نماز و روزه پولی می‌گیریم، تا بتوانیم زندگی کنیم

بر روی یک آگهی که در فضای مجازی منتشر شده این عبارت به چشم می‌خورد: «مسئولیت شرعی و ادای نماز و روزه قرضی متوفی». آگهی‌های شغلی شبیه به این زیاد به چشم می‌خورد و با شروع ماه رمضان تعداد آنها بیشتر هم شده است. یک شهروند خبرنگار سراغ این آگهی‌ها رفته درباره افرادی که به این کار اشتغال دارند پرس‌وجو کرده است. شغلی که در بین طبقه مذهبی جامعه هوادار و مشتری دارد.

***

آگهی ادای نماز و روزه قرضی متوفی یکی از آگهی‌هایی است که در چند سال گذشته، و به خصوص بعد از شیوع ویروس کرونا، در فضای مجازی زیاد به چشم می‌خورد. این شغل شاید امروزه چندان مشهور یا حتی مرسوم نباشد اما  قدمتی طولانی دارد.

کسانی که چنین شغلی دارند یا به طور مستقل کار می‌کنند، یا یکی از موسسات انجام امور شرعی که معمولا تحت نظر یک مرجع تقلید است استخدام می‌شوند. آنها که در استخدام یک موسسه هستند خیالشان از بابت مشتری دائمی برای نماز و روزه قرضی و ختم قرآن راحت است اما مشتریان مستقل‌ها عمدتا کسانی هستند که آنها را می‌شناسند و از نظر دینی و اعتقادی به آنان اعتماد کامل دارند.

در هر دو صورت، فردی که یکی از عزیزانش از دست رفته برای انجام امور دینی او مبلغی پول پرداخت می‌کند و فرد شاغل نیز اقدام به خواندن نماز، گرفتن روزه و خواندن قرآن از طرف او می‌کند.

«احمد آقا» در یکی از موسسات انجام امور شرعی کار می‌کند. او درباره این شغل و نوع فعالیتش به ایران‌وایر می‌گوید: «طبیعتا کار ما که دفتر و مجموعه‌‌ای داریم قابل مقایسه با افرادی که این کار را به صورت مستقل انجام می‌دهند نیست. قصد ندارم فعالیت‌های دینی خواهران و برادرانم را زیر سوال ببرم اما ما در مجموعه مان گزینش کامل انجام می‌دهیم و انجام فرایض دینی توسط افرادی انجام می‌شود که یا طلبه‌های جوان هستند، و به عنوان کمک‌خرج تحصیل این کار را انجام می‌دهند، یا مومن آبروداری که ایمان او به تایید مدیریت مجموعه رسیده باشد.»

احمد در مورد قیمت‌ها و شرایط مالی استفاده از خدمات مجموعه‌شان هم می‌گوید: «واقعا مباحث مالی در کار ما کمتر مطرح است؛ اما بالاخره عزیزانی که این فرایض را انجام می‌دهند زندگی دارند و به هر حال باید روزگار بگذرانند. قیمت‌ها برحسب نوع فعالیت متفاوت است. حدود بیست درصد آن برای پرورش نسل جدید قاری و نیروی متعهد در اختیار مجموعه قرار می‌گیرد و مابقی تقدیم نمازگزار و قاری و ادا کننده فریضه می‌شود.»

با وجود موسسات و همچنین افرادی که به طور مستقل فعالیت می‌کنند، مسئولیت اصلی این کار از دیرباز بر عهده دفاتر مراجع تقلید بوده و یکی از فعالیت‌های درآمدزای این دفاتر محسوب می‌شده است.

این دفاتر معمولا هر سال فهرست کاملی از نرخ‌های جدید فعالیت‌های مذهبی مختلف را اعلام می‌کنند. برای نمونه، دفتر ناصر مکارم شیرازی، مرجع تقلید مورد علاقه حکومت، امسال زودتر از دیگر دفاتر مراجع تقلید فهرست خود را منتشر کرد. یکی از نکات جالب توجه در این فهرست این بود که در توضیح تکمیلی‌اش به صراحت یادآور شده بود که ادا کننده فریضه اگر از قیمت‌های جدید مطلع نبوده و تا تاریخ یکم اردیبهشت همان قیمت‌های قبلی را از متقاضیان دریافت کرده مشکلی نیست و مابه‌التفاوت از واسطه مشتری دریافت می‌شود؛ اما بعد از این تاریخ، دفتر قم موارد با نرخ قبلی را تحویل نخواهد گرفت. به عبارت دیگر، تصریح شده است که پورسانت دفتر این مرجع تقلید با نرخ روز محاسبه می‌شود.

این موضوع به ویژه از آن رو عجیب است که ناصر مکارم شیرازی معمولا در دیدارهایش با مقام‌های جمهوری اسلامی که برای دیدن او به قم می‌روند همواره خواستار مقابله با گرانی شده و از اینکه مردم در فشار اقتصادی‌اند گله کرده است. او از جمله چندی پیش، ۲۱ اسفند گذشته، در دیدار با عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور، نیز همین موضوع را تکرار کرد و خواستار تلاش مسئولان برای رفع مشکلات اقتصادی و آسایش مردم شد.

