تحریم‌های ایران؛ تاثیر بر ورزش کشور، راه‌های دور زدن یکی یکی بسته شد

تحریم‌های اقتصادی آمریکا و اروپا، طی بیش از یک دهه اخیر، تاثیرات مستقیمی روی ورزش ایران داشته است. نشانه‌های تحریم‌های بانکی و اقتصادی، ابتدا در تامین نشدن بودجه فدراسیون‌ها و باشگاه‌ها نمایان شد و سپس حتی به عدم اعزام تیم‌های ورزشی ایران به اردوهای آماده‌سازی یا رقابت‌های بین‌‌المللی انجامید.
 
شاید نخستین نشانه تحریم‌ها در ورزش ایران به سال ۱۳۸۸ برگردد. فدراسیون جهانی فوتبال (فیفا) قرار بود آذر ۱۳۸۸ بابت بازی‌های انتخابی جام‌ جهانی ۲۰۱۰ آفریقای جنوبی، یک میلیون دلار به فدراسیون فوتبال ایران بپردازد. اما علی کفاشیان رییس وقت فدراسیون به خبرگزاری ایسنا گفت: "پول فدراسیون از کوالالامپور به نیویورک رفت و همانجا ضبط شد."
 
آقای کفاشیان از این اتفاق به عنوان آغازی بر نشانه‌های تحریم در ورزش ایران نام برد. اما یک‌ میلیون دلار ضبط شده ناشی از تحریم‌های بانکی علیه ایران دقیقا زنگ خطری شد برای فدراسیون‌ها، باشگاه‌ها و حتی ورزشکاران ایرانی که در مراوده مالی با خارج از ایران بودند.
 
بخشی از امیدواری‌های ورزش ایران برای دست یافتن پول‌هایی که به دستور "وزارت خزانه‌داری" آمریکا بلوکه می‌شد، بانکی بود به نام "فی‌بانک" در کوالالامپور.
 
این بانک از سال ۱۳۸۶ وظیفه انتقال وجوهی که از سوی کنفدراسیون‌های آسیایی باید به حساب فدراسیون‌‌های ورزشی واریز می‌شد را برعهده گرفت. اما سال ۸۸ مشخص شد که "فی‌بانک" توسط بانک ملت و برای باز کردن گره مشکلات در کوالالامپور آغاز به‌ کار کرده و در حقیقت مرکزی‌ بود برای دور زدن تحریم‌های بانکی علیه ایران.
 
نخستین پول مسدود شده فدراسیون فوتبال ایران، محل مناقشه‌ای بود برای دو خبرنگار آمریکایی که اوایل دهه ۸۰ میلادی در لبنان اسیر شده بودند.
 
خبرگزاری ایرنا سال ۱۳۸۹ از قول آقای کفاشیان نوشت: "دو خبرنگار آمریکایی که در لبنان اسیر شده بودند، برای جبران خسارت‌های وارده شده به خود، درخواست غرامت کرده بودند. دادگاه آمریکایی ایران را متهم کرده و حالا این دو خبرنگار درخواست تامین این مبلغ از یک میلیون دلار فدراسیون ایران را دارند."
 
شاهین رحمانی، مدیر سابق امور رسانه‌ای کنفدراسیون فوتبال آسیا این ادعای آقای کفاشیان را در گفتگو با ایسنا تایید کرد. جرمی لوین و همسرش در لبنان اسیر و بعد آزاد شده بودند. هر دو در شکوایه‌ای به خزانه‌داری آمریکا خواهان توقیف یک میلیون دلار فدراسیون فوتبال ایران برای تامین خسارات خود شدند.
کی‌روش: تمام پول‌ها توسط فیفا و کنفدراسیون فوتبال آسیا بلوکه شده و زمانی که در چنین مسابقه‌هایی حاضر می‌شویم، باید انتظارات ۸۰ میلیون ایرانی را برآورده کنیم. فدراسیون فوتبال ایران البته سعی کرد از راه حل‌های تبلیغاتی هم استفاده کند. پس از آن ‌که پاداش صعود ایران به جام جهانی برزیل بار دیگر توسط بانک‌های اماراتی توقیف شد، کارلوس کی‌روش سرمربی تیم ملی ایران نقش مدافع فدراسیون و ورزش ایران را بازی کرد.
 
