حذف ۴ صفر از پول ملی ایران جدی شد / بانک مرکزی لایحه اش را به دولت ارائه کرد

عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزیبانک مرکزی برای حذف ۴ صفر از پول ملی لایحه‌ای به دولت ارائه کرده و امیدوار است این کار "هر چه سریع‌تر" به نتیجه برسد. با توجه به اختیاراتی که سران سه قوه به رئیس بانک مرکزی داده‌اند این اقدام می‌تواند به زودی انجام شود.
 
بحث درباره اصلاح پول ملی ایران و حذف چند صفر تازه نیست؛ این بحث دست‌کم از اواخر دهه هشتاد خورشیدی و با سقوط ارزش ریال آغاز شده و بانک مرکزی در ابتدای دهه نود حتی سایتی برای نظرسنجی از مردم در مورد این مسئله و نام پول جدید راه انداخت.
 
دور جدید این بحث‌ها، به خصوص با تکیه زدن عبدالناصر همتی بر مسند ریاست کل بانک مرکزی به نظر جدی‌تر از هر زمان دیگری می‌آید و شواهدی از آن حکایت دارد که عملی شدن طرح اصلاح پول ملی می‌تواند در آینده نزدیک رخ دهد.
 
به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، همتی صبح یک‌شنبه ۱۶ دی‌ماه (ششم ژانویه) در دیدار با اعضای فراکسیون ولایی مجلس شورای اسلامی اعلام کرد: «لایحه حذف چهار صفر از پول ملی روز گذشته از سوی بانک مرکزی تقدیم دولت شده است و امیدوارم هر چه سریع‌تر این مهم به نتیجه برسد.»
 
همتی ششم مرداد ماه امسال در حالی جانشین ولی‌الله سیف شد که تلاطم‌های شدید بازار ارز و سقوط آزاد ارزش پول ملی ادامه داشت و آمریکا با اعلام خروج از توافق هسته‌ای با ایران و برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) برنامه‌های خود را برای اعمال مجدد تحریم‌های تعلیق یا متوقف شده اعلام کرده بود.
 
ناخدای "کشتی طوفان‌زده"
 
آن زمان بسیاری از کارشناسان از جمله محمدرضا سبزعلیپور اقتصاددان و رئیس مرکز تجارت جهانی ایران معتقد بودند که همتی ریسک بزرگی کرده که در آن وضعیت بحرانی و در اوج مشکلات اقتصادی و نابسامانی‌های شدید پولی و ارزی "سکان هدایت این کشتی طوفان‌زده" را در دست گرفته است.
 
بحران بازار ارز و سقوط ارزش ریال چنان جدی شده بود که سران سه قوه با تشکیل یک شورای عالی هماهنگی اقتصادی، اوایل مهرماه ضمن تائید پیشنهادهای اصلاحی رئیس جدید بانک مرکزی و برای ساماندهی بازار ارز اختیارات گسترده‌ای به او دادند.
 
تدبیرهای بانک مرکزی در ماه‌های گذشته و حمایت همه جانبه دولت، مجلس و دستگاه قضایی از همتی و همکارانش دست‌کم تا کنون به کنترل روند پرشتاب افزایش بهای دلار و دیگر ارزهای معتبر خارجی در بازار آزاد انجامیده و قیمت‌ها را در یک شیب کاهشی قرار داده است.
 
همین موفقیت‌های نسبی و حمایت‌های سران سه قوه نشان می‌دهد که لایحه پیشنهادی بانک مرکزی برای حذف چهار صفر از پول ملی به احتمال زیاد موضوعی است که پیشتر در شورای عالی هماهنگی اقتصادی در مورد آن توافق شده و امکان عملی شدن آن بیش از گذشته است.
 
نشانه دیگری که احتمال اجرایی شدن حذف چهار صفر پول ملی را تقویت می‌کند ایران‌چک ۵۰۰ هزار ریالی جدید بانک مرکزی است که چند روز پیش (۱۱ دی) از آن رونمایی شد.
 
غیبت چهار صفر بر ایران‌چک جدید
 
همتی روز دوشنبه در مراسم رونمایی از این ایران‌چک که با حضور فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد و دارایی در محل سازمان اسکناس و مسکوکات برگزار شد ابراز امیدواری کرد که با رشد تولید و توسعه اقتصادی و تلاش‌های بانک مرکزی در مدیریت بازار پول وارز "شاهد تقویت هرچه بیشتر ارزش پول ملی باشیم".
 
