آیا پرورش ماهی در خشکی می‌تواند جای روش سنتی را بگیرد؟

یوهان آندریاسن می‌گوید بسیاری پرورش ماهی در خشکی را " دیوانگی محض" می‌دانندبی بی سی :در ۶۵ کیلومتری جنوب‌غربی میامی، در یک مجموعه استخر سربسته، پنج میلیون ماهی، بسیار دور از زیستگاهشان، زندگی می‌کنند اینها آزادماهی (سالمون) اطلس هستند که معمولا در آبدره‌های (فیورد) سرد نروژ و دریاچه‌های اسکاتلند یافت می‌شوند. این ماهی بومی فلوریدا نیست و گرمای حاره‌ای این ایالت را نمی‌تواند تحمل کند. به همین دلیل این این استخرها سرد می‌شوند و در سوله‌های عظیم با تهویه مطبوع و بشدت عایق قرار دارند.

فاز اول این حوضچه پرورش ماهی که بلوهاوس نام دارد، پارسال راه‌اندازی شد با این هدف که بزرگ‌ترین حوضچه پرورش ماهی در خشکی شود. مالک شرکت آتلانتیک سافایر است که هدف اولیه‌اش تولید سالانه ۹۵۰۰ تن ماهی است اما قصد دارد تا سال ۲۰۳۱ آن را به ۲۲۲ هزار تن برساند. این برای تامین ۴۱ درصد مصرف سالانه آزادماهی در آمریکا، معادل یک میلیارد وعده غذا کافی است. این شرکت پیشتاز رشد فزاینده پرورش آبزیان در خشکی و در محیط‌های سربسته در اروپا، آسیا و آمریکا است. ولی این رویکرد چه تاثیر بر پرورش سنتی آزادماهی در دریا دارد و از آن مهم‌تر، چه تاثیری بر زندگی ماهی‌ها در چنین حوضچه‌هایی دارد؟
آزادماهی‌ها در مخزن‌هایی که در فضای سرپوشیده قرار دارند خلاف جهت جریان مصنوعی آب شنا می کنندیوهان آندریاسن مدیر عامل شرکت نروژی آتلانتیک سافایر می‌گوید: "۱۰ سال پیش، زمانی که بررسی این موضوع را شروع کردیم، همه فکر می‌کردند ما کاملا دیوانه‌ایم. هیچ کس احتمال نمی‌داد پرورش آزادماهی در خشکی از نظر اقتصادی مقرون به صرفه یا حتی عملی باشد. صنایع پرورش ماهی به روش سنتی هم این ایده را هرچه بیشتر زیر سوال می‌بردند. البته آنها منتظر بودند ببینند این فناوری چگونه پیش می‌رود و در حال حاضر ما در آتلانتیک سافایر ثابت کردیم این امکان وجود دارد. بنابراین الان سوال این است که پرورش ماهی در خشکی چقدر مقرون به صرفه است و چقدر جای رشد دارد."

این فناوری جدید نیست ولی بکارگیری آن در مقیاس تجاری در چند سال گذشته میسر شده است. در این سیستم که "سامانه پرورش آبزیان بازچرخشی" نام دارد همه چیز را کنترل می‌‍شود، دما، شوری، اسیدی یا قلیایی بودن و میزان اکسیژن آب، ایجاد جریان مصنوعی در آب، چرخه‌ نوردهی، تصفیه دی اکسید کربن و فضولات. ضایعات تصفیه شده و آب بازیافتی دوباره استفاده می‌شود. در این سیستم بسته، ماهی‌ها در معرض بیماری‌های دریایی و انگل‌ها قرار نمی‌گیرند. به همین دلیل آتلانتیک سافایر می‌گوید ماهی‌هایش بر خلاف حوضچه‌های کنار دریا، نیاز به درمان با آنتی‌بیوتیک یا آفت‌کش ندارند.
حوضچه پرورش ماهی شرکت آتلانتیک سافایر به نام بلوهاوسندر سنیر، مدیر فناوری شرکت اسرائیلی آکوآمائوف می‌گوید: "به طور کلی، در مقایسه با پرورش ماهی در دریا، ما کمترین بیماری و مرگ و میر را داریم". شرکت آکوآمائوف فناوری ساخت ده "سامانه پرورش آبزیان بازچرخشی" را در کشورهای مختلف طراحی کرده است. آقای سنیر اضافه می‌کند: "نکته مهم این است که همه چیز کنترل می‌شود. این کار بدون استفاده از پادتن یا واکسن انجام می‌شود".

در حال حاضر آتلانتیک سافایر ۴۰۰ میلیون دلار (۲۸۷ میلیون پوند) در آمریکا سرمایه‌گذاری کرده و قصد دارد در مجموع دو میلیارد دلار هزینه کند. این شرکت تا سال ۲۰۳۱ قصد دارد ۳۷۲ هزار متر مربع حوضچه در ۶۵ هکتار زمینش داشته باشد.

