آیا انتشار ویروس کرونا کار طرفداران محیط زیست بوده است؟

روزنامه سازندگی: به نظر می‌رسد کرونا تلنگر بزرگی بود به جامعه جهانی، چرا که ناتوانی و ناکارآمدی نظام حاکم بر آن را نشان داد و مهم‌تر اینکه نشان داد با نظام توزیع درآمد و نظام حاکمیتی امروز و با جامعه‏ای که به شدت قطبی شده و در آن قریب ۵۰ نفر از مردم جهان به اندازه بقیه جهان ثروت دارند، ادامه این مسیر ممکن نیست و باید طرحی نو درانداخت.
 
به نظر می‏آید کرونا تمام مطالبات طرفداران محیط زیست را برآورده کرده است. نرخ تولید گازهای گلخانه‌ای به پایین‌ترین حد خود در چند دهه اخیر رسیده و هوای بسیاری از شهرها و کشورهای جهان که پیش از این آلوده بود، حالا دیگر پاک شده است. این جنبه از همه‌گیری کرونا آن قدر مهم بوده که برخی تحلیلگران ناآگاه به طعنه می‌گویند احتمالاً این ویروس را طرفداران محیط زیست در طبیعت رها کرده‌اند. اما کافیست به چند نکته زیر توجه کنیم:
 
اول: سال‌هاست طرفداران محیط زیست می‌گویند رشد صنعت هوایی یکی از عوامل اصلی انتشار دی اکسید کربن در جو کره زمین است. آوردن گلابی و موز و آناناس از برزیل به آمریکا و کانادا و واردات محصولات کشاورزی تولیدشده در جنگل‌های آمازون به اروپا، حمل مقادیر بسیار زیادی کالا از چین و ویتنام و اخیراً بنگلادش به مقصد آمریکا و اروپا که بسیاری از آنها با هواپیما حمل می‌شود و مصرف بسیار بالایی که محرک همه این حمل و نقل و انتقالات است، حالا سبب شده میزان حمل و نقل هوایی روز به روز بیشتر شود. 
 
گسترش صنعت توریسم نیز این پدیده را به شدت تقویت کرده است. در نتیجه اکنون صنعت هوایی روزانه مقادیر بسیار زیادی بنزین هواپیما مصرف می‏کند و طبق برآوردهای سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی، حدود سه درصد از انتشار گاز‌های گلخانه‌ای جهان مربوط به این صنعت است. سه درصد رقم کمی نیست و اگر صنعت هوایی یک کشور بود، جزِء ده کشور اول منتشرکننده کربن جهان قرار می‌گرفت. مثلا میزان انتشار کربن آلمان تنها ۲,۱ درصد جهان است. تلاش طرفداران محیط زیست برای فرونشاندن موج صعودی این مصرف و کاهش آن هیچ اثری نداشت تا این که کرونا از راه رسید و این پروازها را به طور کلی قطع کرد. در نتیجه اکنون میزان انتشار کربن جهان بسیار کاهش یافته است.
 
کاهش ۲۰۰ میلیون تنی انتشار کربن در چین دوم: چین یکی از عوامل اصلی گرمایش کره زمین است. پژوهشگران محیط زیستی می‌گویند نیروگاه‏های زغال‏سنگ این کشور از عوامل اصلی آلودگی هوا و گرما هستند. گرچه اخیراً چین به انرژی خورشیدی روی آورده؛ اما از نظر میزان انتشار کربن در جهان، مقام اول را دارد. چین قریب ۱۰ میلیارد تن در سال کربن تولید می‌کند و ایالات متحد که مقام دوم را دارد، تقریبا ۵ میلیارد تولید می‌کند. کرونا با بستن ووهان و تعطیل کردن بسیاری از کارخانه‌ها سبب شد میزان انتشار کربن چین تا پایان فوریه امسال حدود ۲۰۰ میلیون تن کاهش یابد و این امر اثر بسیار خوبی بر گرمایش کره زمین و همین طور آلودگی هوا داشته است. تعداد بسیار زیادی از گردهمایی‌ها و نمایشگاه‌های بسیار بزرگ جهان نیز - مانند نمایشگاه بین‌المللی اتوموبیل در ژنو، کنگره جهانی تلفن همراه بارسلون، نمایشگاه کتاب لندن و گردهمایی سالانه غول‌آسای مدیران عامل شرکت‌های نفت و گاز - لغو شده‌اند. برخی از کنفرانس‌ها نیز مانند کنفرانس صندوق بین‌المللی پول و شرکت‌ها و بانک‌های وابسته به آن از طریق الکترونیک و به صورت مجازی صورت گرفت. این همان چیزی ست که محیط زیستی‌ها زورشان به آن نمی‏رسید، ولی اکنون کرونا زحمت آن را کشیده است.
 
