لهستان که خود زمانی میلیون‌ها پناهجو داشت حالا سد راه پناهجویان است

سنگ یادبود سپاسگزاری از مردم ایران برای اسکان پناهجویان لهستانی در جنگ جهانی دوم داستان افرادی که از ترس جان خود ترک خانه می‌کنند و دل به یافتن امنیت در مکانی دیگر می‌بندند، همواره در تاریخ تکرار می‌شود. در سالهای اخیر که جهان شاهد بدترین بحران پناهجویی بعد از جنگ جهانی دوم بوده، رسیدن به این ساحل امن از همیشه دشوارتر به نظر می‌رسد.
 
در سال ۲۰۱۵، وقتی موج پناهندگان به مرزهای اتحادیه اروپا رسید، بین کشورهای عضو اختلاف ایجاد کرد. همزمان با اعلام سیاست مرزهای باز کشورهای اروپای غربی مثل آلمان و فرانسه، کشورهای شرق اروپا به شدت مخالف اعمال این سیاست بودند.
 
در صدر این کشورها، چهار کشور عضو گروه ویسگراد (Visegrád Group) یا وی‌چهار، متشکل از لهستان، مجارستان، اسلواکی و جمهوری چک قرار داشتند. کشورهایی که در آخرین دور گسترش اتحادیه اروپا در سال ۲۰۰۴ به این اتحادیه پیوستند و امروز احزاب راستگرا، با سیاست‌های ضد مهاجرتی زمام امور دولت‌هایشان را در دست دارند.
میریام شدید می‌گوید اختلاف فرهنگی لهستانی‌ها با مسلمانان بر سر احترام به زنان است این در حالی است که بخشی از قوانین بین‌المللی مربوط پناهجویان که بعد از جنگ جهانی دوم وضع شد، برای حمایت از انبوه آواره‌ایی بود که از اروپای شرقی در نقاط مختلف جهان سرگردان شده بودند. در سال ۱۹۴۲ میلادی، زمانی که سه سال از خانمان‌سوزترین جنگی که جهان به خود دیده بود می‌گذشت، میلیون‌ها جنگ زده‌ لهستانی در سراسر جهان آواره شدند. بخش عمده‌ای از این بی‌جاشدگان در آغاز جنگ به همسایه‌ی شرقی، اتحاد جماهیر شوروی، پناه برده بودند. با بالا گرفتن جنگ در مرزهای شوروی حدود ۱۲۱،۰۰۰ نفر از آوارگان لهستانی رهسپار ایران شدند تا از موج خونین جنگ در اروپا مصون بمانند. بنای یادبود سپاس‌گزاری از مردم ایران برای اسکان پناهجویان لهستانی در مرکز شهر ورشو، یادآور این امر است که لهستان خود در سال‌های نه چندان دور با بحرانی انسانی دست به گریبان بوده است.
 
حالا ۸۰ سال بعد، شهروندان خاورمیانه و آسیای مرکزی که به دلیل جنگ، خشونت و فقدان آزادی‌های سیاسی و اجتماعی از خانه‌ خود کوچ می‌کنند، اتحادیه اروپا را چون ساحلی که نوید آسایش و امنیت می دهد، برمی‌گزینند.
در انتظار رسیدن... حبیب‌الله نگران است که درصورت بازگشت به تاجیکستان حکم حبس ابد می‌گیرد حبیب الله در سال ۲۰۱۵، در اوج بحران پناهجویی، تاجیکستان را به همراه همسر و پنج دخترش به امید رسیدن به اتحادیه اروپا ترک کرد. او که در تاجیکستان بساط آرایشگری داشت پس از فرار برادرش از کشور به دلیل فعالیت در حزب نهضت اسلامی، مورد تعقیب مقامات امنیتی قرار گرفت. ماموران با هجوم به خانه‌اش بازداشتش کردند و پس از روزها بازجویی و شکنجه، بدون برگزاری دادگاهی وکیلش به او گفت که برای او حبس ابد خواهد آمد. روزهای زندان با نگرانی و دلهره گذشت تا اینکه، مقامات امنیتی موافقت کردند تا حبیب الله به مناسبت عید قربان به یک مرخصی دو روزه برود.
 
او توانست از این فرصت استفاده کرده و به طرز معجزه آسایی، ابتدا به روسیه و سپس از طریق بلاروس خود را به شرقی‌ترین کشور اتحادیه اروپا یعنی لهستان برساند.
 
اما ساحل امنی که حبیب الله می‌خواست به آن برسد او را نپذیرفت: "بعد از دو سال معطلی به من گفتند تو مهاجر اقتصادی هستی."
 
این را حبیب الله در مرکز نگهداری پناهندگان در مرز بلاروس و لهستان به من گفت. مرکزی به دور از شهر که تنها سی متر با ایستگاه قطار فاصله دارد. این مرکز قرنطینه‌‌ایی است که ساکنان آن باید هرچه زودتر، با همان قطارهایی که آنها را به اینجا آورده، ترکش کنند. به حبیب الله و خانواده‌‌اش فرصتی یک ماهه برای ترک آن داده‌اند.
 
