«سکوت مرموز دولت ها » ،مروری بر واکنش‌های بین‌المللی به اعتراض‌های ایران

تصویری از سالن ورودی وزارت خارجه آمریکا. این نهاد عملا تلاش بسیاری کرد تا اعتراض‌های ایران در عرصه بین‌المللی بازتاب قابل قبولی پیدا کند فردای اعتراض‌ها
اگرچه در نخستین روز گران شدن بنزین، اعتراض‌ها آغاز شد و حتی به سوی معترضان شلیک شد و دست‌کم یک معترض در سیرجان کشته شد، اما در آن روز - یعنی جمعه ۲۴ آبان - هیچ واکنشی در عرصه جهانی منتشر نشد.
 
هنوز ابعاد اعتراض‌ها یا خشونت‌های احتمالی روشن نبود و به رغم گمانه‌زنی‌ها، اطلاعاتی کافی وجود نداشت تا نهادهایی مانند وزارت خارجه کشورهای دیگر که طبیعتی محافظه‌کارانه‌تر در این مسایل دارند، وارد ماجرا شوند.
 
اما در ساعات پایانی روز شنبه، ۲۵ آبان، مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، به شکلی محتاطانه توییتی منتشر کرد که می‌توان آن را نخستین واکنش بین‌المللی دانست. آقای پومپئو در حدود ساعت هشت شب، یکی از توییت‌های سال‌گذشته‌اش را که به زبان فارسی منتشر شده بود بازنشر کرد و نوشت، همانطور که یک سال و نیم پیش گفته، آمریکا در کنار مردم ایران است.
 
نزدیک به نیمه‌شب به وقت واشنگتن، مورگان اورتگس، سخنگوی پرکار وزارت خارجه آمریکا، توییت آقای پومپئو را بازنشر کرد و از اینجا، حضور پررنگ خانم اورتگس در کارزار تبلیغاتی وزارت خارجه آمریکا در حمایت از معترضان ایرانی آغاز شد.

We’re following #IranProtests closely. Despite an unprecedented internet shutdown by the regime, Iranians have succeeded in providing the world with video evidence of the regime's brutality. We see you, we hear you, & as @SecPompeo stated, the U.S. is with you. #Internet4Iran pic.twitter.com/DSZwyMH9yB

— Morgan Ortagus (@statedeptspox) 21 November 2019

او یک روز بعد در شبکه تلویزیونی فاکس‌نیوز حاضر شد و آنچه را در ایران رخ می‌داد، مهم‌ترین خبر جهان توصیف کرد؛ اگرچه رسانه‌های بین‌المللی ظاهرا چندان با خانم اورتگس موافق نبودند و پوشش خبری وقایع ایران، تناسبی با وقایع داخلی نداشت. ظاهرا قطع گسترده اینترنت و محدودیت قابل توجه خبرنگاران مستقل در داخل کشور، تاثیر قابل‌توجهی بر میزان پوشش خبرهای ایران در رسانه‌های معتبر جهانی گذاشته بود.
 
روز یکشنبه که از راه رسید دیگر بر اساس گزارش‌های موثق، کشته شدن بیش از ۱۰ نفر در برخی رسانه‌ها بازتاب پیدا کرده بود. اما این‌بار ظاهرا تعطیلات آخر هفته در کشورهای غربی و ابهامات درباره منابع آمار کشته‌شدگان یا وسعت اعتراض‌ها موجب شد تا همچنان واکنش‌های بین‌المللی به توییت‌های وزارت خارجه آمریکا محدود باشد. البته در این روز بیانیه‌ای نیز از کاخ سفید منتشر شد.
 
با آغاز هفته کاری در اروپا و آمریکا در روز دوشنبه ۲۷ آبان ماه، نخستین واکنش‌های اروپایی‌ها نیز دیده شد. ابتدا سخنگوی آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان سرکوب معترضان و خشونت‌های حکومت ایران را محکوم کرد. و سپس سخنگوی وزارت خارجه فرانسه، در کنفرانس خبری روزانه‌اش، در پاسخ به سئوال خبرنگاری گفت که پاریس تحولات ایران را زیر نظر دارد.
 
فرانسه و آلمان هر دو توصیه‌هایی کلی درباره احترام به حقوق بشر نیز بیان کردند. این درحالی بود که در این روز تا اندازه زیادی استراتژی حکومت ایران در برخورد با معترضان روشن شده بود و قطعی بی‌سابقه اینترنت، به نگرانی‌هایی در میان مخالفان ایرانی در خارج از کشور دامن زده بود.
 
