چرا لیگ‌های معتبر اروپا چندان علاقه‌ای به بازیکنان ایرانی ندارند؟
+6
رأی دهید
-2
بی بی سی ،سینا حاتمی (خبرنگار ورزشی)در شرایطی که به نظر می‌رسید علیرضا جهانبخش بعد از یک سال و نیم ناکامی، باشگاه برایتون در لیگ برتر فوتبال انگلیس را ترک می‌کند، با گلزنی در پیروزی دو بر صفر مقابل بورنموت و قیچی برگردان زیبا در تساوی یک-یک مقابل چلسی در دو هفته پیاپی، بازگشت باشکوهی داشت.
سال‌ها بود که بازی یک ایرانی در لیگ‌های اروپایی این قدر بازتاب گسترده‌ای پیدا نکرده بود. جهانبخش و سامان قدوس که بعد پایان محرومیت چهار ماهه‌اش، روز شنبه برای اولین بار در جام حذفی فرانسه برای تیم دسته اولی آمیان به میدان رفت، حالا تنها "لژیونرهای" ایرانی شاغل در یکی از پنج لیگ بزرگ فوتبال اروپا، یعنی لیگ برتر انگلستان، لالیگای اسپانیا، بوندس‌لیگای آلمان، سری آ ایتالیا و لیگ یک فرانسه هستند.
لژیونر که به یکی از دسته‌های سربازهای رومی اطلاق می‌شد، امروز به ورزشکاران ایرانی گفته می‌شود که در لیگ‌های خارجی شاغل‌اند. تا همین چند سال پیش فوتبال ایران لژیونرهای زیادی در لیگ‌های معتبر اروپا داشت. تعداد زیادی از بازیکنان نسل طلایی فوتبال ایران در پایان دهه ۹۰ میلادی بعد از درخشش در جام ملت‌های آسیای سال ۱۹۹۶ در امارات متحده عربی و بعد آن در جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه، راهی لیگ‌های بزرگ اروپا شدند.
علی دایی و کریم باقری از بزرگ‌ترین ستاره‌های دهه نود فوتبال ایران به ویژه باشگاههای بوندس‌لیگا آلمان که بازیکنان ایرانی زیادی را استخدام کردند. علی دایی، کریم باقری، خداداد عزیزی، مهدی مهدوی‌کیا، وحید هاشمیان، مهدی پاشازاده، رسول خطیبی، علیرضا منصوریان، داریوش یزدانی و علی کریمی همگی از لیگ ایران به بوندس‌لیگا راه پیدا کردند.
آندارنیک تیموریان در لیگ برتر انگلستان، رحمان رضایی در سری‌آ ایتالیا و جواد نکونام و مسعود شجاعی در لالیگا دیگر لژیونرهای موفق آن نسل طلایی بودند که یک دهه در فوتبال اروپا حضور داشتند و رسانه‌های ایران هفته به هفته بازی‌های آنها را دنبال می‌کردند و پوشش می‌دادند. اشتغال در این پنج لیگ بزرگ یکی از معیارهای اصلی نشان‌دهنده پیشرفت و توسعه فوتبال یک کشور است.
اما در دهه گذشته حضور بازیکنان فوتبال ایران در این پنچ لیگ بزرگ به طرز چشم‌گیری کاهش پیدا کرده است. از دومین نسل طلایی فوتبال ایران در ۲۰ سال گذشته که زیر نظر کارلوس کی‌روش در دو جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل و ۲۰۱۸ روسیه هم درخشش قابل توجهی داشتند، به استثنای جهانبخش و قدوس، بازیکن دیگری به این پنج لیگ بزرگ فوتبال جهان راه نیافت.
رحمان رضاییآخرین لژیونر ایرانی در بوندس‌لیگا، حضور بسیار کوتاه علی کریمی در باشگاه مشهور شالکه در سال ۲۰۱۱ بود. هر چند اشکان دژآگه بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲ برای تیم ولفسبورگ بازی کرد، اما او با توجه به اینکه در فوتبال آلمان پرورش یافته است، عملاً لژیونر محسوب نمی‌شود. در اصل جواد نکونام که تا سال ۲۰۱۲ در تیم اوساسونای اسپانیا بازی می‌کرد، آخرین لژیونری بود که در دهه گذشته همچنان در یکی از این پنج لیگ حضور داشت.