رشدزدایی از جهان  سوم: سال‌هاست کسانی مانند جیسون هایکل و سایر پژوهشگران می‌گویند رشد تا کجا، توسعه تا چه حد؟! آنها می‌گویند باید جهان به‌اصطلاح رشد‌زدایی شود، زیرا محیط زیست جهان تاب تحمل ادامه توسعه، بدین وضع را ندارد. همه کشورهای جهان به دنبال توسعه هستند و توسعه به معنای مصرف کردن منابع بیشتر است. اما منابع را تا چه حد می‌توان تحت فشار قرار داد؟ تازه اکنون توسعه صنعتی به آن شکلی که در اروپا و آمریکا وجود دارد، هنوز در آفریقا و بسیاری از کشورهای آسیایی شکل نگرفته و اگر چنین شود دیگر معلوم نیست چه بلایی بر سر منابع طبیعی جهان خواهد آمد. این پژوهشگران و فعالان محیط زیست مخالف مصرف‌گرایی هستند، ولی معتقدند تغییر نگرش ما به رشد و توسعه و مصرف هرگز به معنای پایین آمدن سطح زندگی نیست، بلکه باعث شادی و نشاط بیشتر نیز می‌شود. با مصرف کم‌تر و متعادل‌تر مردم می‌توانند وقت بیشتری را صرف کمک به یکدیگر و نیز صرف هنر، موسیقی، خانواده، طبیعت و فرهنگ اجتماعی کنند. اکنون کرونا توسعه را متوقف کرده است. سهام شرکت‌های بزرگی که هر لحظه مردم را وادار یا تشویق به خرید می‌کنند، به شدت سقوط کرده و به طور کلی بحران کرونا تولید بسیاری از محصولات غیرضروری را کاهش داده یا متوقف کرده است. بنابراین این خواسته محیط زیستی‌ها نیز برآورده شده است.
 
انفجار جمعیت جهان  چهارم: لستر براون متفکر بزرگ محیط‏زیست جهان همیشه و در همه جا بر این نکته پای می‌فشرد که پیش‏بینی‏های جمعیتی سازمان ملل تحقق نخواهد یافت و اگر ما آگاهانه رشد جمعیت را مهار نکنیم، طبیعت خود به طریق مخصوص به خود، این کار را خواهد کرد. 
 
او می‌گفت این پیش‏بینی که جمعیت کنونی جهان (که در حال حاضر ۷,۷ میلیارد نفر است) تا سال ۲۰۵۰ میلادی - یعنی ۳۰ سال دیگر - به ۹.۷ میلیارد نفر افزایش خواهد یافت، نادرست است و تحقق نخواهد یافت؛ زیرا این پیش‌بینی بر اساس آنچه در گذشته روی داده و بر مبنای روند رشد جمعیت از ۱۹۵۰ میلادی بدین سو صورت گرفته است؛ حال آن که وقتی شرایط کره زمین و منابع آن تغییر می‌کند، داده‌هایی که این پیش‌بینی بر آن استوار است نیز باید تغییر کند. 
 
رشد جمعیت چنان فشاری بر منابع طبیعی کل زمین وارد می‌آورد که تحقق آن را غیرممکن خواهد کرد. هم اکنون که جمعیت کره زمین به ۷,۷ میلیارد نفر رسیده است، تقریبا بسیاری از مناطق کره زمین غیر‌قابل‌سکونت شده است. جمعیت کره زمین که در سال ۱۹۵۰ میلادی - یعنی ۷۰ سال پیش - دو و نیم میلیارد نفر بود، اکنون بیش از سه برابر افزایش یافته و این مانند آن است که در یک خانه یک‌اتاق‌خوابه که قبلاً دو نفر در آن زندگی می‌کردند، اکنون شش نفر زندگی کنند. واضح است که همه چیز کم خواهد بود و ظرفیت دستشویی و حمام و آشپزخانه و اتاق خواب‌ها جواب نمی‌دهد و در نتیجه بین اعضای آن خانه اختلاف و منازعه ظهور خواهد کرد. 
 
جمعیت و کنترل آن، یکی از مواردی است که جامعه جهانی کاملاً به آن بی‌مهری کرده است. در کنفرانس تاریخی سران جهان در ریودو ژانیرو هیچ توجهی به مسئله جمعیت نشد و برای جبران آن، کنفرانسی در قاهره در سال ۱۹۹۴ تشکیل شد که مصوباتی داشت؛ اما این مصوبات هیچ گاه به عمل درنیامد. کنترل جمعیت کار دشواری نیست و نیازمند فرهنگ و آموزش و تامین وسایل پیشگیری است؛ ولی کشورهای جهان به آن وقعی نمی‌نهند و هر یک علت خاصی برای نپرداختن به این موضوع دارند که عمدتاً ناشی از منافع قدرت‏های بزرگ است. اما اکنون کرونا بساط همه را بهم زده و در کار کاستن از آن است.
 
به نظر می‌رسد کرونا تلنگر بزرگی بود به جامعه جهانی، چرا که ناتوانی و ناکارآمدی نظام حاکم بر آن را نشان داد و مهم‌تر اینکه نشان داد با نظام توزیع درآمد و نظام حاکمیتی امروز و با جامعه‏ای که به شدت قطبی شده و در آن قریب ۵۰ نفر از مردم جهان به اندازه بقیه جهان ثروت دارند، ادامه این مسیر ممکن نیست و باید طرحی نو درانداخت. به وجود آمدن این طرح نو، خوشبختانه با گسترش شبکه جهانی اینترنت بسیار آسان شده و اکنون زیرساخت اصلی برای تغییر فرم حکومتی و فرم و شکل کسب و کارها وجود دارد. اما به‌رغم آن چه گفته شد، انتساب انتشار کورونا ویروس به طرفداران محیط زیست، به قلمرو افسانه تعلق دارد.