«آوا هما» نویسنده کرد ایرانی و موفقیتش در آموزش روش های پیشگیری از خودکشی

ایران وایر: فرزند کردستان است. در زمان کودکی، دل بسته معلم ورزش‌ خود شده بوده؛ زنی زیبا، صبور، مهربان و ورزشکار که یک روز زنگ ورزش غیبت می کند و بعدها می‌شنود که او دست به خودسوزی زده است. هضم چنین خبری برای او در آن سن بسیار دشوار بوده است.

معلم پس از پروسه درمان، به کلاس برمی گردد در حالی که تلاش می کرده است با لباس های یقه اسکی و دستکش، آثار به جا مانده از خودسوزی را بپوشاند. اما هر بار با پیدا شدن جزء کوچکی از پوست زیر لباس هایش، آن کودک با این سوال مواجه می شده که چه گونه ممکن است آدم هایی که به ظاهر قوی و شاد هستند، به دردمندانه ترین شکل دست از زندگی بشویند؟
 
«آوا هما» حالا در بزرگ سالی برای پیش گیری از خودکشی در جامعه ایران تلاش می‌کند. او ایده اصلی تشکیل گروه تلگرامی «پیش گیری از خودکشی» را عملی کرده است. این گروه تلگرامی برای آموزش روش‌های پیش گیری از خودکشی، محتوای ساده و قابل فهم تولید می کند تا در مناطق محروم و دور از دسترس هم در اختیار مردم قرار گیرند.
 
آوا به «ایران وایر» می گوید پیام اصلی گروه این است که از مهارت های کوچک و دست یافتنی برای کاهش خودکشی بهره ببرد: «ما به مردم می گوییم نباید تا حل و فصل مشکلات ساختاری و بزرگ، دست روی دست بگذارند. لازم نیست که متخصص روان شناسی باشند یا این که منتظر بمانند تا مشکلات ساختاری بزرگی هم چون نابسامانی های اقتصادی، سیاسی یا حتی معضلات فرهنگی بزرگی هم چون مردسالاری به انتها برسند تا جامعه ای عاری از خودکشی داشته باشیم.»
 
او معتقد است بزرگ ترین نشانه ناسالم بودن یک جامعه، بالا بودن آمار خودکشی در آن است. این گروه به مردم می گویند که شما به عنوان یک شهروند می توانید برای کنترل این آمار موثر باشید.
 «پریسا»، آموزگاری در یک روستای دور افتاده است که توسط این گروه تلگرامی، نکته های ساده ای در مورد شیوه برخورد با افراد در آستانه خودکشی آموخته است: «من یاد گرفته‌ام چیزهایی هست که نباید به کسی که در معرض خودکشی است، بگویم؛ مثلا این که می دانی اگر خودکشی کنی، یک سره می روی به جهنم و خدا هیچ وقت تو را نمی بخشد؟ یا به فردی که در اوج درد عاطفی است، بگویم که اوه! چیزی نشده، فلانی شرایطش از تو به مراتب بدتر است. و یا تو چه قدر خودخواهی، اصلا به بقیه فکر کرده ای؟ یا هر چیزی که به جای هم دردی، به فردی که توسط این خیال احاطه شده است، احساس گناه و خجالت بدهد. من یاد گرفته ام این آدم ها از شدت احساسات بد نسبت به خودشان و زندگی رنج می برند و به مقدار بیش تری از این احساس گناه و احساسات بد نیاز ندارند. کافی است من با او هم دردی کنم و بفهمانم که شرایطش را می فهمم و در کنارش هستم.»
 
گروه تلگرامی پیش گیری از خودکشی مطالب متنوع و ویدیوهایی به زبان ساده تولید می کند. بخشی از این مطالب به موضوع «داغ ننگ» و الصاق برچسب‌های روانی به مردم می پردازد و این که چه طور ناخواسته با زدن داغ ننگ به پیشانی افرادی که زمینه مشکلات روانی دارند، آن ها را به سمت خودکشی سوق می دهیم، افسردگی چیست و اگر کسی در اطراف ما درگیر معضل  افسردگی شد، چه گونه با او رفتار کنیم؟

در این گروه تلگرامی، مخاطبان یاد می گیرند اختلال دو قطبی چیست و چه طور باید با این مشکل روحی مواجه شد؟ این که همان طور که یک بیمار سرطانی یا دیابتی را سرزنش نکرده و با او هم دردی می کنیم، با یک بیمار مبتلا به اضطراب نیز هم دردی کنیم و او را به خاطر مشکلش سرزنش نکنیم.
 
