یک هفته با خامنه‌ای؛ پادشاه حالا وسط میدان، لخت ایستاده است

ایران وایر :آیدا قجر

مثل پیرمردی که در اتاق خود نقشه می‌کشیده و ناگهان از حواشی خسته شده، شمشیر را از رو بسته و زیر همه میزها می‌زند تا نقشه خود را عملی کند، «علی خامنه‌ای» با تایید لیست نهایی شورای نگهبان از کاندیداهای ریاست‌جمهوری، روی میز رفت، با شمشیری بر کمر، نقشه‌اش را گشود، بی‌حوصله بقیه بازی‌ها را بر هم زد تا احتمالا در «گام دوم انقلاب» برای حلقه‌های نزدیک خودش هم عریان‌تر شود. انگار که پیرمرد با اخم‌های به هم‌ پیوسته، خودش هم فریاد بزند: «دیگه تمومه ماجرا.» شعاری که معترضان در سال‌های اخیر و خصوصا آبان ۱۳۹۸ در خیابان‌ها فریاد زدند.

چه کسانی از این عریانی، بیشتر متعجب شده‌اند؟
پادشاه حالا وسط میدان، لخت ایستاده است و تحلیل‌ها حکایت از تغییر در رویکرد جمهوری اسلامی می‌دهد؛ مهره‌های بازی روی میز!

***

در گمانه‌زنی‌های تایید صلاحیت‌های نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری، وقتی لیست نهایی شورای نگهبان منتشر شد؛ بسیاری منتظر رویکردی متفاوت از «علی خامنه‌ای» بودند؛ کسی که با حکمی حکومتی، «علی لاریجانی» را لااقل به عرصه رقابت برگرداند. اما رهبر جمهوری اسلامی با حمایت از لیست شورای نگهبان، ضمن واجب بودن مشارکت در انتخابات از نظر شرعی، به طرفداران خود پیغام داد؛ صرفا در انتخابات شرکت کنند؛ مهم نیست میان چه کسانی. این عریانی ناگهانی، بیش از هر قشری، برای طرفداران جمهوری اسلامی و علی خامنه‌ای شوک‌آور شد.

پس از تایید صلاحیت «ابراهیم رئیسی»، «سعید جلیلی»، «محسن رضایی»، «علیرضا زاکانی» و «امیرحسین قاضی‌زاده» و حمایت خامنه‌ای از چنین رد صلاحیت گسترده‌ای که حتی لاریجانی هم در آن جای ندارد، صدای اعتراض هواداران جمهوری اسلامی را هم به همراه داشت؛ نشان از حلقه‌ای که حالا به دور گردن خودی‌تر‌های نظام هم تنگ‌تر می‌شود. انگار دیگر زمان نمایش به پایان رسیده و بنشینید کنار و بازی جدیدی را تماشا کنید.

رفتاری‌ که تحلیل‌گران سیاسی آن را به «گام دوم انقلاب» یا رویکردی متفاوت از علی خامنه‌ای ارزیابی کرده‌اند؛ چیزی شبیه کودتا و حتی استبدادی بعثی.

«گام دوم انقلاب» بیانیه‌ای از سوی خامنه‌ای است که در چهلمین سالگرد انقلاب ۱۳۵۷ منتشر شد و طبق آن این «گام دوم» به سوی «آرمان‌های انقلاب ۵۷» یعنی آنچه بنیان‌گذار جمهوری اسلامی «روح‌الله خمینی» تدوین کرده بود، پیش خواهد رفت. مسیری که به نظر می‌رسد طبق تحلیل برخی، می‌تواند «شبه‌کودتا» باشد یا استبدادی از نوع «صدام حسین.»

در عین‌حال، همزمان با نزدیک شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ و پس از ثبت‌نام ابراهیم رئیسی برای کاندیداتوری، گروهی از روزنامه‌نگاران و کنش‌گران از سوی نهادهای امنیتی تهدید شدند که حق انتشار مطلبی درباره رئیس قوه قضاییه ندارند. همزمان نیروی انتظامی جمهوری اسلامی اعلام کرد با افرادی که مردم را به رای ندادن ترغیب می‌کنند، برخورد خواهد شد. نمایندگان آقای خامنه‌ای بر تریبون‌های خود می‌گویند که معنای انتخابات این است که مردم اعلام کنند؛ فرمان‌بردار ولی فقیه هستند. کسی که پشت به تابلویی که می‌گوید: «رعیت اصلاح نمی‌شود، مگر آن‌که زمامداران اصلاح شوند»، خطاب به مخاطبان‌ خود گفت؛ باید در انتخابات شرکت کنند.