به سراغ یکی دیگر از کسانی که در این شغل فعالیت دارد می‌روم. «رجب» اصالتا تبریزی و ۲۷ ساله است و با همسر و دو فرزندش در اسلامشهر زندگی می‌کند.

او به ایران‌وایر می‌گوید: «خانواده‌‌ام کاملا مذهبی هستند. قرار بود به حوزه علمیه قم بروم و طلبه بشوم اما پدر خدا بیامرزم یک مغازه بقالی کوچک و محلی داشت که دست‌تنها از پس اداره‌‌اش بر نمی‌آمد و من تا پارسال کنارش بودم. پارسال متاسفانه پدرم فوت کرد و چند ماه بعد مادرم هم از دنیا رفت. دارایی پدر را تقسیم کردیم و مغازه را فروختیم. و الان مدتی است که با انجام امور دینی و نماز و روزه قرضی اموراتم را می‌گذرانم. می‌گذرد؛ اما خیلی سخت.»

رجب سری تکان می‌دهد و می‌گوید: «نماز و روزه قرضی خواندن هم پارتی می‌خواهد. دفتر آقای مکارم برای سال جدید قیمت یک سال نماز را سه میلیون تومان، و یک ماه روزه را دو میلیون تومان تعیین کرده و روزانه کلی مُراجع دارد. ولی من نماز یک سال متوفی و یک ماه روزه‌‌اش را کلا سه میلیون تومان می‌گیرم؛ باز هم از نظر مردم زیاد است. البته نه اینکه قیمت بدهم. این کار یک فعالیت معنوی است و قیمت ندارد. هدیه‌‌ای از طرف بستگان متوفی پرداخت می‌شود. اما باور کنید کار ساده‌‌ای نیست.»

پس از چند لحظه مکث ادامه می‌دهد: «ما نماز می‌خوانیم، روزه می‌گیریم تا بتوانیم زندگی کنیم. زن و بچه‌مان را سیر کنیم. برای من البته اینکه معاشم از طریق امور معنوی و خدایی تامین شود لذت‌بخش است اما کاش به پولش این‌قدر احتیاج نداشتم.»

«قاهر» اهل افغانستان است و بیش از ده سال است که به همراه همسر و دو فرزندش در ایران زندگی می‌کند. او در مورد انجام امور شرعی متوفی می‌گوید: «راستش بچه های من ایران به دنیا آمده‌‌اند و اینجا بزرگ شده‌‌اند. هنوز شرایط و امنیت افغانستان جوری نیست که من بخواهم خانواده‌‌ام را به آنجا ببرم. اینجا هم سال‌ها کارگری ساختمان کردم و زندگی کردیم. اما الان دو سالی است که سرایدار یک باغ در شهریار شده‌ام. درآمدم کم است، اما کارم از کار ساختمان کمتر است و از طرفی کنار خانواده‌‌ام هستم.»

او ادامه می‌دهد: «دو سال پیش برای اولین بار وقتی صاحب باغ فوت کرد پسرش به من پولی داد و از من خواست برای پدرش ۱۰ سال نماز قرضی بخوانم. من هم خواندم. بعد از آن چند مورد دیگر پیش آمد و انجام دادم.»

قاهر ادامه می‌دهد: «با توجه به شرایط اقتصادی دلم می‌خواست یک کار دیگری داشته باشم که دخل و خرجم جور در بیاید. اما کرونا آمد و همه کارها کساد شد. من هم فکر کردم بهترین کار برای من همین انجام فرایض دینی در منزل است. هم از کرونا به دورم، هم کنار خانواده‌‌ام هستم، هم به خدا نزدیکترم و هم درآمدی دارم.»

اما تلاش او برای پیوستن به یکی از موسسات زیر نظر مراجع تقلید ناموفق بود: «به دفتر یکی از مراجع رفتم و شرایطم را گفتم. اول از من آزمون گرفتند و کلی سوال پرسیدند. همه را جواب دادم. ولی بعدش گفتند ما تو را نمی‌شناسیم و نمی‌توانیم اعتماد کنیم. ما امین مردم هستیم و نمی‌توانیم خودمان را مدیون مردم کنیم.»

او به شدت گله دارد که چرا درباره او چنین فکر کرده‌اند: «یعنی من به خاطر سه میلیون تومان در سال بهشتم را جهنم می‌کنم؟ پول یک روز، یعنی هفده رکعت نماز قرضی برای میت، ۱۱ هزار تومان است. اگر یک ماه باشد ۳۰۰ هزار تومان است و اگر یک سال باشد دو میلیون و ۷۰۰ هزار تومان. یعنی من به خاطر این پول‌ها حلال خدا را حرام کنم؟»