جراح ایرانی بیمار ویولن نواز: درمان باید با مشارکت مریض و جراح باشد

یورونیوز :اخیرا ویدئویی در شبکه‌های مجازی منتشر شد که بیماری را در حال نواختن ویولن در حین عمل جراحی مغز در اتاق عمل نشان می‌داد. این ویدئو بسیار پربیننده شد و توجه بسیاری را در شبکه‌‌های اجتماعی به خود جلب کرد.
این جراحی که در نوع خود پیشتاز محسوب می‌شود توسط پروفسور کیومرث اشکان انجام شد. در این خصوص گفت و گویی با این جراح ایرانی مغز و اعصاب و رئیس بخش تومورهای مغزی بیمارستان کینگز کالج لندن انجام دادیم. 
 
او رئیس بخش مطالعات ‌ژنتیکی تومورهای مغزی و رئیس جامعه جراحان استرئوتاکتیک (نوعی پرتو درمانی) در بریتانیا نیز هست و در حدود هشت سال پیش نام او به عنوان جوان‌ترین پروفسور جراحی مغز و اعصاب تاریخ بریتانیا ثبت شد.

یورونیوز: چطور ممکن است که جمجمه بیمار باز باشد و او بدون احساس درد ویولن بنوازد؟ آیا بیمار دردی حس می‌کند؟ کیومرث اشکان: «پاسخ من به این سوال کمی جنبه‌ فلسفی هم دارد. به طور کلی خود مغز هیچ احساسی به درد ندارد. یعنی با اینکه مغز خودش فرمان درد صادر می‌کند اما خودش هیچ گونه احساسی از درد ندارد. بنابراین هنگام جراحی، برش دادن پوست سر و جمجمه است که دردناک است اما وقتی به خود مغز می‌رسیم دردی وجود ندارد. به همین دلیل جراحی در دو مرحله انجام می‌شود. در مرحله اول با بیهوش کردن بیمار پوست و جمجمه را شکاف می‌دهیم و در مرحله بعد، پس از به هوش آمدن بیمار، جراحی روی مغز را آغاز می‌کنیم که در این هنگام بیمار هوشیار است. با این حال از آنجایی که جراحی چهار تا پنج ساعت طول می‌کشد بخش‌هایی از سر بیمار را به طور موضعی بیهوش می‌کنیم تا جراحی برای او دردناک نباشد.»

یورونیوز: دلیل هوشیار نگه داشتن بیمار چیست؟ آیا برای تست توانایی‌های حرکتی و هوشی بیمار است؟ کیومرث اشکان: «برخی از تومورها به قسمت‌های حیاتی مغز که توانایی‌های حرکتی و هوشی بیمار را تعیین می‌کنند، مانند تکان دادن انگشت یا سخن گفتن بسیار نزدیک هستند. بنابراین بسیار مهم است که هنگام جراحی آسیبی به بخش‌های مختلف مغز وارد نشود زیرا در صورت وارد کردن آسیب به مغز بیمار، در واقع خدمتی به بیمار نکرده‌ایم. بهترین راه برای اطمینان حاصل کردن از سالم نگه داشتن عملکردهای مغز امتحان کردن آنها در حین جراحی است.»

یورونیوز: چرا بیمار در حین این جراحی ویولن می‌نوازد؟ کیومرث اشکان: «این بیمار یک نوازنده بسیار متبحر ویولن است و نواختن ویولن برای او بیش از هر توانایی دیگری اهمیت داشت؛ به اندازه‌ای که حاضر بود تومور هشت سانتی‌متری در مغزش باقی بماند اما توانایی ویولن زدن را از دست ندهد. به همین دلیل تلاش ما این بود تا جراحی را به شیوه‌ای انجام دهیم که نه تنها توانایی‌های حرکتی معمول بیمار آسیب نبیند بلکه بیمار بتواند به ویولن زدن مانند قبل از جراحی ادامه دهد. هوشیار نگه داشتن بیمار حین جراحی مغز برای آزمایش کردن توانایی‌های او کار معمولی میان جراحان است. من در طول سال‌ها جراحی به کرات از این شیوه استفاده کرده‌ام. اما آنچه این جراحی را از سایر جراحی‌های مغز متمایز می‌کند این بود که ما تلاش کردیم تا این جراحی را تا حدی دقیق انجام دهیم که بیمار بتواند به عنوان ویولنیست تمام حرکات نواختن مانند پریدن سریع از پرده‌ای به پرده دیگر را بدون نقص انجام دهد. به عبارت دیگر ما در این جراحی ۱۰ قدم از جراحی‌های معمول مغز جلوتر رفتیم.»