در این روز فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران به مساله قطعی اینترنت واکنش نشان داد و آن را "محاصره اینترنت" توصیف کرد. وزارت خارجه آمریکا نیز در حاشیه توییت‌های روزانه، تعدادی توییت درباره "پول‌هایی که ایران خارج از کشور خرج می‌کند" منتشر کرد.
بیش از ۱۰۰ کشته
تا روز سه‌شنبه ۲۸ آبان، رسانه‌ها با سد بزرگ قطعی اینترنت و سانسور گسترده روبه‌رو بودند و تایید یا حتی شمارش کشته‌شدگان، از هر زمانی دشوارتر بود. این در حالی بود که برخی خبرنگاران پیگیر خارج از کشور می‌گفتند که تعداد کشته‌ها از مرز ۲۰۰ نفر نیز عبور کرده است.
 
اگرچه در میانه هفته، رقم بیش از ۲۰۰ کشته تایید نشد، اما اتفاق مهم برای جامعه جهانی در روز سه‌شنبه رخ داد که سازمان عفو بین‌الملل اعلام کرد بر اساس بررسی‌هایش به این نتیجه رسیده که تعداد کشته شدگان اعتراض‌های ایران از مرز ۱۰۰ نفر فراتر رفته است.
 
برپایه آنچه عفو بین‌الملل منتشر کرد، اعتراض‌های آبان ۹۸، یکی از پرتلفات‌ترین اعتراض‌های سه دهه گذشته بوده؛ یک رویداد کم‌سابقه و برای برخی ناظران، دور از انتظار.

This is what’s been happening in #Iran during the near-total internet shutdown. Security forces have shot and killed at least 106 people with complete impunity in nationwide protests. This is what they don’t want the rest of the world to see. pic.twitter.com/M4Jw17Xj1g

— Amnesty International (@amnesty) 21 November 2019

در این روز کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل به وقایع ایران واکنش نشان داد و ابراز نگرنی کرد. و سرانجام در همین روز یک مقام مهم غیرایرانی نیز در برابر خبرنگاران درباره وقایع ایران سخن گفت: مایک پومپئو که در جملاتی از پیش نوشته شده درباره مسایل مختلف (از جمله غنی‌سازی، برنامه موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران) صحبت کرد و در بخشی از این سخنان نیز از معترضان در ایران حمایت کرد.
 
همچنین وزارت خارجه آمریکا در همین روز ویدئویی از برایان هوک (مسئول امور ایران در این وزارتخانه) منتشر کرد که او در آن می‌گفت که کشورش از معترضان در ایران حمایت می‌کند. اما در این ویدئو هیچ اشاره‌ای به تعداد کشته‌شدگان و آمار سازمان عفو بین‌الملل نشد.
 
به جز حمایت وزیر خارجه سوئد، در این روز دو واکنش متفاوت دیگر نیز منتشر شدند؛ اول روسیه که در واکنشی قابل پیش‌بینی گفت مقام‌های ایرانی از پس این بحران بر می‌آیند. و دیگری از مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه که ابراز امیدواری کرد اعتراض‌های ایران زودتر به پایان برسد.
 
با بالا رفتن آمار کشته‌شدگان و تایید سازمان معتبری مانند عفو بین‌الملل، این گمانه شدت گرفت که واکنش‌های بین‌المللی نیز ابعاد وسیع‌تری به خود بگیرد. و پیشاپیش محمد جواد ظریف، وزیر خارجه درباره این واکنش‌ها هشدار داد و حمایت‌های بین‌المللی از معترضان را "مزورانه" خواند.
 
وزیر خارجه ایران گفت: "کشورهایی که نتوانسته‌اند از خود هیچ توان و اراده‌ای در برابر تروریسم اقتصادی آمریکا نشان دهند و اکنون برای پنهان کردن ناتوانی خود از آشوب و برهم زدن نظم عمومی حمایت سیاسی و میدانی می‌نمایند، مسئولیت کلیه عواقب تحریکات خطرناک خود را بر عهده خواهند داشت."
 
در ادامه، وضعیت در عرصه بین‌المللی تغییر خارق‌العاده‌ای نکرد. سخنگوی وزارت خارجه فرانسه در روز چهارشنبه بار دیگر در پاسخ به سئوال خبرنگاری به بیان اظهارات تکراری مبنی بر اهمیت احترام به حقوق بشر بسنده کرد.
 
در روز پنج‌شنبه سرانجام اتحادیه اروپا نیز به جمع بازیگران بین‌المللی پیوست که به اتفاقات ایران واکنش نشان‌ داده‌اند؛ هرچند واکنش این اتحادیه نیز در سطح سخنگوی فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی این اتحادیه باقی ماند و محتوای چندان متفاوتی نسبت به باقی توصیه‌های کشورهای اروپایی نداشت.
 