سال ۱۳۹۳ کی‌روش در نخستین مصاحبه مطبوعاتی‌اش در برزیل به خبرنگاران گفت: "تمام پول‌ها توسط فیفا و کنفدراسیون فوتبال آسیا بلوکه شده و زمانی که در چنین مسابقه‌هایی حاضر می‌شویم، باید انتظارات ۸۰ میلیون ایرانی را برآورده کنیم. من یک شهروند جهانی هستم. یک سرمربی هستم و این را نمی‌فهمم."
 
این آخرین تلاش دوجانبه کی‌روش و فدراسیون فوتبال ایران برای مقابله با تحریم‌های بانکی علیه ایران نبود. شش ماه بعد و در آستانه آغاز رقابت‌های جام ملت‌های آسیا، بار دیگر سرمربی تیم ملی ایران از مسدود ماندن دلارهای فدراسیون ایران در جمع خبرنگاران گلایه کرد.
 
کارلوس کی‌روش گفت: "این وضع، جوانمردانه ندارد. بازی جوانمردانه این است که به این بازیکنان فرصت داده شود تا در رقابت‌های بین‌المللی بازی کنند. آنها شایسته همان فرصت‌هایی هستند که تمام بازیکنان جهان از آنها برخوردارند."
 
فدراسیون فوتبال ایران، در مسیر تحریم‌های بانکی تنها نبود. دی‌ ۱۳۹۳ محمود مشحون رییس سابق فدراسیون بسکتبال ایران به روزنامه اعتماد گفت: "ما دیگر هیچ حساب ارزی برای فدراسیون بسکتبال ایران نداریم. تمام حساب‌های خارج از کشور ما مسدود شده است. ماه‌های اول امیدوار بودیم که این تحریم‌ها به زودی برداشته شود ولی اوضاع بدتر شد."
 
آقای مشحون همچنین گفت که گاهی بخشی از بودجه‌ای که کنفدراسیون بسکتبال آسیا باید به ایران پرداخت کند را به صورت نقدی دریافت می‌کند و از طریق هاکوپ خاجیریان، دبیرکل فدراسیون ایران از لبنان به تهران می‌رساند.
 
نمونه همین رفتار را فدراسیون‌های دیگر ایران هم داشتند. به صورت نمونه هوشنگ مقدس یکی از تاجران نزدیک به علی کفاشیان در فدراسیون فوتبال، ماموریت انتقال وجوه فدراسیون جهانی فوتبال یا کنفدراسیون آسیا به تهران را برعهده گرفت.
 
چهارده اسفند ۱۳۹۳ علی کفاشیان به ایسنا گفت: "ما هیچ حساب ارزی نداریم. به همین دلیل وقتی می‌خواستیم حقوق کی‌روش را پرداخت کنیم، از فیفا خواستیم این مبلغ را به حساب آقای مقدس واریز کند. او هم یک ساعت بعد همین مبلغ را به حساب کارلوس کی‌روش واریز کرد."
 
این در حالی بود که فروردین ۱۳۹۴ هوشنگ مقدس در برنامه تلویزیونی نود این ادعای رییس وقت فدراسیون فوتبال را تکذیب کرد.
 
نمونه همین سیاست را مهدی هاشمی، رییس برکنار شده فدراسیون تیراندازی ایران هم داشت. او در آستانه المپیک ریودوژانیرو ادعا کرد "تحریم‌های بانکی، کمر ورزش ایران را خم کرده است." فدراسیون تیراندازی ایران در آستانه رقابت‌های المپیک و پارالمپیک برزیل از تامین بودجه خود ناتوان بود.
 