او می گوید: "هر روز برایمان نامه می آمد که برای بازگشت به تاجیکستان آماده شوید. من تمام مدت می گفتم، من اگر برگردم حتماً حکمم (حبس) ابد است." دختران حبیب الله حدود دوسال است که به مدرسه نرفته‌اند. بزرگترینشان ۱۱ ساله و کوچک‌ترین آنها که در خاک لهستان متولد شده تنها یک سال دارد. او نگران سرنوشت آنها در صورت بازگشتشان به تاجیکستان است. دخترانش نیز در این نگرانی با او شریک هستند. "دختران من یک شب خواب راحت نداشتند."
لهستان و بحران پناهجویی
با اینکه به نظر می‌آید لهستان تمایلی برای گشودن درهای خود بر روی حبیب الله ندارد، اما اقتصاد در حال رشد و جمعیت رو به کاهش، نیاز لهستان به نیروی کار خارجی را از همیشه بیشتر کرده است.
 
طبق آمار اداره‌ مهاجرت لهستان، این کشور با صدور دهها هزار اجازه‌ اقامت موقت در سال ۲۰۱۷، بالاتر از آلمان و بعد از انگلستان، دومین کشور پذیرای اتباع خارجی در اتحادیه اروپا بوده است. بیشتر این افراد اتباع کشورهای مجاور مثل اوکراین، بلاروس و روسیه هستند که اشتراکات فرهنگی، زبانی و دینی بسیاری با جامعه لهستان دارند.
 
اما سیاست لهستان در مواجهه با پناهندگان گونه‌ای دیگر است. عدم ارائه‌ امکانات رفاهی سخاوتمندانه در قیاس با کشورهای اروپای غربی، باعث شده تا لهستان از مقاصد جذاب برای پناهندگان نباشد. پناهجویان بر این عقیده‌اند که این کشور یکی از سختگیرانه‌ترین قوانین پذیرش پناهنده در اروپا را دارد. بخش عمده‌ایی از این سختگیری‌ها همزمان با شروع بحران پناهجویان و با روی کار آمدن حزب عدالت و قانون اعمال شد.
رافائل کُشچینسکی می‌گوید که لهستان به نسبت جمعیتش پناهجویان کمی را می‌پذیرد در سال ۲۰۱۵، وقتی رسانه‌های جهان مشغول نمایش موج حرکت پناهجویان از خاورمیانه به سمت اروپا بودند، این حزب توانست با تکیه بر شعارهای ضد مهاجرتی و دفاع از ارزش‌های مسیحی/اروپایی، ابتدا کاخ ریاست جمهوری و سپس اکثریت پارلمان لهستان را به دست آورد.
 
دولت جدید پذیرش پناهندگان مسلمان را بر خلاف مصالح امنیتی اروپا ارزیابی کرد و سیاست‌های کشورهایی مانند آلمان، مبنی بر باز گذاشتن مرزهایشان بر روی پناهجویان، را مورد انتقاد قرار داد. "امروز حتی شهروندان آلمان و فرانسه هم از تصمیم دولت هایشان مبنی بر پذیرش هزاران پناهنده ناراضی هستند." این نظر زیبنیگیف گری‌گلس و همفکرانش در ائتلاف حزب حاکم در پارلمان لهستان است.
 
همزمانی پیروزی این حزب و وقوع حملات تروریستی در پاریس، بروکسل و دیگر شهرهای اروپای غربی باعث شد تا دولت جدید بر سیاست‌های خود تاکید مضاعف کند. تا آنجا که وقتی سران کشورهای اتحادیه اروپا، پس از روزها گفت‌وگوی فشرده، به توافقی برای تقسیم پناهندگان وارد شده به مرزهای اتحادیه رسیدند، دولت‌های لهستان و مجارستان تنها مخالفان این طرح بودند. با اینکه اعلام مخالفت لهستان، روابط این کشور با اتحادیه اروپا را وارد چالشی بی‌سابقه کرد، اما محبوبیت دولت این کشور را در بین مردم حتی بالاتر از قبل برد. آقای گری گلس که خود در سال ۲۰۱۵ به پارلمان راه یافت، می‌گوید: "رای مردم به ما پیام روشنی داشت. ما باید بین مهاجران اقتصادی و کسانی که جانشان در خطر است تفاوت قائل شویم."
 
سیاست‌های ضد مهاجرتی درون اتحادیه اروپا تنها مختص لهستان نیست.
 
این سیاست در بین کشورهای گروه ویسگراد (لهستان، مجارستان، اسواکی و جمهوری چک) مشترک است. این گروه پس از فروپاشی دیوار برلین و از بین رفتن پرده‌ی آهنین به منظور آمادگی این کشورها برای ادغام در سازوکار اتحادیه اروپا ایجاد شد. امروز گروه V۴ به عنوان پنجمین اقتصاد بزرگ در اروپا و اقتصاد دوازدهم جهان به شمار می‌آید. یکی از وجوه مشترک اعضای این گروه، گرایشات مذهبی دولت‌های راستگرای این کشورهاست.
 