آوا هما در مورد اثراتی که داغ ننگ به جا می گذارد، می گوید: «ما به گروه هدف خود توضیح می دهیم که چه طور با عدم درک کافی از بیماری روانی، با تبعیض قایل شدن، بدرفتاری کردن یا برچسب هایی از قبیل روانی، دیوانه و مجنون زدن به کسانی که از نوجوانی از مشکلات روانی رنج می برند، زمینه خودکشی آن ها را فراهم می کنیم به شکلی که حتی جرات طرح موضوع را از آن ها می گیریم.»
 
پریسا، آموزگار دوره راهنمایی در مورد اثرات این آموزش ها به «ایران وایر» می گوید: «من یاد گرفتم در کنار زندگی عادی، می توانم با رفتارهایی کوچک و ناچیز در حفظ جان آدم های اطرافم موثر باشم و کمک کنم تا میل به خودکشی در آن ها کاهش پیدا کند.»
 
او می گوید یاد گرفته است به یک فرد مشکوک به خودکشی چه چیزهایی را باید بگوید و چه چیزهایی را نباید به زبان بیاورد تا اوضاع را پیچیده تر نکند.
 
بخش دیگری که مورد توجه گروه تلگرامی پیش گیری از خودکشی قرار گرفته، قدرت حل مساله و مدیریت بحران است.
 
به گفته آوا هما، تحقیقات نشان می دهند بیش از ۸۰ درصد از افراد نجات یافته از خودکشی، بعدها گفته اند که واقعا قصد مردن نداشته اند، فقط آن قدر توسط حجم زیادی از درد احاطه شده بوده که قادر به کنترل اوضاع و دردشان نبوده اند. به همین دلیل است که آموزش مدیریت بحران و این که چه طور درد خود را کنترل کنیم، بخشی از آموزش های مورد نظر آن ها است: «ما نتیجه‌ تحقیقات بین المللی را به زبان ساده‌ بیان می کنیم. سعی می کنیم به‌ مردم بگوییم چرا آدم ها دست به خودکشی می زنند و نشانه هایی که می توانیم افراد در معرض خطر را شناسایی کنیم، کدامند. چه کنیم که به آن مرحله از بحران نرسند و اگر به این مرحله از بحران رسیدند، چه طور کمک کنیم تا برای دریافت کمک های تخصصی رضایت بدهند و این که چه گونه می توان ذهنیت اشتباه جامعه را نسبت به بیماری های روانی و مقوله خودکشی تغییر داد.»
 
«ماندانا مستوفی»، دانشجوی رشته دکترای روان شناسی بالینی در دانشگاه «پائلو آلتو» که به طور تخصصی  در حوزه «تروما» تحقیق می کند، یکی از کسانی است که برای تولید محتوا با این گروه همکاری می کند. او با اشاره به این که نمی توان تاثیر فرهنگ بر رفتارهای خودکشی را نادیده گرفت، می گوید: «یکی از مسایل اصلی در حوزه بیمارهای روان، تابو بودن گفت و گو در مورد آن  در برخی جوامع است. در این شرایط، فرد درگیر احساس تنهایی می کند و قدرت این که مشکل خود را با دیگری در میان بگذارد، ندارد.»
 
او معتقد است اگر آن ها بتوانند آموزش بدهند که گفت و گو در مورد مشکلات روانی تابو نیست و این پیام را ترویج کنند که فرد درگیر مشکل، تنها نیست و این احساسات و تجربه ها فراگیر هستند و افراد زیادی با آن سر و کله می زنند، از درصد ناامیدی افراد کاسته می شود.
 
به گفته ماندانا مستوفی، ناامیدی و احساس تنهایی مستقیما با خودکشی مرتبط هستند: «تحقیقات نشان می‌دهند اغلب آدم هایی که قصد خودکشی داشته اند، یک دوره تنهایی، ناامیدی و افسردگی را تجربه کرده اند و فکر می کنند آینده ای بهتر از آن چه در آن هستند، وجود ندارد و بهتر است خودشان را حذف کنند.»
 