در حالیکه ایران هم‌اکنون در کل دو بازیکن در این پنج لیگ دارد - هر چند که سامان قدوس هم از فوتبال سوئد و نه از فوتبال ایران به لیگ فرانسه راه پیدا کرده-، فوتبال ژاپن ۱۳ بازیکن (سه بازیکن در لیگ برتر، دو بازیکن در لالیگا، چهار بازیکن در بوندس‌لیگا، سه بازیکن در لیگ یک فرانسه و یک بازیکن در سری آ) و فوتبال کره جنوبی هشت بازیکن (دو بازیکن در لیگ برتر، یک بازیکن در لالیگا، سه بازیکن در بوندس‌لیگا و دو بازیکن در لیگ یک فرانسه) در این پنچ لیگ دارند.
برای کاهش تعداد بازیکنان فوتبال ایران در پنج لیگ برتر اروپا دلایل متقاوتی را می‌توان در دو بخش فنی و اقتصادی در نظر گرفت.
دلایل فنی
شاید مهم‌ترین دلیل کاهش تعداد لژیونرهای ایرانی، فنی و زیربنایی باشد. به عنوان نمونه، بوندس‌لیگای آلمان که میزبان اصلی بازیکنان ایرانی در فوتبال اروپا بود، در ۱۵ سال گذشته شاهد تغییرات بنیادینی شده است. مهم‌ترین آن سیستم پرورش بازیکن در باشگاه‌ها است.
به دنبال حذف مفتضحانه تیم ملی آلمان در مسابقات یورو ۲۰۰۰، فدراسیون فوتبال آلمان معیارهای سخت‌گیرانه جدیدی را برای راه‌اندازی آکادمی در نظر گرفت و حضور باشگاه‌ها در بوندس‌لیگا را منوط به رعایت این معیارها کرد.
بنا بر آماری که سازمان لیگ آلمان پیش از آغاز این فصل منتشر کرد، از سال ۲۰۰۱ تا کنون باشگاههای دسته اول و دوم بوندس‌لیگا یک میلیارد و ۵۷۰ میلیون یورو در توسعه این آکادمی‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌‌اند. بنا بر اعلام سازمان لیگ آلمان، هر سال ۷۰ بازیکن از این آکادمی‌ها به یکی از ۳۶ تیم حاضر در دو دسته نخست این کشور راه پیدا می‌کنند.
توماس مولر، ماریو گوتزه و مانوئل نویر که تیم ملی آلمان با آنها در جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل به قهرمانی رسید، محصول همین آکادمی‌ها هستند. میانگین سنی بازیکنان شاغل در بوندس‌لیگا از ۲۷ سال در فصل ۲-۲۰۰۱ به ۲۵ سال در فصل ۱۹-۲۰۱۸ کاهش پیدا کرده است. به طور متوسط در این آکادمی‌ها ۵۵۸۸ بازیکن از ۱۲ سالگی در این آکادمی‌ها در ۲۷۹ تیم پرورش می‌یابند.
جواد نکونام تا پیش از این مقررات جدید، باشگاههای آلمانی بازیکنان خارجی زیادی را به خدمت می‌گرفتند. اما حالا با این تعداد بازیکن جوان با سطح مهارت‌های بالا که در این آکادمی‌ها پرورش می‌یابند، عرضه بازیکن به ۳۶ باشگاه دسته اول و دوم فوتبال آلمان به شدت افزایش پیدا کرده و رقابت برای بازی در یکی از این تیم‌ها بسیار فشرده شده است.
علاوه بر آن با تحول بخش تخصصی "دیدبانی" (Scouting) در ساختار سازمانی باشگاههای فوتبال که به عنوان نمونه در برخی از باشگاههای انگلستان بیش از ۲۰ نفر پرسنل آموزش دیده دارند، نحوه جذب بازیکنان نیز متحول شده است.