یورونیوز: حس و حال بیمار قبل، حین و بعد از عمل جراحی چیست؟ آیا بیمار از آنچه که انتظارش را در اتاق عمل می‌کشد می‌ترسد؟ کیومرث اشکان: «سوال بسیار خوبی پرسیدید. قاعدتا بیماران جراحی‌های مغز و اعصاب نگرانی بسیاری قبل از جراحی دارند. این نگرانی هنگامی که از بیمار خواسته می‌شود تا حین عمل جراحی به هوش باشد و به گونه‌ای به جراح در حین جراحی کمک کند، چندین برابر می‌شود. بنابراین بسیار مهم است که قبل از عمل جراحی بیمار را آماده کنیم و برای بیمار وقت بگذاریم و نه یک بار که چندین بار با او در مورد جراحی و شرایط آن صحبت کنیم تا هم با جراح و هم تیم جراحی آشنا شود. حتی یک بار حالت و شرایط جراحی را با بیمار تمرین می‌کنیم به طوری که در روز عمل هیچ چیزی باعث شگفتی بیمار نشود و این تمرین‌ها بسیار به بیمار کمک می‌کند. برای حفظ آرامش بیمار به کمک تمام اعضای تیم مانند دکتر بیهوشی، فیزیوتراپ و سایر همکاران نیاز هست. به همین دلیل آشنایی قبلی بیمار با اعضای تیم بسیار مهم است. چندین هفته طول می‌کشد تا بیمار به آمادگی لازم برای جراحی برسد. هرچه وقت بیشتری به بیمار اختصاص دهید روز جراحی برای بیمار بسیار راحت‌تر خواهد گذشت. من به شخصه عمل جراحی مغز بدون بیهوشی را نوعی همکاری بین بیمار و تیم جراحی می‌دانم. اگر یک گروه آماده و گروه دیگر آماده نباشد، جراحی آنطور که باید انجام نمی‌شود.
 
در مورد این بیمار خاص، نیاز داشتیم تا از مغز نقشه‌‌بردای کنیم تا بتوانیم به طور دقیق مشخص کنیم از چه جایی از مغز وارد شویم تا به بخش‌های حساس مغز آسیب وارد نشود. برای این کار چند روز قبل از جراحی وقت گذاشتیم و از مغز بیمار با دستگا‌ه‌های خاص نقشه‌برداری کردیم. همین امر به بیمار بسیار کمک کرد تا بداند چه انتظاراتی از جراحی داشته باشد. ما حتی شیوه دراز کشیدن بیمار را روی تخت جراحی با او درمیان گذاشتیم تا بدانیم چگونه بیمار را روی تخت قرار دهیم تا بتواند حین جراحی ویولن بنوازد.
 