به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی دژپسند نیز در این مراسم گفت: «امروز سندی رونمایی شد که بیانگر امید به آینده ایران با تکیه بر داشته‌های کشور است و این امر نشان از  عزم جزم بانک مرکزی برای کمک به اقتصاد ایران در جایگاهی متناسب با ارزش‌های این مرز و بوم دارد.»
 
نکته‌ای که در طرح ایران‌چک جدید بیش از نمونه‌های قدیمی جلب نظر می‌کند تاکید بر رقم ۵۰ و محو بودن چهار صفر بعد از آن است. بانک مرکزی در توضیحات خود درباره این ایران‌چک در سه مورد به عدد ۵۰ اشاره کرده و از جمله نوشته است: «عدد ۵۰ با مرکب نامرئی چاپ شده است که زیر نور ماوراءبنفش با رنگ‌های قرمز و آبی به صورت مکمل، نمایان می‌شوند.»
ایران‌چک جدید؛ کم‌رنگ شدن چهار صفر و تاکید بر ۵۰ به جای ۵۰۰ هزارجدی بودن برنامه بانک مرکزی برای حذف چهار صفر در توضیح هفتم که به "طرح مکمل" مربوط است آشکارتر بیان شده است: «این طرح به صورت تصویری و عدد ارزشی به گونه‌ای چاپ شده است که قسمتی از طرح در رو و قسمتی دیگر در پشت ایران‌چک قرار گرفته و در مقابل نور همدیگر را کامل می‌کنند.» این "عدد ارزشی" ۵۰ است. بر این اساس واحد پول ایران از ریال به تومان تبدیل خواهد شد و ۵۰۰ هزار ریال ۵۰ تومان می‌شود
 
طرحی برای برابری دلار و تومان؟
 
بهای هر دلار آمریکا در بازار آزاد ایران که چند ماه بیش به ۱۸ هزار تومان هم رسیده بود با سیاست‌های اخیر بانک مرکزی به حدود ده هزار تومان سرازیر می‌شود. اگر طرح حذف چهار صفر زمانی که دلار به ده هزار تومان برسد اجرایی شود هر دلار آمریکا برابر یک تومان ایران خواهد بود.
 
هیئت دولت آذرماه سال ۹۵ اعلام کرد که در نشستی لایحه پیشنهادی بانک مرکزی مبنی بر تغییر واحد پول ایران به تومان برابر با ۱۰ ریال را به تصویب رسانده است. این لایحه پس از آن مسکوت ماند و برای بررسی به مجلس ارسال نشد.
 
ولی‌الله سیف، رئیس کل وقت بانک مرکزی آن زمان گفته بود: «جمع‌بندی‌ها این بود که پیشنهاد مستقلی از سوی دولت و بانک مرکزی به مجلس ارسال شود که اگر به‌تصویب برسد منجر به حذف چهار صفر از پول ملی می‌شود.» او افزوده بود که دولت در حال حاضر از پیگیری این طرح منصرف شده و آن را به "یکی دو سال آینده" موکول کرده است.
 
پیش‌شرط‌های حذف صفرها
 
سیف یکی از پیش‌شرط‌های حذف صفرها را "استمرار و پایداری تورم تک‌رقمی" عنوان کرده بود. با آغاز سقوط ارزش پول ملی و جهش بهای ارز، گرانی شدت گرفته و از ماه‌های پیش تورم دوباره دو رقمی شده است.
 
رئیس کل بانک مرکزی در دیدار با نمایندگان فراکسیون ولایی مجلس با اشاره به کاهش رشد بهای کالاها و خدمت در ماه‌های آبان و آذر و روند کاهش قیمت ارز، ابراز امیدواری کرد که کنترل روند تورم بهتر از پیش تحقق یابد. ظاهرا همین امیدواری یکی از دلایل ارائه لایحه پیشنهادی حذف صفرها به هیئت دولت بوده است.
 
گرچه شواهد از جدی بودن برنامه اصلاح پولی بانک مرکزی خبر می‌دهد، به اجرا در آمدن آن ابتدا مستلزم تصویب در هیئت دولت است. پس آن لایحه دولت به مجلس ارائه می‌شود و در صورتی که اکثریت نمایندگان به آن رأی موافق دهند به شکل قانون درخواهد آمد.
 
حذف صفر از واحد پول ملی موافقان و مخالفان زیادی دارد اما کار کم‌سابقه‌ای نیست. آلمان بعد از جنگ دوم جهانی از پیشتازان این کار برای تقویت ارزش پول ملی و رویارویی با تورم فزاینده محسوب می‌شود. پس از آن ده‌ها کشور دیگر این مسیر را تجربه کرده و بسیاری از آنها، از جمله ترکیه در این زمینه موفق بوده‌اند.
 