وظیفه بخش دیدبانی علاوه بر تحلیل بازی‌های حریفان، زیر نظر گرفتن استعدادهای جوان‌تر در سایر تیم‌ها برای رفع نیازهای احتمالی باشگاه هم هست. این دیدبان‌ها برای این کار باید دوره‌های آموزشی تخصصی ویژه‌ای را طی کنند.
دلایل اقتصادی
یکی از موانع اصلی انتقال بازیکنان ایرانی به فوتبال اروپا دستمزدهای نسبتا بالایی بود که در ورزش ایران پرداخت می‌شد. با توجه به اینکه نرخ ارز هم در ایران به طور مصنوعی پایین نگه داشته می‌شد، این دستمزها حتی در سطح دستمزدهای رایج در برخی لیگ‌های اروپایی بود.
برخی از بازیکنان حضور در لیگ ایران با این دستمزدهای بالا و تمرینات راحت‌تر تیم‌های ایرانی را به رقابت و تمرینات سنگین فوتبال اروپا ترجیح می‌دادند. اما حتی دو جهش شدید نرخ ارز در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۸ و کاهش ارزش ریال هم تاثیر زیادی در این روند نگذاشت.
بازارهای آسیایی مثل ژاپن و کره جنوبی برای بازاریابی بین‌المللی و درآمدزایی باشگاههای فوتبال اروپا اهمیت ویژه‌ای دارند. وقتی بازیکنی از لیگ این کشورها در یکی از باشگاههای اروپا شاغل باشد، بازارهای بزرگ آنها برای فروش محصولات هواداری، حقوق اسپانسرینگ و حقوق پخش تلویزیونی هم به روی باشگاه اروپایی باز می‌شود. این بازارها در اقتصاد ایران عملاً به روی باشگاههای اروپایی بسته است.
تاثیر تحریم‌های بین‌المللی که از سال ۲۰۰۸ علیه اقتصاد ایران آغاز و در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ تشدید شدند و با خروج آمریکا از برجام در ماه مه ۲۰۱۸ دوباره برگشته‌اند را هم که حتی برگزاری بازی‌های دوستانه را هم برای تیم‌های ایرانی دشوار کرد، به هر حال نباید در این روند نادیده گرفت. قطع رابطه با بازارهای بین‌المللی فقط محدود به اقتصاد ایران نمی‌شود.
سال‌ها بود که بازی یک ایرانی در لیگ‌های اروپایی این قدر بازتاب گسترده‌ای پیدا نکرده بود. جهانبخش و سامان قدوس که بعد پایان محرومیت چهار ماهه‌اش، روز شنبه برای اولین بار در جام حذفی فرانسه برای تیم دسته اولی آمیان به میدان رفت، حالا تنها "لژیونرهای" ایرانی شاغل در یکی از پنج لیگ بزرگ فوتبال اروپا، یعنی لیگ برتر انگلستان، لالیگای اسپانیا، بوندس‌لیگای آلمان، سری آ ایتالیا و لیگ یک فرانسه هستند.
لژیونر که به یکی از دسته‌های سربازهای رومی اطلاق می‌شد، امروز به ورزشکاران ایرانی گفته می‌شود که در لیگ‌های خارجی شاغل‌اند. تا همین چند سال پیش فوتبال ایران لژیونرهای زیادی در لیگ‌های معتبر اروپا داشت. تعداد زیادی از بازیکنان نسل طلایی فوتبال ایران در پایان دهه ۹۰ میلادی بعد از درخشش در جام ملت‌های آسیای سال ۱۹۹۶ در امارات متحده عربی و بعد آن در جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه، راهی لیگ‌های بزرگ اروپا شدند.