این را هم باید بگویم که این نظر خود بیمار من بود تا حین جراحی ویولن بنوازد. بیمار به من تاکید کرده بود که نواختن ویولن برای او بیش از هر چیز دیگری اهمیت دارد. به همین دلیل خودش پیشنهاد داد در حین جراحی ویولن بنوازد تا از عملکرد بخش‌های مختلف مغزش که برای نواختن ویولن به آنها احتیاج دارد اطمینان حاصل کند. وقتی بیمار اینقدر شهامت دارد که خودش چنین پیشنهادی به جراح بدهد، جراح هم باید جوابگوی چنین چالشی باشد و به مریض کمک کند. به عبارتی این چالش هم به بیمار کمک کرد هم به تیم جراحی.»
پروفسور کیومرث اشکانیورونیوز: آیا می‌دانید این نوع عمل جراحی در ایران هم انجام می‌شود یا نه؟ فکر می‌کنید در ایران امکانات و دانش کافی برای چنین جراحی‌هایی وجود دارد؟ کیومرث اشکان: «من می‌دانم که در ایران جراحان بسیار خوب زیادی داریم و شک ندارم که چنین جراحی‌هایی در ایران هم انجام می‌شوند. اما مستقیما هیچ اطلاعی ندارم. شاید در حد نواختن ویولن حین جراحی نباشد اما جراحی‌های مغز بدون بیهوشی احتمالا انجام می‌شود ولی من اطلاع خاصی ندارم.»
یورونیوز: ظاهرا شما خودتان هنردوست هستید و ویولن می‌نوازید. این ایده ویولن نواختن بیمار حین جراحی از کجا به ذهن شما رسید و آیا این اولین بار در دنیاست که چنین جراحی‌‌ انجام می‌شود؟ کیومرث اشکان: «بله من از بچگی پیانو می‌زنم و همزمان با تحصیلات پزشکی یک مدرک موسیقی هم گرفتم. آشنایی من با موسیقی در انجام این جراحی خاص صد در صد تاثیر داشت. این خانم بیمار به چند دلیل برای جراحی تومور مغزی خود به من مراجعه کرد. اول اینکه نام من به عنوان جراح مغز و اعصاب نام شناخته شده‌ای در انگلستان است و دو سال پیش به عنوان پزشک برتر انگلستان انتخاب شدم. ممکن هم هست که نام من را در انجمن‌های خیریه‌ای که در آن عضو هستم شنیده باشد و به همین دلیل به مطب من آمده باشد. اما دلیل دیگری که باعث شد این بیمار به سراغ من بیاید آشنایی من با موسیقی بود. در واقع ایشان برای عمل تومور خود به دنبال جراحی بودند که حرف و خواسته ایشان را به عنوان یک نوازنده حرفه‌ای بفهمد. ممکن است به نظر خیلی از جراح‌ها توانایی ویولن زدن بعد از چنین عمل سختی چندان مهم نباشد و همین که بیمار زنده و سالم بماند کافی است. اما وقتی برای بیمار ویولن زدن حتی از زنده ماندن پر اهمیت‌تر باشد، دانش موسیقی شما کمک می‌کند تا درک بهتری از خواسته بیمار داشته باشید. به نظر من نه تنها موسیقی بلکه هر چه که برای بیمار مهم باشد باید برای جراح هم مهم باشد. این در حالی است که در قرار ملاقات‌های بین بیمار و جراح، معمولا جراحان فاعل هستند و بیماران مفعول. یعنی آنچه جراح فکر می‌کند که باید انجام شود انجام می‌شود و سوالی از مریض نمی‌شود که چه چیز برای خود بیمار مهم است. فکر مرسوم این است که طول عمر بیمار مهم است حتی اگر بیمار توانایی موسیقی زدن را از دست بدهد. اما این ممکن است تنها طرز تفکر جراح باشد و نه بیمار. بنابراین بسیار مهم است که جراح بداند چه چیزی دقیقا برای بیمارش اهمیت دارد. در بسیاری از ملاقات‌هایی که با بیمارانم داشتم مشاهده کردم که برای آنها کیفیت عمر بیشتر از طول عمر اهمیت دارد. من معتقدم که جراح نباید فکر کند که هر چه او فکر می‌کند باید به بیمار دیکته شود. به همین دلیل بود که این بیمار برای جراحی به من مراجعه کرد.»
یورونیوز: آیا این اولین بار است که در دنیا چنین جراحی انجام می‌شود؟ کیومرث اشکان: «در انگلستان بله اولین بار بود که چنین جراحی انجام می‌شد. اما من همه جراح‌های دنیا را نمی‌شناسم و نمی‌توانم بگویم که اولین جراحی در جهان باشد.»