الهه احمدی یکی از تیراندازان دختر ایران که در المپیک ریو حضور داشت، پیش از اعزام به این رقابت‌ها به روزنامه ایران ورزشی گفت: "بیش از سه ماه است که تفنگ‌های ما تیر ندارد." تیراندازهای ایرانی با تفنگ‌های خالی برای حضور در المپیک تمرین کرده بودند.
 
مهدی هاشمی مدعی بود در سال‌های ۸۸ تا ۹۱ موفق می‌شد بخشی از مطالبات مالی فدراسیون ایران از فدراسیون جهانی را به صورت نقدی دریافت کند اما پس از تشدید تحریم‌ها، این کار غیرممکن شد.
 
مهر ۱۳۹۴ ایسنا از آغاز گشایش مشکلات بانکی فدراسیون‌ها در دوران پس از برجام خبر داد. با این حال مسعود سلطانی‌فر وزیر ورزش و جوانان در دو بازه زمانی، از حل نشدن مشکلات فدراسیون‌ها به دلیل آن‌چه "بدعهدی دولت جدید آمریکا در قبال برجام" می‌دانست، گلایه کرد.
 
آقای سلطانی‌فر ابتدا در بهمن ماه سال ۹۴ و سپس شهریور امسال از سیاست‌های آمریکا در قبال دولت ایران انتقاد کرد و گفت: "با توجه به توافقی که با بانک مرکزی صورت گرفته، تصمیم گرفتیم ارز فدراسیون‌ها برای اعزام‌ تیم‌ها از طریق بازار ارز ثانویه تأمین می‌شود."
 
راه حل دیگر برای تامین ارز ورزش ایران، استفاده از بانک‌های هندی بود. روشی که گاهی برای تجار ایرانی هم جواب می‌داد. در این مدل، بر اساس الگویی که سال ۲۰۱۲ به دلیل تحریم های آمریکا ایجاد شد، صادرکنندگان و تجار هندی عمدتا پول صادرات خود به ایران را به روپیه دریافت می‌کردند و در مبادله با ایرانیان هم از واحد پول کشورشان استفاده کرده بودند.
 
اما خرداد امسال بانک "ایندوس ایند" به عنوان یکی از مهمترین مراکز مبادلات ارزی ایران در هندوستان، خبر داد که از پایان هفته اول اوت هرگونه معامله بانکی با طرف‌های ایرانی را متوقف خواهد کرد. این یعنی یکی از راه‌حل‌های وزارت ورزش و کمیته ملی المپیک ایران برای رساندن ارزهای خارجی به فدراسیون‌های ایران آرام آرام غیرممکن شد.
 
کشتی شاید یکی از رشته‌های ورزشی بود که بیشترین ضربه را از تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران خورد. رسول خادم رئیس مستعفی فدراسیون کشتی ایران روز چهارم آبان ماه سال جاری طی نامه‌ای به حسن روحانی رئیس‌جمهوری ایران، از فشارهایی که کشتی‌گیران ایران طی سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌ها تحمل کرده‌اند پرده برداشت.
رسول خادم، رئیس مستعفی فدراسیون کشتی ایران: شرایط معیشتی جامعه، زندگی شخصی و خانوادگی تک تک قهرمانان ملی، به ویژه قهرمانان رشته‌های المپیکی ورزش کشور همچون کشتی، وزنه برداری و تکواندو را بشدت تحت الشعاع خود قرار داده است. در بخشی از نامه آقای خادم خطاب به حسن روحانی آمده بود: "شرایط معیشتی جامعه، زندگی شخصی و خانوادگی تک تک قهرمانان ملی، به ویژه قهرمانان رشته‌های المپیکی ورزش کشور همچون کشتی، وزنه برداری و تکواندو را بشدت تحت الشعاع خود قرار داده است. به گونه ای که حتی در زمان برگزاری اردوهای ورزشی، نمی‌توان برخی از قهرمانان ملی پوش را، برای استراحتی دو یا سه روزه به جمع خانواده‌شان فرستاد. زیرا فقر و مشکلات معیشتی خانواده آنها، شرایط روحی، روانی و جسمی این عزیزان را بهم می ریزد."
 