او می گوید: «این آگاهی بخشی لازم است که ما به عنوان فردی که درگیر اضطراب و مشکل است، تنها نیستیم و تعداد افرادی که تجربه مشابه دارند، بالا است و بسیاری از آن افراد ممکن است به خوبی از آن مرحله عبور کرده باشند. ما باید این قاعده را که اجازه نداریم در مورد مشکلات روانی خود گفت و گو کنیم و آن را بسیار خصوصی و عیب تلقی کنیم، بشکنیم.»
 
به گفته این دانشجوی دکترای رشته روان شناسی بالینی، باید روان فرد را با هویت او از هم جدا دانست: «اگر روان کسی دچار مشکل شد، به این معنا نیست که خود او و هویتش زیر سوال رفته است. بیماری روان تفاوت ماهوی با بیماری تن ندارد. وقتی ما بیماری یک فرد مبتلا به مشکلات قلبی را مجزا از هویت او قضاوت می کنیم، باید مشکل روان یک فرد را هم مجزا از هویت او بررسی کنیم.»
 
او معتقد است زنان گروه های اقلیت های اتنیکی مثل زنان کُرد، بلوچ، عرب و سایر اقلیت ها بیش از دیگران در معرض خطر خودکشی هستند: «متاسفانه این روزها خطر خودکشی حتی دایره سنی پایین‌تری پیدا کرده و به حوزه کودکان نزدیک شده است.»
 
آموزش های ارایه شده توسط این گروه، فرد را با این سوال مواجه می کند که با وجود غریزه بقا، چه پروسه ای باعث می شود که یک فرد بدترین شکل مرگ، مثل خودسوزی را برای حذف تنش انتخاب کند؟
 
آوا هما می گوید تمام تمرکزش را روزهای اول برای تحقیق و پژوهش در این مورد گذاشته بوده و حتی در سال  ۲۰۱۶ در مقر سازمان ملل در ژنو در این مورد سخن رانی کرده اما به تدریج متوجه شده است که باید دست به اقدام عملی بزند: «عکسی از یک زن که خودش را در حاشیه شهر از یک درخت آویزان کرده بود، مرا تکان داد. من مدام گریه می کردم با این خیال که او حتی توی محیط خانه اش نتوانسته است جان خودش را بگیرد و آن قدر مصمم بوده که این کار را بیرون از شهر انجام داده است. این فکر که زن دکتری با یک کودک دو ساله چه طور ممکن است اقدام به خودکشی کند، رهایم نمی‌کرد. فهمیدم  دیگر تحقیق به کارم نمی آید و باید یک اقدام عملی انجام بدهم. شروع کردم به تولید محتوا و ویدیو. سعی کردم ارتباطاتی در این رابطه برقرار کنم.»
 
آوا هما ساکن کالیفرنیا است اما یک گروه داوطلب هم در ایران با آن‌ها همکاری می‌کنند: «ما دو گروه متفاوتیم؛ گروهی داوطلب که این جا تولید محتوا می کنیم و گروه داوطلب دیگری که در ایران آموزش می‌دهند و کارگاه های آموزشی برگزار می کنند.»
 
در طول برگزاری دوره های آموزشی، افراد زیادی مراجعه کرده و گفته اند که تجربه خودکشی ناموفق داشته اند؛ مثل دانش‌آموزی که چندی پیش ویدیوی مربوط به اختلال دوقطبی را به طور اتفاقی دیده و به معلمش گفته احتمالا درگیر اختلال دو قطبی است: «او بازویش را که سرشار از زخم های ناشی از خودزنی بوده، به معلمش نشان داده بود. بعدها متوجه شدیم آن دختر در زمان کودکی تحت آزار جنسی بوده و بعدها دست به خودزنی می زده است و خانواده اش به خاطر شرایط عرفی جامعه، نگران بوده و مدام او را سرزنش می‌کرده اند که از "دیوانه بازی" دست بردارد و خودش را جمع کند. آن ها نگران بوده اند که اگر بخواهند از بیرون خانواده کمک روان شناسی بگیرند، هزار جور برچسب به پیشانی فرزندشان می خورد و منجر به آبروریزی می شود. ما با خانواده اش حرف زدیم و آن ها را راضی کردیم به دکتر مراجعه کنند.»
 
آوا هما آخر گفت‌وگویش تاکید می‌کند که مردم باید بدانند الزاما نباید متخصص روان شناسی باشند تا به افراد در معرض خطر خودکشی کمک کنند.
منبع: ایران وایر