علی دایی و کریم باقری از بزرگ‌ترین ستاره‌های دهه نود فوتبال ایران به ویژه باشگاههای بوندس‌لیگا آلمان که بازیکنان ایرانی زیادی را استخدام کردند. علی دایی، کریم باقری، خداداد عزیزی، مهدی مهدوی‌کیا، وحید هاشمیان، مهدی پاشازاده، رسول خطیبی، علیرضا منصوریان، داریوش یزدانی و علی کریمی همگی از لیگ ایران به بوندس‌لیگا راه پیدا کردند.آندارنیک تیموریان در لیگ برتر انگلستان، رحمان رضایی در سری‌آ ایتالیا و جواد نکونام و مسعود شجاعی در لالیگا دیگر لژیونرهای موفق آن نسل طلایی بودند که یک دهه در فوتبال اروپا حضور داشتند و رسانه‌های ایران هفته به هفته بازی‌های آنها را دنبال می‌کردند و پوشش می‌دادند. اشتغال در این پنج لیگ بزرگ یکی از معیارهای اصلی نشان‌دهنده پیشرفت و توسعه فوتبال یک کشور است.
اما در دهه گذشته حضور بازیکنان فوتبال ایران در این پنچ لیگ بزرگ به طرز چشم‌گیری کاهش پیدا کرده است. از دومین نسل طلایی فوتبال ایران در ۲۰ سال گذشته که زیر نظر کارلوس کی‌روش در دو جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل و ۲۰۱۸ روسیه هم درخشش قابل توجهی داشتند، به استثنای جهانبخش و قدوس، بازیکن دیگری به این پنج لیگ بزرگ فوتبال جهان راه نیافت.
رحمان رضاییآخرین لژیونر ایرانی در بوندس‌لیگا، حضور بسیار کوتاه علی کریمی در باشگاه مشهور شالکه در سال ۲۰۱۱ بود. هر چند اشکان دژآگه بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲ برای تیم ولفسبورگ بازی کرد، اما او با توجه به اینکه در فوتبال آلمان پرورش یافته است، عملاً لژیونر محسوب نمی‌شود. در اصل جواد نکونام که تا سال ۲۰۱۲ در تیم اوساسونای اسپانیا بازی می‌کرد، آخرین لژیونری بود که در دهه گذشته همچنان در یکی از این پنج لیگ حضور داشت.در حالیکه ایران هم‌اکنون در کل دو بازیکن در این پنج لیگ دارد - هر چند که سامان قدوس هم از فوتبال سوئد و نه از فوتبال ایران به لیگ فرانسه راه پیدا کرده-، فوتبال ژاپن ۱۳ بازیکن (سه بازیکن در لیگ برتر، دو بازیکن در لالیگا، چهار بازیکن در بوندس‌لیگا، سه بازیکن در لیگ یک فرانسه و یک بازیکن در سری آ) و فوتبال کره جنوبی هشت بازیکن (دو بازیکن در لیگ برتر، یک بازیکن در لالیگا، سه بازیکن در بوندس‌لیگا و دو بازیکن در لیگ یک فرانسه) در این پنچ لیگ دارند.
برای کاهش تعداد بازیکنان فوتبال ایران در پنج لیگ برتر اروپا دلایل متقاوتی را می‌توان در دو بخش فنی و اقتصادی در نظر گرفت.
دلایل فنی
شاید مهم‌ترین دلیل کاهش تعداد لژیونرهای ایرانی، فنی و زیربنایی باشد. به عنوان نمونه، بوندس‌لیگای آلمان که میزبان اصلی بازیکنان ایرانی در فوتبال اروپا بود، در ۱۵ سال گذشته شاهد تغییرات بنیادینی شده است. مهم‌ترین آن سیستم پرورش بازیکن در باشگاه‌ها است.
به دنبال حذف مفتضحانه تیم ملی آلمان در مسابقات یورو ۲۰۰۰، فدراسیون فوتبال آلمان معیارهای سخت‌گیرانه جدیدی را برای راه‌اندازی آکادمی در نظر گرفت و حضور باشگاه‌ها در بوندس‌لیگا را منوط به رعایت این معیارها کرد.
بنا بر آماری که سازمان لیگ آلمان پیش از آغاز این فصل منتشر کرد، از سال ۲۰۰۱ تا کنون باشگاههای دسته اول و دوم بوندس‌لیگا یک میلیارد و ۵۷۰ میلیون یورو در توسعه این آکادمی‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌‌اند. بنا بر اعلام سازمان لیگ آلمان، هر سال ۷۰ بازیکن از این آکادمی‌ها به یکی از ۳۶ تیم حاضر در دو دسته نخست این کشور راه پیدا می‌کنند.