رسول خادم همچنین از سکوت دولت در قبال مشکلات فدراسیون‌های ورزشی و قهرمانان ایران انتقاد کرد. رئیس مستعفی فدراسیون کشتی ایران نوشته بود: "عدم تطابق انتظارات عمومی و تدارکات تیم های ملی، بزودی دولت محترم را با اعتراض جدی قهرمانان و مربیان ملی که بدلیل محدودیت‌های تدارکاتی، نمی‌توانند پاسخگوی انتظارات مردمی از خود باشند، مواجه خواهد ساخت."
 
آقای خادم پنج روز پس از نگارش این نامه، به دلیل آن‌چه "سکوت دولتمردان و وزارت ورزش در قبال کشتی ایران" اعلام کرد، از ریاست فدراسیون کشتی استعفا کرد.
 
آخرین راه حلی که تا امروز مدیران ورزش ایران به آن چنگ زده‌اند، گفتگوی مستقیم با کمیته بین‌المللی المپیک بوده است. شهریور امسال رضا صالحی امیری، رئیس کمیته ملی المپیک ایران با حضور در مقر کمیته بین‌المللی المپیک با توماس باخ، رئیس این سازمان دیدار کرد.
 
سایت کمیته ملی المپیک ایران در گزارشی از این دیدار، "نوید برداشته شدن موانع بانکی" برای ورزش ایران را داد. این سایت مدعی شد که آقای باخ به رضا صالحی امیری گفته است: "در شرایط تحریم در کنار شما خواهیم بود چرا که فلسفه ورزش توسعه صلح جهانی است.ما به هیچ وجه از کسانی که می‌خواهند به ایران لطمه بزنند حمایت نکرده و همواره به اهداف جنبش المپیک که حمایت از کمیته‌های المپیک است پایبند خواهیم بود."
 
با این حال هنوز موانع بانکی و تحریم‌های اقتصادی، روی سر ورزش ایران است. اسپانسرها مایل به همکاری با فدراسیون‌های ایران نیستند و می‌توان مهمترین نمونه آن را می‌توان در المپیک زمستانی سال گذشته و همین طور تامین البسه تیم ملی از سوی شرکت آدیداس دید.
 
بهمن‌ماه سال ۹۶ شرکت سامسونگ، به عنوان حامی مالی اصلی المپیک زمستانی ۲۰۱۸ در کره جنوبی، به تمامی ورزشکاران حاضر در این مسابقات به استثنای ورزشکاران اعزامی جمهوری اسلامی و کره شمالی یک دستگاه گوشی تلفن همراه هدیه می‌کند. دلیل محرومیت این ورزشکاران از هدایای سامسونگ تحریم اقتصادی کشورهایشان عنوان شد.
 
همین طور بخشی از مناقشه فدراسیون فوتبال ایران با دو کمپانی آدیداس و نایک هم از تحریم‌های جدید دولت آقای ترامپ علیه ایران ریشه می‌گرفت. پانزدهم خرداد امسال شرکت نایک اعلام کرد بازیکنان تیم ملی فوتبال ایران حق استفاده از محصولات بخصوص کفش‌های تولیدی این کمپانی ورزشی را ندارند. مسئله‌ای که اعتراض سرمربی تیم ملی و شکایت فدارسیون فوتبال ایران را در پی داشت.
 
همین طور در همان مقطع زمانی شرکت آدیداس به بی‌بی‌سی فارسی گفته بود طرفداران تیم ملی فوتبال ایران برای خرید پیراهن این تیم فقط می‌توانند به فدراسیون فوتبال ایران مراجعه کنند و پیراهن اصل تیم ملی ایران جای دیگری فروخته نمی‌شود. پس از پایان جام جهانی، کمپانی آدیداس همکاری محدود خود با فدراسیون فوتبال ایران را به صورت کامل قطع کرد.