آیا تحریم‌های اقتصادی منجر به سقوط حکومت ایران می‌شود؟

دولت ترامپ به این پرسش پاسخ مثبت می‌دهد. به باور مقامات آمریکا، حکومت ایران در موقعیتی شکننده قرار دارد و فشار تحریم‌ها می‌تواند باعث تغییر حکومت بشود. اما دیپلمات‌های اروپایی نسبت به درستی این ارزیابی تردید دارند.
 
دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، معتقد است که سیاست‌های او در قبال حکومت ایران، باعث تضعیف شدید این حکومت شده و رهبران ایران اکنون نگران حفظ قدرت خود هستند. ترامپ در گفت‌وگویی که چندی پیش با "بلومبرگ" کرده بود، گفته بود:
 
«وقتی من به کاخ سفید آمدم، پرسش این بود که جمهوری اسلامی کی بر همه خاورمیانه حاکم می‌شود؟» او ادامه داده بود: «اما اکنون پرسش این است که آیا سران این حکومت می‌توانند قدرت خود را حفظ کنند؟»
 
شبکه خبری "ان‌بی‌سی نیوز" روز جمعه ۱۹ آبان (۱۰ نوامبر) گزارشی درباره مواضع دولت ترامپ در قبال تاثیرات ناشی از تحریم‌ها بر ثبات سیاسی در ایران دارد. به باور خبرنگاران این شبکه خبری، مقامات ارشد دولت ترامپ بر این باورند که حکومت ایران در موقعیتی بسیار شکننده قرار دارد و یک تحریم همه‌جانبه و سخت می‌تواند باعث فروپاشی حکومت ایران بشود.
 
اما سیاستمداران اروپا با دیده تردید به این ارزیابی می‌نگرند. به باور این سیاستمداران، فشارهای سیاسی و اقتصادی می‌تواند برای حکومت ایران ایجاد دشواری کند، اما این فشارها منجر به سقوط حکومت نمی‌شود و حتی می‌تواند پیامدهای بدی به‌همراه داشته باشد.
 
تغییر رژیم یا تغییر رفتار رژیم
 
مسئولان سیاسی دولت آمریکا در سخنرانی‌های اخیر خود همواره بر این نکته تاکید کرده‌اند که هدف از تحریم‌ها و اعمال فشار بیشتر بر حکومت ایران، نه تغییر رژیم، بلکه تغییر رفتار رژیم ایران است.
 
مایک‌ پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، برایان هوک، رئیس گروه اقدام ایران در وزارت امور خارجه آمریکا، و همچنین جان بولتون، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، گفته‌اند که هدف از تحریم‌ها وادار ساختن ایران به بازگشت به پشت میز مذاکره است. آن‌ها تاکید کرده‌اند که هدف از تحریم‌ها افزایش فشار و ایجاد "استرس سیاسی" برای دولتمردان ایران است.
 
ترامپ در سخنرانی‌های خود بارها تاکید کرده است که توافق هسته‌ای می‌بایست تکمیل و تصحیح شود و نه تنها منع دست‌یابی ایران به جنگ‌افزارهای هسته‌ای فراتر از بازه زمانی تعیین شده در برجام را ممکن سازد، بلکه برنامه موشکی و فعالیت‌های مخرب ایران در منطقه را نیز شامل شود.
 
این در حالی است که مسئولان ارشد دولت آمریکا بارها عبارت "تغییر رژیم" را در سخنرانی‌های خود به کار برده‌اند.
 
گزارش "ان‌بی‌سی‌نیوز" برای اثبات این موضوع به سخنرانی جان بولتون در همایش سازمان مجاهدین خلق اشاره می‌کند. بولتون گفته بود:
 
«من بیش از ده سال است که در این همایش‌ها شرکت می‌کنم و هر بار هم تاکید کرده‌ام که سیاست دولت آمریکا در قبال ایران باید سقوط رژیم ملاها در تهران باشد.»
 
همچنین وزیر امور خارجه آمریکا، مایک پومپئو، گفته بود: «در سایه این تظاهرات و ۴۰ سال حکومت استبدادی، پیام من برای مردم ایران این است: آمریکا صدای شما را می‌شنود، آمریکا از شما پشتیبانی می‌کند و آمریکا همراه شماست.»
 
