رژیم‌های کلیوی فردی هستند!

معمولاً رایج‌ترین بیماری‌های کلیوی شامل نارسایی کلیه، سنگ کلیه، از کار افتادن کلیه و به دنبال آن، دیالیز و پیوند کلیه است. در تمام این موارد، همواره باید یک متخصص تغذیه کنار بیمار باشد تا رژیم غذایی فردی و مناسبی برای او تجویز کند زیرا پیروی از رژیم‌های انحصاری برای هر بیمار کلیوی، می‌تواند کمک بزرگی به پیشگیری از پیشرفت بیماری او یا سرعت بخشیدن به روند درمانش باشد.

نارسایی کلیه، جزو یکی از بیماری‌های رایج کلیوی است که می‌تواند در اثر عواملی مانند دیابت، فشارخون بالا، بیماری‌های التهابی کلیه و ... به مرور زمان ایجاد شود. زمانی که فردی دچار نارسایی کلیوی می‌شود، عملکرد طبیعی کلیه‌های او به تدریج مختل می‌شود و از حالت طبیعی به حالت تخریب شده در می‌آید. در این صورت، کلیه‌ها نمی‌توانند مانند قبل به تصفیه املاح یا حتی مواد دفعی مختلف مانند اوره و کراتینین بپردازند. این تصفیه نامناسب به مرور زمان با افزایش سطح املاح و مواد دفعی در خون یا ایجاد سمیت توسط آن‌ها همراه خواهد شد.
بهترین رژیم کنترلی برای نارسایی کلیه
نکته مهمی که باید در رژیم غذایی بیماران مبتلا به نارسایی کلیه در نظر گرفته شود، کنترل میزان دریافت پروتئین مصرفی آن‌هاست. زمانی که محصولات غذایی حاوی پروتئین مصرف می‌شوند، میزان ترکیباتی مانند اوره کراتینین که از متابولیسم و دفع آن‌ها در بدن تولید می‌شوند، افزایش پیدا می‌کند. یک بدن سالم می‌تواند این ترکیبات را از طریق ادرار دفع کند اما فردی با کلیه نارسا، امکان دفع کامل این مواد را ندارد و در نتیجه می‌تواند به دلیل مصرف پروتئین بی‌حساب، دچار افزایش سطح اوره و کراتینین در بدن شود.
 
حالا سؤال این است که آیا باید پروتئین را به‌طور کامل از رژیم غذایی این بیماران کنار گذاشت؟ پاسخ مفنی است! بدن تمام افراد به مقداری پروتئین برای عملکرد طبیعی ارگان‌های خود نیاز دارد و جنس بسیاری از آنزیم‌ها و هورمون‌های بدن هم از پروتئین است بنابراین باید میزان دریافت پروتئین‌های حیوانی و گیاهی در رژیم مبتلایان به نارسایی کلیه در حدی باشد که نه بدن آن‌ها با کمبود و تحلیل عضلانی مواجه شود و نه افزایش اوره و کراتینین برای آن‌ها پیش بیاید. از طرف دیگر، اگر دیابت باعث نارسایی کلیه شده باشد، باید میزان کربوهیدرات‌های مصرفی و املاحی مانند سدیم، پتاسیم و فسفر هم به شدت در برنامه غذایی بیمار کنترل شود. این بیماران همواره باید توجه داشته باشند که نیاز به دریافت انواع پروتئین حیوانی و گیاهی یا املاح و کربوهیدرات‌ها از فردی به فرد دیگر متغیر است و وزن بیمار با شدت پیشرفت بیماری می‌تواند در تعیین مقدار پروتئین یا املاح مصرفی آن‌ها تأثیرگذار باشد. میزان پروتئین و املاح مصرفی در مبتلایان به نارسایی کلیه، باید به صورت فردی و بر اساس فرمول‌های خاص برای هر بیمار مشخص شود.
بهترین رژیم کنترلی برای سنگ کلیه
در مورد سنگ کلیه فرد با نارسایی کلیه مواجه نیست، بلکه کلیه‌ای دارد که مدام سنگ تولید می‌کند. هدف در درمان سنگ کلیه، محلول کردن تدریجی سنگ‌هاست تا بتوانند از طریق ادرار دفع شوند؛ از این رو انتخاب نوع درمان و رژیم غذایی، به شدت به جنس سنگ بستگی دارد. معمولاً بیشتر از 90 درصد سنگ‌های کلیوی از جنس اگزالات کلسیم هستند و متأسفانه بیماران گمان می‌کنند باید برای رفع این سنگ‌ها، منابع غذایی حاوی کلسیم مانند شیر و لبنیات را از برنامه غذایی خود کنار بگذارند. این در حالی است که یک بیمار مبتلا به سنگ اگزالات کلسیم هم باید روزانه 1000 تا 1200 میلی‌گرم کلسیم دریافت کند و منابع غذایی غنی از اگزالات مانند مغزها و سبوس‌ها را کنار بگذارد.