توماس مولر، ماریو گوتزه و مانوئل نویر که تیم ملی آلمان با آنها در جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل به قهرمانی رسید، محصول همین آکادمی‌ها هستند. میانگین سنی بازیکنان شاغل در بوندس‌لیگا از ۲۷ سال در فصل ۲-۲۰۰۱ به ۲۵ سال در فصل ۱۹-۲۰۱۸ کاهش پیدا کرده است. به طور متوسط در این آکادمی‌ها ۵۵۸۸ بازیکن از ۱۲ سالگی در این آکادمی‌ها در ۲۷۹ تیم پرورش می‌یابند.
جواد نکونام تا پیش از این مقررات جدید، باشگاههای آلمانی بازیکنان خارجی زیادی را به خدمت می‌گرفتند. اما حالا با این تعداد بازیکن جوان با سطح مهارت‌های بالا که در این آکادمی‌ها پرورش می‌یابند، عرضه بازیکن به ۳۶ باشگاه دسته اول و دوم فوتبال آلمان به شدت افزایش پیدا کرده و رقابت برای بازی در یکی از این تیم‌ها بسیار فشرده شده است.علاوه بر آن با تحول بخش تخصصی "دیدبانی" (Scouting) در ساختار سازمانی باشگاههای فوتبال که به عنوان نمونه در برخی از باشگاههای انگلستان بیش از ۲۰ نفر پرسنل آموزش دیده دارند، نحوه جذب بازیکنان نیز متحول شده است.
وظیفه بخش دیدبانی علاوه بر تحلیل بازی‌های حریفان، زیر نظر گرفتن استعدادهای جوان‌تر در سایر تیم‌ها برای رفع نیازهای احتمالی باشگاه هم هست. این دیدبان‌ها برای این کار باید دوره‌های آموزشی تخصصی ویژه‌ای را طی کنند.
دلایل اقتصادی
یکی از موانع اصلی انتقال بازیکنان ایرانی به فوتبال اروپا دستمزدهای نسبتا بالایی بود که در ورزش ایران پرداخت می‌شد. با توجه به اینکه نرخ ارز هم در ایران به طور مصنوعی پایین نگه داشته می‌شد، این دستمزها حتی در سطح دستمزدهای رایج در برخی لیگ‌های اروپایی بود.
برخی از بازیکنان حضور در لیگ ایران با این دستمزدهای بالا و تمرینات راحت‌تر تیم‌های ایرانی را به رقابت و تمرینات سنگین فوتبال اروپا ترجیح می‌دادند. اما حتی دو جهش شدید نرخ ارز در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۸ و کاهش ارزش ریال هم تاثیر زیادی در این روند نگذاشت.
بازارهای آسیایی مثل ژاپن و کره جنوبی برای بازاریابی بین‌المللی و درآمدزایی باشگاههای فوتبال اروپا اهمیت ویژه‌ای دارند. وقتی بازیکنی از لیگ این کشورها در یکی از باشگاههای اروپا شاغل باشد، بازارهای بزرگ آنها برای فروش محصولات هواداری، حقوق اسپانسرینگ و حقوق پخش تلویزیونی هم به روی باشگاه اروپایی باز می‌شود. این بازارها در اقتصاد ایران عملاً به روی باشگاههای اروپایی بسته است.
تاثیر تحریم‌های بین‌المللی که از سال ۲۰۰۸ علیه اقتصاد ایران آغاز و در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ تشدید شدند و با خروج آمریکا از برجام در ماه مه ۲۰۱۸ دوباره برگشته‌اند را هم که حتی برگزاری بازی‌های دوستانه را هم برای تیم‌های ایرانی دشوار کرد، به هر حال نباید در این روند نادیده گرفت. قطع رابطه با بازارهای بین‌المللی فقط محدود به اقتصاد ایران نمی‌شود.