او همچنین با نزدیک شدن به انتخابات، پاسخ‌های خود به استفتائاتی را بازنشر کرد که در آن شرکت در انتخابات را «واجب عینی» برشمرده است؛ مثل نماز خواندن. گفته است که زنان برای مشارکت و رای دادن نیاز به اجازه همسر ندارند و حتی رای سفید را هم حرام اعلام کرد. در عین‌حال، حلقه افراد مورد اعتماد او به نقطه‌ای رسیده است که طرفداران نظام و رهبر جمهوری اسلامی هم به صدا درآمده‌اند.
در شبکه‌های اجتماعی و اکانت‌های مدافعان این نظام می‌توان نمونه‌هایی یافت؛ «مهدی نصیری» سردبیر سابق روزنامه کیهان، ارگان وابسته به رهبر جمهوری اسلامی، در توییترش نوشت: «میلیون‌ها نفر با انتخابات ۱۴۰۰ دچار تردید و ریزش از صف مدافعان جمهوری اسلامی می‌شوند؛ ولی گویا نظام تصمیم خود را برای عبور از جمهوری گرفته و باکی از این ریزش‌ها ندارد. اما نکته مهم اینکه این انتخابات، عبور از اسلامیت نیز است. اسلام نبوی و علوی، حکومت اقلیت را مشروع نمی‌داند‌.» او مدتی است که به صف منتقدان جمهوری اسلامی پیوسته‌ است.

در نمونه‌ای دیگر «حسین درودیان» نوشته است: «چقدر مظلوم‌اند جوانان متدین ساده‌قلبی که دل در گرو نظام دارند. دائما در موقعیتی قرار می‌گیرند که عقل سلیم‌شان حکم به نادرستی اقدامات نظام می‌کند، اما دوست دارند غیورانه پای عقیده‌شان بایستند. غالبا هم بعد از مدتی با تکرار این موقعیت ناخوشایند، مایوسانه و سرخورده کناره می‌گیرند.»

این گروه هم سرخورده شده‌اند و رهبرشان حتی در سخنرانی که داشت، بدون توجه به پرسش‌های آن‌ها از موقعیت برتر دستور دارد که سوال نپرسند و بروند رای بدهند. این جماعت سرخورده حالا تهدید هم شده‌اند که عدم شرکت در انتخاباتی چنین لخت فرمایشی، حرام است. در حالی که جمهوری اسلامی به آن‌ها نیاز دارند.

«محمدجواد اکبرین» روزنامه‌نگار و پژوهش‌گر در گفت‌وگو با «ایران وایر» چنین رویکردی را از سوی خامنه‌ای رفتن به سوی کودتایی ارزیابی کرد که انتهای آن نامعلوم است: «اینکه نظام به نزدیکان خودش هم رحم نکرد، علت این شوک به طرفدارانش و وجه‌تمایز نسبت به دوره‌های قبل است. در حالی‌که نظام به حزب‌اللهی‌ها و بسیجی‌ها در کنترل خیابان‌ها نیاز دارد؛ اما حالا آن‌ها هم شوکه و دچار تردید شده‌اند. به هر حال باید سر این‌ها را بتوانند شیره بمالند. اما خامنه‌ای در سخنرانی حتی احساس نیاز نکرد که پاسخی به این سوال‌ها بدهد. نگرانی از آینده‌ای است که به نظر می‌رسد به سمت کودتا پیش می‌رود؛ بدون آنکه انتهای آن معلوم باشد. چون در ظاهر رئیسی رییس‌جمهور خواهد شد. البته من به آن هم مطمئن نیستم. ولی هرچه پیش آید به نظر می‌رسد ما به سمت حکومت و دولتی صد در صد نظامی می‌رویم.»

انگار که ناگهان صحنه خالی می‌شود و یک حلقه انسان مسلح از آن بالا کنترل امور را در اختیار گرفته‌اند: «همین تصویر را می‌دهد. هیچ قدرت و توان و امکانی هم برای چانه‌زنی در سطوح عالی سیاست وجود ندارد. خودی‌ترین‌هایشان را هم حذف کرده‌اند و یک حلقه نظامی مشخص با آینده‌ای نامشخص، پیش رویمان گذاشته‌اند.»