از ابتدای بحران پناهجویی کشورهای "گروه ویسگراد" معتقدند بودند، ورود حجم بالایی از مهاجران مسلمان باعث از بین رفتن ارزش‌های مسیحی اروپا خواهد شد. آنها سیاست مرزهای باز کشورهای اروپای غربی را برنامه‌ایی برای تضعیف حاکمیت ملی خود قلمداد می‌کردند. این بحران و انسداد سیاسی ناشی از آن باعث شد تا اعضای گروه وی‌چهار بتواند به عنوان اتحادی مستقل درون اتحادیه اروپا قد علم کنند.
 
وقتی دونالد ترامپ، رویس چمهور آمریکا، پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، آلمان و لهستان را به عنوان مقاصد اولین سفر اروپایی خود انتخاب کرد، برخلاف خیابان‌های هامبورگ که مملو از معترضان به سفر او بود، خیابان‌های ورشو از انبوه طرفداران او در خروش بود. او در یک سخنرانی پرشور در ورشو، ملت لهستان را برای داشتن روحیه‌‌ی اروپایی و دفاع از ارزش‌های این قاره ستود و از دولتمردان این کشور برای نمایش استقلالشان در برابر اتحادیه اروپا تمجید کرد. به اعتقاد او لهستان و دیگر اعضای گروه V۴ از معدود کشورهایی‌اند که کشور خود را در درجه اول اهمیت قرار می‌دهند.
موضع لهستان از منظر اقدامات بشر دوستانه
سیاست‌های ضد پناهجویی دولت باعث انتقاد بسیاری از نهادهای حقوق بشری مثل آژانس بین‌المللی پناهندگان سازمان ملل متحد شده است. "رافائل کُشچینسکی"، سخنگوی این نهاد در لهستان، به جمعیت ۴۰ میلیونی لهستان اشاره و پذیرش ۴۰۰۰ پناهجو در ۵ ساله گذشته توسط این کشور را بسیار ناچیز می‌داند.
زیبنیگیف گری‌گلس، نماینده پارلمان می‌گوید که مردم آلمان و فرانسه به دلیل حضور پناهجویان جرات راه رفتن در شهرها را ندارند لهستان که به خاطر مخالفتش با اسکان پناهجویان جنگ سوریه، از طرف دیگر اعضای اتحادیه اروپا و نهادهای حقوق بشری به عدم داشتن حس همبستگی و انسان دوستی متهم می‌شد، در سال ۲۰۱۶ اعلام کرد که حاضر است تعدادی پناهجو از سوریه بپذیرد. اما به یک شرط؛ مسیحی بودن آنها. "میریام شدید" که ریاست یک سازمان خیریه مربوط به مسیحیان را به عهده دارد، مسئولیت ساماندهی ۵۲ خانواده از این پناهجویان را بر عهده داشت. "در مقابل خطر گروه‌هایی مثل دولت اسلامی (داعش)، مسیحیان سوری بیشتر از مسلمانان آن کشور مورد تهدید قرار دارند."
 
او که خود از مادری لهستانی و پدری سوری زاده شده، معتقد است: "۹۸ درصد جامعه‌ی لهستان مسیحی کاتولیک است و مسلمانان نمی توانند در آن جذب شوند." برای او و همفکرانش قوانین شرع اسلام مسئله‌ای است که با ارزش‌های مسیحی/اروپایی سازگاری ندارد:
 
"در جامعه‌ی لهستان زنان از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند و این ریشه در اعتقادات مذهبی ما دارد. در حقیقت کلیسای کاتولیک بیشتر از مسیح، مریم مقدس را پرستش می‌کند و این امر با شرع اسلامی تفاوت فاحشی دارد."
 
اما سخنگوی آژانس بین المللی پناهندگان سازمان ملل متحد، سیاست دولت لهستان مبنی بر انتخاب پناهجویان بر اساس نژاد یا مذهب را مغایر اصل بی طرفی در اقدامات بشر دوستانه می‌داند. "هر انسانی بنا به شرایطی که در آن قرار می‌گیرد (مثل جنگ، خشکسالی یا بلایای طبیعی) می تواند تبدیل به پناهنده شود. پس ایده‌ی کمک به پناهندگان بر اساس نژاد و مذهبشان، ایده‌ای ناخوشایند برای آینده‌ است."
 
سیاست‌های ضد پناهجویی باعث شده تا سرنوشت افرادی مانند حبیب الله همچنان در هاله‌ای از ابهام بماند. حبیب الله امروز با حکم دادگاه حقوق بشر اتحادیه اروپا می تواند موقتاً در خاک لهستان ساکن شود. اما قطار سرنوشت او و پنج دخترش، همچنان در انتظار رسیدن به مقصد نهایی است.