به‌طور کلی پس از تشخیص نوع سنگ کلیه، متخصص تغذیه به کمک فرد می‌آید تا با اسیدی یا قلیایی کردن pH ادرار او با استفاده از رژیم‌های غذایی مختلف، باعث دفع سنگ شود. نکته مهم درباره سنگ کلیه مانند نارسایی کلیه این است که درمان‌های غذایی سنگ‌ها هم از فردی به فرد دیگر متغیر است و رژیم‌های کلی اینترنتی نه تنها باعث بهبود بیماری نمی‌شوند، بلکه ممکن است مشکل جدیدی ایجاد کنند.
بهترین رژیم کنترلی برای پیوند کلیه
زمانی که نارسایی کلیه به مرحله 5 خود برسد، عملکرد کلیه‌های فرد به طور کامل مختل می‌شود و نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه به وجود می‌آید. معمولاً بیمارانی که پیوند کلیه انجام می‌دهند مجبور به مصرف داروهای کورتونی برای سرکوب سیستم ایمنی بدن خود می‌شوند تا بدن عضو پیوندی جدید را پس نزند. از این رو، احتمال افزایش وزن و ابتلا به دیابت ناشی از آن در این افراد بالا می‌رود. به همین دلیل هم اولین اقدام برای چنین بیمارانی، کنترل وزن آن‌هاست. 
 
مورد بعدی این است که در فاز اول پس از پیوند که معمولاً حدود 6 هفته طول می‌کشد، باید میزان پروتئین مصرفی این بیماران افزایش پیدا کند تا ریکاوری یا بهبود عمومی ناشی از جراحی برای فرد ایجاد شود. بعد از این 6 هفته که بیمار وارد فاز دوم می‌شود، میزان دریافت پروتئین باید به حالت عادی برگردد و توجه ویژه‌ای به فشارخون بیمار شود. کنترل سدیم و پتاسیم برای متعادل نگه داشتن فشارخون بیمار در این مرحله اهمیت خاصی دارد و کنار این‌ها، میزان وزن و قند بیمار هم باید مدام مورد بررسی و کنترل قرار بگیرد. از آنجایی که مصرف کورتون‌ها می‌تواند احتمال ابتلا به پوکی استخوان را هم برای چنین بیمارانی فراهم کند، دریافت روزانه 1000 تا 1200 میلی‌گرم کلسیم یا معادل 2 تا 3 واحد لبنیات برای آن‌ها ضروری است. این در حالی است که همین لبنیات به دلیل بالا بردن میزان فسفر خون باید در بیماران مبتلا به نارسایی کلیه با محدودیت و احتیاط بسیار زیادی مصرف شود. باز هم تأکید می‌شود برنامه غذایی یک بیمار پیوند کلیه، کاملاً انحصاری است و نمی‌توان آن را برای همه بیماران به ظاهر مشابه تجویز کرد.
بهترین رژیم کنترلی برای دیالیز
شرایط بیمار دیالیزی مانند بیمار مبتلا به نارسایی کلیه نیست و دستگاه دیالیز به کمک تصفیه خون او می‌آید. معمولاً کنترل املاحی مانند سدیم، پتاسیم و فسفر در این بیماران اهمیت زیادی دارد. هر چند احتمال افزایش پتاسیم در این بیماران کم است، گاهی آن‌ها با افزایش سدیم و فسفر مواجه می‌شوند. از طرف دیگر به دلیل تصفیه خون با دستگاه‌های دیالیز، امکان دفع پروتئین بیشتر از بدن این بیماران هم وجود دارد بنابراین ممکن است تجویز به مصرف پروتئین بیشتر برای آن‌ها مطرح باشد. با این حال، میزان پروتئین، سدیم، پتاسیم و فسفر دریافتی برای این بیماران، کاملاً به شرایط فردی آن‌ها بستگی دارد و نمی‌توان توصیه واحدی برای تمام آن‌ها داشت.
رژیم کودکان بیمار با بزرگسالان تفاوتی ندارد!
خیلی از افراد مدام می‌پرسند آیا باید شرایط ویژه‌ای برای کودکان مبتلا به انواع بیماری‌های کلیوی در نظر گرفت؟ یا آیا رژیم غذایی این گروه سنی از بیماران کلیوی، باید تفاوت محسوسی با بزرگسالان داشته باشد؟ پاسخ منفی است؛ یعنی تمام توصیه‌هایی که تا اینجا برای بزرگسالان مطرح بود، برای کودکانی با بیماری‌های کلیوی هم صدق می‌کند، تنها با این تفاوت که فرمول محاسبه ریزمغذی‌ها و درشت‌مغذی‌ها برای این گروه سنی کاملاً متفاوت است و متخصص تغذیه باید برای هر کودک بیمار به صورت مجزا، محاسبه میزان دقیق دریافت املاح یا پروتئین‌ها را داشته باشد.
 
فراموش نکنید پیروی از رژیم‌های عمومی اینترنتی یا گیاه‌درمانی‌های خودسرانه می‌تواند به شدت، سلامت بیمار را به خطر بیندازد.