در مقابل در ایالات متحده، در حالی که پرسش‌ها درباره سکوت دنباله‌دار دونالد ترامپ، بیشتر و بیشتر می‌شد، مایک پنس، معاون او در واکنشی موضع وزارت خارجه این کشور را تکرار کرد.
 
همچنین آلمان هم در دومین واکنش، این بار با انتشار یک بیانیه رسمی از سوی وزارت خارجه، "به کار بردن بیش از حد خشونت" در اعتراض‌های ایران را محکوم کرد.
 
در همین روز، ماریا زاخاروا سخنگوی وزارت خارجه روسیه در یک کنفرانس خبری گفت که اصولا آنچه در ایران در حال رخ دادن است، به دلیل تحریم‌های آمریکاست و این کشور را سرزنش کرد.
میدان‌داری آمریکا
بعد از هفت روز که از آغاز اعتراض‌ها در ایران گذشت و بعد از طرح مداوم این پرسش که چرا دونالد ترامپ سکوت کرده، سرانجام رئیس‌جمهوری آمریکا با انتشار توییتی درباره اعتراض‌ها چند خطی نوشت.
 
از اینجا که همچنان قطعی اینترنت ادامه داشت و در فضایی مبهم روشن نبود که آیا اعتراض‌ها در ایران ادامه دارد یا نه، واکنش‌های بین‌المللی نیز به حداقل رسید. به بیان دقیق‌تر، از روز پنج‌شنبه گذشته تا امروز، عمده واکنش‌های بین‌المللی به ابتکارات وزارت خارجه آمریکا محدود شده است.
 
مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا که به تحولات ایران حساسیت قابل ملاحظه‌ای دارد و از زمان به قدرت رسیدن، همدوش جان بولتون، استراتژی مقابله‌جویی با تهران را پیش‌ می‌برد، تشکیلات زیر دستش را برای تبلیغات علیه حکومت ایران به کار انداخت.
 
او حتی با انتشار پیامی به زبان فارسی در شبکه‌های اجتماعی از ایرانیان درخواست کرد که برایش ویدئوهایی از اعتراض‌های ایران بفرستند؛ کاری شبیه به اقدامات یک رسانه یا کمپین حقوق بشری. تا به گفته او واشنگتن پیگیر نقض حقوق بشر در ایران باشد.

معترضان شجاع ایران! ویدیوها، عکس ها، و اطلاعات خود را پیرامون سرکوب اعتراض ها توسط رژیم ایران برای ما بفرستید. ایالات متحده آزار معترضان را علنی و محکوم خواهد کرد.

با ما از طریق تلگرام تماس بگیرید:RFJ_Farsi_Bot@

— Secretary Pompeo (@SecPompeo) 21 November 2019

این کشور همچنین شخص محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات را به دلیل "نقشش در سانسور اینترنت" تحریم کرد.
 
مورگان اورتگس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز روز جمعه با انتشار ویدئویی بار دیگر خشونت‌ها در ایران را محکوم کرد و از معترضان حمایت کرد.
 
اما کماکان این ابتکارات واشنگتن به یک تلاش همه جانبه بین‌المللی تبدیل نشد، شرکای اروپایی واشنگتن همچنان به این کمپین تبلیغاتی بی‌توجه بودند و شدت واکنش‌ها، از آنچه در طول هفته بود، فراتر نرفت. ظاهرا دیگر از نقش رهبری ایالات متحده در تلاش‌های دیپلماتیک بین‌المللی خبری نبود و البته گزارش‌ها درباره استیضاح دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، بخش قابل توجهی از اخبار بین‌المللی درباره آمریکا را به خود اختصاص داد.
 
این میان تاخیر طولانی دونالد ترامپ در واکنش نیز، از جمله مسایلی بود که گمانه‌زنی‌هایی را درباره احتمال بی‌علاقگی او از درگیر شدن در یک بحران وقت‌گیر بین‌المللی در ارتباط با ایران مطرح کرد. یا چه بسا، او همچنان صادقانه معتقد است که می‌تواند با سران ایران به توافقی دست یابد و تصمیم گرفته تا بختش را برای چنین توافقی با یک کمپین همه جانبه علیه اقدامات تهران، مخدوش نکند.
 
در پایان، ابهامات درباره رهبری اعتراض‌ها، نقش سازمان‌های سیاسی مخالف در سازماندهی آنها یا اثربخشی بر معترضان و چشم‌انداز احتمالی برای ادامه دار شدن اعتراض‌هایی بدین شکل، همه به پرسش‌هایی بی‌پاسخ بدل شدند که احتمالا در کند بودن واکنش‌های بین‌المللی نیز بی‌اثر نبودند.