ولی چرا یک شرکت نروژی به فکر احداث یک مرکز عظیم پرورش ماهی در فلوریدا افتاده است؟ دلیل اول این است که بتواند بدون نیاز به وارد کردن ماهی با هواپیما از اروپا، بازار آمریکا را تامین کند. و دلیل دوم ماهیت منحصر به فرد زمین‌شناسی فلوریدا، این ایالت جنوبی آمریکا است.
آتلانتیک سافایر قصد دارد تا سال ۲۰۳۱ از مرکز خود در فلوریدا، ۴۱ درصد کل مصرف آزادماهی در آمریکا را تامین کندفلوریدا بر دو سفره آب زیرزمینی جدا از هم واقع شده است. یکی آب شیرین دارد و نزدیک سطح زمین است و دیگری آبش شور است و پایین‌تر از قبلی. آزادماهی‌های جوان به آب شیرین و آزادماهی‌های بالغ به آب شور نیاز دارند. به این ترتیب بلوهاوس به هردو منبع دسترسی دارد. بعلاوه، می‌تواند پساب فاضلاب را به لایه‌ای سنگی در سطوح پایین‌تر تزریق کند. البته این کار تا حدی بحث‌برانگیز است. آتلانتیک سافایر می‌گوید "مقدار کمی فاضلاب تصفیه شده طبق مقررات اکید آزاد می‌شوند" ‌و لایه‌ای که پساب به آن پمپ می‌شود، کاملا بسته و محصور است و به دیگر منابع آب زیرزمینی راه ندارد و آنها را آلوده نمی‌کند.

آقای آندریاسن در باره کوتاه کردن زنجیره تامین و تدارک می‌گوید همه‌گیری کرونا باعث توجه مردم به این موضوع شده است: "مردم می‌خواهند زنجیره تامین و تدارک کوتاه و سرراست باشد و بتوانند آن را ردیابی کنند و افراد کمتری مواد غذایی را ار قبل از اینکه به دستشان برسد لمس کنند. هزینه حمل هوایی هم با زمین‌گیر شدن پروازهای مسافری به آسمان رسیده است".
حوضچه‌های پرورش ماهی برای حفظ کیفیت مناسب آب نیاز به کنترل دائم دارندپروژه بلوهاوس آسان و هموار نبوده است. ژوئیه سال گذشته، به دلیل اشکالی در کیفیت آب، به گفته آقای آندریاسن "با وضعیتی روبرو شدیم که در آن خطر مرگ ماهی‌های خیلی زیادی وجود داشت و شرکت برای پرهیز از آن تصمیم به 'برداشت اضطراری ' ۲۰۰ هزار ماهی گرفت، پیش از اینکه به بلوغ کامل در ۲۰ ماهگی برسند".

ماه مارس امسال هم یک اشکال در طراحی باعث مرگ ماهی‌های بیشتری شد که شرکت باید آن را گزارش می‌کرد. در روزهای گذشته هم گزارش شد سه کارگر این تاسیسات به دلیل مسمومیت به دلیل نشت گازی نامعلوم در بیمارستان بستری شده‌اند.

جای تعجب ندارد که یک گروه حمایت از حقوق حیوانات به نام بنیاد مردمی رعایت اصول اخلاقی برای حیوانات (پتا)، بلوهاوس و دیگر مراکز پرورش ماهی در خشکی در کشورهای مختلف را محکوم می‌کند، از جمله مرکزی که برای پرورش باراماندی (ماهی بس آسیایی) قرار است در آریزونا ساخته شود.

داون کار مدیر پروژه‌های گیاهخواری مطلق (وگان) موسسه پتا می‌گوید: "پرورش ماهی چه در دریا چه در خشکی پر از کثافت است. ماهی، تکه‌ای غذای سرخ‌شده‌ نیست که باله‌ای به آن چسبیده و منتظر خورده شدن باشد. ماهی‌ها صاحب فکر و قادر به احساس شادی و درد هستند و زندگی‌شان به خودشان تعلق دارد نه به انسان‌ها. پرورش ماهی، وحشتناک بی‌رحمانه و قطعا غیرضروری است".

آقای آندریاسن می‌گوید در بلوهاوس شاخص‌های سلامت ماهی‌ها مثل شکل باله‌ها و سرعت شنا دائم بررسی می‌شوند.

با وجود همه این نگرانی‌ها، آزادماهی فلوریدایی شرکت آتلانتیک سافایر طرفدار زیادی در بین مصرف‌کنندگان آمریکایی پیدا کرده است. سال گذشته فیله‌های آن کیلویی۱۲ دلار به فروش رسید که بیش از دو برابر قیمت نوع وارداتی از نروژ است.

آیا آنها که به روش قدیمی در کنار دریا در اسکاتلند و نروژ پرورش ماهی دارند باید نگران باشند؟
یک شرکت استرالیا برای ساخت این مرکز پرورش باراماندی (ماهی بس آسیایی) در ایالت آریزونای آمریکا برنامه ریزی کرده استراگنار توتراس استاد بازرگانی در دانشگاه ستاوَنگر نروژ و متخصص این حوزه می‌گوید هنوز درباره پرورش ماهی در خشکی سوال‌های زیادی وجود دارد: "من فکر می‌کنم یک چالش ساختاری وجود دارد مربوط به استفاده از انرژی و انتشار غیرمستقیم دی اکسید کربن. منتظرم نشانه‌های بهتری از نسبت سود و زیان ببینم. من نگران تقاضای بازار نیستم ولی نگران این هستم که قیمت چه خواهد بود و بر بازدهی مالی پرورش ماهی در خشکی چه اثری خواهد داشت. نگرانم برای بعضی‌ سودآور نباشد".

آلن تینچ، مدیر فنی خدمات آبزی‌پروری شرکت اسکاتلندی بنچمارک جنتیکز پیش‌بینی می‌کند پرورش‌دهندگان ماهی در اسکاتلند، پرورش ماهی در قفس‌های دریایی را ادامه دهند هرچند برخی اکنون آزادماهی‌های جوان موسوم به اسمولت را مدتی در حوضچه‌هایی در خشکی نگهداری و بعد به تاسیسات دریایی منتقل می‌کنند.

او می‌گوید: "به نظر من مزیت آزادماهی اسکاتلندی این است که به مرغوبیت معروف است که تاحدی به دلیل همین روش سنتی پرورش ماهی در قفس در آب باکیفیت دریا است."