پومپئو حتی خبر از راه‌اندازی یک تلویزیون ۲۴ ساعته به زبان فارسی داده بود و گفته بود که آمریکا از رساندن این پیام از طریق اینترنت یا تلویزیون ابایی ندارد.
(چهارم نوامبر) تظاهرات ضدآمریکایی در تهران، ۱۳ آبان برخی از مسئولان ارشد آمریکا با اشاره به سیاست دونالد ریگان، رئیس جمهور اسبق آمریکا، اقدام به مقایسه وضعیت اتحاد جماهیر شوروی در واپسین روزهای حیات خود با وضعیت حاکم بر ایران کرده و مدعی شد‌ه‌اند که دنبال کردن یک سیاست قاطع می‌تواند حکومت ایران را به همان سرنوشتی گرفتار کند که شامل حال اتحاد شوروی شد.
 
مخالفت سیاستمداران اروپا
 
شماری از سیاستمداران اروپا آشکارا با سیاست دولت ترامپ در قبال خروج از توافق هسته‌ای مخالفت کرد‌ه‌اند. به باور آن‌ها، تحریم‌ها در شرایط کنونی قابل مقایسه با تحریم‌های پیشین نیست.
 
باید یادآور شد که در فاصله زمانی سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵، تحریم‌هایی که علیه ایران پیش‌بینی شده بودند، به استثنای آمریکا از حمایت سازمان ملل متحد، کشورهای اروپایی و حتی روسیه و چین نیز برخوردار بودند. حال آنکه تحریم‌های پیش‌بینی شده از سوی دونالد ترامپ، اقدامی یک جانبه است و از حمایت کشورهای دیگر برخوردار نیست.
 
در اینکه اقتصاد ایران با دشواری‌های عدیده‌ای روبه‌روست، تردیدی وجود ندارد. گزارش منبع یاد شده حکایت از آن دارد که اوضاع  اقتصادی ایران سال گذشته رو به وخامت نهاده است. وخامت اوضاع اقتصادی ایران تنها برخاسته از تحریم‌های آمریکا نیست، بلکه مدیریت غلط در ایران نیز در این موضوع بسیار موثر بوده است.
 
واحد پول ایران ظرف سال گذشته ۷۰ درصد از ارزش خود را از دست داده است. صندوق بین‌المللی پول نرخ تورم برای سال آینده را ۳۴ درصد پیش‌بینی کرده است. بسیاری از شرکت‌های اروپایی به فعالیت‌های اقتصادی خود در ایران خاتمه داده‌اند و نشانه‌های کمبود در بازار در اثر هجوم مردم به خرید و ذخیره کالاهای مورد نیاز خود محسوس است.
 
در این گزارش از جمله به اعتصابات کامیونداران و معلمان اشاره شده و همچنین از اعتراضات پراکنده‌ای سخن رفته است که پس از تظاهرات گسترده در ماه‌های دی و بهمن سال جاری روی داد.
 
این گزارش در عین حال به نقل از دیپلمات‌های اروپا اعلام کرده است که همه این موارد برای تغییر رژیم در ایران کفایت نمی‌کند. در این رابطه، به قدرت سپاه پاسداران در ایران اشاره شده است.
 
موضوع تردید درباره تاثیرات احتمالی تحریم‌ها تنها به سیاستمداران اروپایی محدود نمی‌شود. جان مک‌لافلین، یکی از افسران سابق سازمان سیا نیز به نبود یک اپوزیسیون متحد و سازمان یافته در ایران اشاره کرده است و آن را مانعی بر سر تغییر رژیم در ایران می‌داند.
 
یکی از مقامات پیشین اروپا که خواستار فاش شدن هویت خود نشده است به خبرنگار شبکه خبری یاد شده گفته است که نبود یک اپوزیسیون منسجم، باعث آن می‌شود که افزایش فشارهای سیاسی و اقتصادی تنها منجر به اعمال خشونت بیش از پیش سپاه پاسداران در ایران گردد.
 
این دیپلمات درباره سیاست دولت آمریکا گفته است: «آن‌ها برنامه‌ای برای گام‌های بعدی ندارند و این بسیار وحشتناک است.»