهار هواپیما به ترتیب رهاسازی بمب بر روی هدف ۲۴۹، ۲۴۰، ۲۳۹ و ۲۴۳ به خلبانی امیر ناخومی، یِفاخ اِسپِکتور، اسرائیل شفیر و ایلان رامون بودند.
نقشه مسیر رفت‌وبرگشت جنگنده‌های اسرائیلی برای بمباران نیروگاه هسته‌ای اوسیراکاین جنگنده‌ها تحت محافظت شش فروند جنگنده رهگیر اف-۱۵آ پس از طی مسافت ۱۱۰۰ کیلومتری با عبور از فراز مرز اردن و عربستان سعودی به حریم هوایی عراق رسیدند و در ساعت ۱۷:۳۵ به وقت اسرائیل (۳۰ دقیقه پیش از غروب آفتاب) هدف‌شان را بمباران کردند.

تمامی اسکادران‌های جنگنده پایگاه‌های رامات دیوید و اودا نیز در آماده‌باش کامل قرار گرفتند تا در صورت واکنش نظامی عراق، پایگاه‌های هوایی این کشور را بمباران کنند.

جنگنده‌ها ساعت ۱۶:۰۱ از پایگاه‌شان در اسرائیل به پرواز در آمدند و در سکوت کامل رادیویی به سمت هدف پرواز کردند. چند کیلومتر قبل از رسیدن بر فراز آن، مخازن سوخت اضافی خود را که خالی شده بود، در مناطق بیابانی رها کردند.

به محض رسیدن جنگنده‌ها به نزدیکی رآکتور، خدمه توپ‌های ضدهوایی محافظت‌کننده از آن شروع به تیراندازی به سمت جنگنده‌های شرکت‌کننده در عملیات کردند بدون آن‌که بتوانند به آن‌ها آسیبی برسانند.

در نهایت خلبانان اف-۱۶ در عرض تنها ۱۵ ثانیه هدف‌شان را بمباران کردند. خلبان هر جنگنده با فاصله دو ثانیه از فروند جلویی بمب را بر روی هدف رها کرد. خلبانان هفت فروند از هشت اف-۱۶ بمب‌هایشان را با دقت بر روی رآکتور رها کردند. در نتیجه انفجارها گنبد رآکتور بر روی آن فرو ریخت و سازه نگهدارنده گنبد نیز به طرفین رآکتور ریخت و آب‌های زیرزمینی به سطح رآکتور فوران کرد.

ده دقیقه پس از بمباران، خلبانان به یکدیگر رسیده و دو دسته چهار فروندی را در آسمان تشکیل دادند و با استفاده از حریم هوایی اردن با سرعت به سمت اسرائیل بازگشتند بدون آن‌که نیروی هوایی عراق به آن‌ها آسیبی برساند.

به این ترتیب، نیروی هوایی اسرائیل موفق شد از دستیابی دیکتاتور عراق، صدام حسین، به سلاح اتمی جلوگیری کند و جان میلیون‌ها نفر را بالقوه نجات دهد. اگرچه در ابتدا مقامات بسیاری از کشورهای غربی چون ایالات متحده آمریکا و فرانسه و همچنین برخی سیاستمداران اسرائیلی چون شیمون پِرِز به مناخیم بگین، نخست‌وزیر اسرائیل، و سایر مقامات لشکری و کشوری این کشور به علت انجام این عملیات اعتراض کردند، اما این عملیات به‌عنوان یکی از موفق‌ترین عملیات‌های نیروی هوایی اسرائیل در تاریخ ثبت شد.

انهدام رآکتور هسته‌ای تموز-۱ وجهه سیاسی و نظامی عراق و دیکتاتور آن صدام حسین را خدشه‌دار کرد و در نتیجه او به‌قدری عصبانی شد که دستور اعدام سرهنگ فخری حسین، فرمانده دفاع هوایی غرب عراق، و تمامی افسران زیردست او با درجه بالاتر از سرگرد را صادر کرد.

سال‌ها طول کشید تا دولت عراق موفق به بازسازی نسبی برخی از تأسیسات این نیروگاه اتمی در ده مایلی جنوب بغداد شد. سرانجام در جریان عملیات طوفان صحرا به‌رهبری ایالات متحده آمریکا علیه عراق، بار دیگر این نیروگاه و این بار سایر رآکتور‌ها در جریان یکی از بزرگ‌ترین مأموریت‌ها یا عملیات‌های هوایی تاریخ و بزرگ‌ترین عملیات صورت‌گرفته توسط جنگنده‌های اف-۱۶ در تاریخ ۲۹ دی ۱۳۶۹ بمباران شد، هرچند دو فروند از ۵۶ اف-۱۶ شرکت‌کننده نیروی هوایی آمریکا در این عملیات ساقط و خلبانان آن اسیر شدند.