بسیاری بر این باورند که ابراهیم رئیسی رییس‌جمهور بعدی جمهوری اسلامی است؛ مردی که برای شناخت او می‌توان به سال‌های نخست انقلاب رفت و رشد او در ساختار سیاسی ایران را نظاره کرد که چطور یکی از متهمان اصلی کشتار زندانیان سیاسی در دهه شصت، قرار است با مصونیت سیاسی وارد مذاکره با حکومت‌هایی شود که از سوی جامعه حقوق بشری و مدنی ایران، متهم به «جنایت علیه بشریت» است. از سوی دیگر، گروهی هم معتقدند که این اقدام «دهن‌کجی» بزرگی برای کنشگران حقوق بشر و خانواده‌های دادخواه است.

البته اکبرین می‌گوید شاید بازی طور دیگری طرح‌ریزی شده است. انتخابات برای رئیسی می‌تواند پوست موزی باشد که حیات سیاسی‌اش را پایان بخشد و اتفاقا مجتبی خامنه‌ای جانشین پدرش شود: «وقتی رئیسی به این شکل برای مخاطبان خودش هم تبلیغ می‌شود، محبوبیت خود را هم از دست می‌دهد. به تازگی نظرسنجی «ایسپا» در ایران اعلام کرده که محبوبیت رئیسی کم شده است. ممکن است رئیسی به یکی از همین کوتوله‌های سیاسی رقیبش ببازد و راه برای نظامیان و خصوصا مجتبی بازتر شود. برای همین می‌گویم راه با یک شبه‌کودتا به سمتی می‌رود که نمی‌دانیم چیست؛ اما حضور نظامیان در آن غالب خواهد بود.»

«مهدی مهدوی‌آزاد» روزنامه‌نگار نیز در توییترش ضمن اشاره به رویکرد خامنه‌ای به این انتخابات، آینده ایران را استبدادی از نوع «صدام حسین» و البته «بعثی» خواند: «انتخابات۱۴۰۰ فقط تیر خلاص آخر به شمایل «جمهوریت» نیست. گردش تند حکومت به سمت استبداد بعثی شبیه عراق صدام و سوریه اسد است وقتی «رهبر» علنا حامیان تحریم را تهدید می‌کند و فتوا می‌دهد که حتی رای سفید هم حرام است و ناجا از برخورد با تحریم‌کنندگان حرف می‌زند، یعنی وارد استبداد بعثی شدیم.»

او پیش‌تر گفته بود: «استبداد انواع مختلفی دارد. برخی از استبدادها وقیح و گستاخ هستند و از تحقیر مخاطب و جامعه جهانی و آزار مردم لذت می‌برند. الان جمهوری اسلامی یک گردش به راست تاریخی به سمت استبداد سیاه کرده است. [...] الان خامنه‌ای سخنرانی کرد مثل شمشیرکشی و گفت کسانی که صحبت از تحریم انتخابات می‌کنند، خدا آن‌ها را نمی‌بخشد. این یعنی قاضی مقیسه و سیستم قضایی جمهوری اسلامی هم نخواهد بخشید. به جایی رسیده‌اند که بگویند اگر رای ندهید به زندان می‌روید. برای همین می‌گویم صدام حسینی، چون او هم می‌گفت؛ حق ندارید شرکت نکنید.»

از نظر این روزنامه‌نگار «این شکل از وقاحت وقتی با پروپاگاندار ترکیب می‌شود، چهارچوبی را تصویر می‌کند که ظاهرا گام دوم انقلاب و جمهوری اسلامی است.»

معلوم نیست آن پیرمرد حاکم، برای جانشین خود چه در سر دارد، اگرچه به نظر می‌رسد در این آینده نظامی؛ رویکرد امنیتی تشدید خواهد شد. بسیاری از روزنامه‌نگاران و کنش‌گران حقوق بشری، سیاسی و مدنی تهدید شده‌اند که پس از انتخابات، با آن‌ها برخورد خواهد شد. احکام قضایی تعدادی از کنشگران به اجرای احکام رفته است.
به نظر می‌رسد، پس از اعلام نهایی ریاست‌جمهوری، فصل دیگری از حکومت جمهوری اسلامی ورق خواهد خورد.