موافقان و مخالفان حذف صفرها
 
موافقان می‌گویند از ۱۳۰۸ شمسی که ریال جایگزین تومان شد، به ویژه در نیم قرن اخیر، مردم هیچگاه از تومان دل نکندند و ریال را به عنوان واحد واقعی پول نپذیرفتند. با این حساب تبدیل واحد پول به تومان می‌تواند به سادگی پذیرفته شود.
 
در مورد حذف صفر نیز گفته می‌شود که این کار به کاهش تورم می‌انجامد، هزینه سرسام‌آور چاپ اسکناس را کاهش می‌دهد و داد و ستد با پول نقد را تسهیل می‌کند. از این گذشته سالیان زیادی است که مردم در مراودات کلامی خود در بازار، چهار صفر را برداشته و واحد پول را تومان می‌شناسند؛ ده هزار ریال یا یک هزار تومان را یک تومان می‌خوانند.
 
بر این اساس حذف چهار صفر به معنای تطبیق دادن واحد پول ملی با یک واقعیت جاری و پذیرفته شده است. افزون بر این امروز در معاملات بزرگتر ده میلیون ریال یا یک میلیون تومان هم یک تومان خوانده می‌شود.
 
صرفه‌جویی در وقت و هزینه‌های حسابرسی و حسابداری از دیگر دلایل موافقان حذف چهار صفر است که اغلب مخالفان نیز آن را قبول دارند. کاهش  پول نقد در گردش که می‌تواند به کاهش نقدینگی و تورم منجر شود از دیگر استدلال‌های موافقان است.
 
یکی دیگر از مهم‌تریم دلایل موافقان حذف چهار صفر، جنبه روانی و افزایش اعتماد عمومی به پول ملی به خصوص در قیاس با ارزهای معتبر خارجی است. و در همین جا یکی از اصلی‌ترین استدلال‌های مخالفان شکل می‌گیرد؛ و آن این که تمام حسن‌هایی که برای حذف صفرها برشمرده می‌شود تنها زمانی به واقعیت تبدیل می‌شوند که اصلاح پولی جزئی از یک مجموعه تدبیر و سیاست‌هایی باشد که رونق اقتصادی، کاهش تورم و افزایش اشتغال را به همراه داشته باشد.
 
مخالفان می‌گویند درست است که در حال حاضر تعداد اسکناس‌های در گردش در کشوری مانند ایران بیش از ده برابر کشورهای پیشرفته است و هزینه چاپ آن سرسام‌آور، اما تغییر واحد پول نیز به خاطر چاپ اسکناس و ضرب سکه‌های جدید کم هزینه نیست.
 
افزایش احتمالی قیمت‌ها و تورم و کاهش درآمدهای صادراتی در صورت قدرتمند شده پول ملی از دیگر علت‌هایی است که برخی مخالفان حذف چهار صفر به آن اشاره می‌کنند.
 
آینده مبهم ریال و تومان
 
در مجموع شاید یک نکته باشد که بسیاری در مورد آن اتفاق نظر دارند؛ حذف صفر و تغییر واحد پول ملی اگر با سیاست‌های اصلاحی گسترده اقتصادی، سیاسی و اجتماعی همراه نباشد الزاما به نتیجه مثبتی نخواهد رسید و چه بسا تاثیر منفی بر اقتصاد و وضعیت مردم داشته باشد.
 
در حالی که عزم دولت و بانک مرکزی برای حذف چهار صفر و تبدیل ریال به تومان جدی‌تر از هر زمان دیگری به نظر می‌رسد بدون مهار تورم و بهبود اوضاع اقتصادی چشم‌انداز کارآمد بودن این تصمیم مبهم است.
 
مرکز پژوهش‌های مجلس به تازگی برآورده کرده که اگر رکود اقتصادی به همین شکل باقی بماند و صادرات نفت بر اثر فشار تحریم‌ها به کمتر از روزی یک میلیون بشکه برسد رشد اقتصادی ایران در سال ۹۸ می‌تواند به منفی ۵.۵ درصد کاهش یابد.
 
به همین دلیل، به رغم ارائه لایحه بانک مرکزی برای حذف چهار صفر به هیئت دولت و برجسته کردن ۵۰ به جای ۵۰۰ هزار ریال روی ایران‌چک جدید، جدیت دولت برای جایگزینی ریال با تومان تنها موقعی مشخص می‌شود که لایحه به مجلس فرستاده شود.