به بهانه نامه‌ای به یک مرجع تقلید؛ خیزشی در زیر پوست حوزه؟

انتشار علنی نامه محمد یزدی به آیت‌الله موسی شبیری زنجانی و بازخواست از وی برای دیدار با برخی مقامات سابق اصلاح‌طلب بازخوردها و واکنش‌های زیادی را برانگیخت.
 
با مرور این بازخوردها و واکنش‌ها می‌توان آن را به نوعی خیزش آرام جریان مستقل و غیرحکومتی حوزه قم در برابر روحانیون و مراجع حکومت ساخته تلقی کرد و شاید قصد اصلی محمد یزدی در پس این نامه مطیع کردن روحانیون غیروابسته بود که در نهایت با واکنش‌های پیش آمده به این خواسته‌ نه تنها ناکام ماند که نتیجه معکوس داد.
 
برای درک بهتر شرایط پیش آمده مختصر نگاهی خواهیم داشت به زندگینامه آیت‌الله شبیری زنجانی و محمد یزدی و خاستگاه این دو روحانی که امروز در مرکز توجه قرار گرفته‌اند.
آیت‌الله شبیری زنجانی دیدار آیت‌الله شبیری با محمد خاتمی، عبدالله نوری و محمد موسوی خوئینی‌ها که بهانه نامه محمد یزدی به وی شد سیدموسی شبیری (حسینی) زنجانی مرجع ۹۱ ساله شیعه متولد شهر قم و از خانواده‌ای با پیشینه روحانی است. او از سال ۱۳۱۷ شمسی تحصیلات حوزوی خود را در قم آغاز کرد و در دو دوره پس از ۱۳۳۲ برای فراگیری علوم دینی به نجف نیز رفت.
 
از جمله اساتید شناخته شده وی آیت الله بروجردی، آیت‌الله ابوالقاسم خویی و آیت الله محمد محقق داماد هستند‌ و افراد شناخته شده‌ای مانند آقایان محمد بهشتی، موسی صدر، عبدالکریم موسوی اردبیلی با او در دوران طلبگی هم دوره بوده‌اند.
 
او از سال ۱۳۴۷ تا امروز به تدریس در حوزه علمیه قم مشغول است و از محمد خاتمی، عبدالله نوری، حسن و حسین خمینی، عبدالمجید معادیخواه و دو فرزند آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان شاگران شناخته شده وی می‌توان نام برد.
 
وی در سال ۱۳۷۳ و پس از درگذشت آیت‌الله اراکی از سوی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به عنوان یکی از ۷ مرجع رسمی معرفی شد اما تا مدتها به این امر تن نداد و اقدام به انتشار توضیح المسائل نیز نکرد.
 
نام این مرجع شعیه به جز موارد اندکی در مسائل سیاسی و حکومتی ایران شنیده نشده که از آن جمله، می‌توان به میانجیگری‌های وی برای رفع حصر آیت‌الله منتظری با واسطه دوستی قدیمی‌اش با آیت‌الله خامنه‌ای نام برد.
محمد یزدی محمد یزدی بر صندلی ریاست چهارمین دوره مجلس خبرگان رهبری محمد یزدی متولد ۱۳۱۰ شمسی در شهر اصفهان است. براساس روایت‌ها پیش از سن بلوغ به مدارس دینی پای گذاشت و در دوران تحصیل اساتیدی همچون آیت‌الله‌ بروجردی‌ و آیت‌الله روح‌الله خمینی‌ داشت.
 
وی پیش از انقلاب جزو مبارزین اسلامگرا بود که چندین بار توسط حکومت پهلوی تبعید شد و پس از انقلاب ۵۷ در سمت‌های مهم و تاثیرگذار جمهوری اسلامی فعالیت کرد. از عضویت در مجلس خبرگان رهبری تا ریاست آن و از عضویت در شورای نگهبان و شورای بازنگری قانون اساسی تا ریاست قوه قضاییه می‌توان به عنوان نمونه‌هایی از ده‌ها منصب وی نام برد.
 
به لحاظ سیاسی وی عضو جامعه روحانیت مبارز تهران و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم است و این گروه‌ها در ساختار سیاسی ایران جزو جبهه محافظه‌کار قلمداد می‌شوند.
 
یکی از مهمترین اتفاقات در مورد محمد یزدی عدم انتخابش به عنوان عضو خبرگان رهبری از شهر تهران در سال ۱۳۹۴ بود. وی با وجودی‌که در همان زمان ریاست این مجلس را برعهده داشت در شهر تهران نفر هفدهم شد و از راهیابی باز ماند و آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران، نبود او و محمدتقی مصباح یزدی در مجلس خبرگان را "مایه خسارت" دانست.
حوزه حکومتی یا حوزه مستقل؟
سوابق تحصیلی و اجتماعی و سیاسی این دو روحانی سالخورده تا حدی نشان‌دهنده نوع نگاه آنان به مسئله‌ مرجعیت و استقلال حوزه است.
 
آیت‌الله شبیری زنجانی سعی کرده تا خود را از مناصب و مسائل حکومتی کنار نگاه داشته و با تمرکز بر تحصیل و تدریس، امروز تبدیل به یکی از نمادهای روحانیون غیروابسته و مستقل شده و حتی با وجود اعلام نامش به عنوان مرجع از سوی نهادهای وابسته به حکومت از پذیرش آن تا مدتها پرهیز کرد.
 
این مرجع شیعه با وجود داشتن رابطه‌ای دوستانه و قدیمی با رهبران پیشین و کنونی جمهوری اسلامی در هیچ منصب حکومتی حاضر نشد و یا در هیچ انتخاباتی به مانند سایرین به حمایت از نامزد خاصی اطلاعیه نداد و هیچگاه مانند دیگر مراجع پا به صداوسیمای جمهوری اسلامی نگذاشت.
 
مجموعه این رفتار و کردار این ظن را بیش از پیش تقویت می‌کند که وی خواستار نوعی مرزبندی بین حوزه و حکومت است و بر همین اساس از دخالت در امور سیاسی پرهیز کرده است.
 
اما محمد یزدی سرانجام پای این مرجع آرام تقلید را به منازعات سیاسی ایران باز کرد و با نگاشتن نامه‌ای وی را به شناخته‌ شده‌ترین مرجع غیرحکومتی ایران تبدیل کرد.
 
محمد یزدی در سه دهه اخیر تاریخ جمهوری اسلامی کلیدی‌ترین مسئولیت‌ها را دارا بوده و گاه و بی‌گاه در مسائل سیاسی و جناحی نقش فعال داشته و یکی از نمادهای جناح محافظه‌کار در ایران است که به طور قطع می‌توان وی را جزو طرفداران حوزه حکومتی دانست.
 
در سالهای اخیر، شمار کسانی که در شهر قم ادعای مرجعیت دارند و در عین حال وابستگی سیستماتیک به حاکمیت نداشته و از مواهب حمایت حکومت برخوردار نیستند، به تعداد انگشتان یک دست نیز نیست. اما بدون شک موسی شبیری زنجانی یکی از برجسته‌ترین و شناخته‌ شده‌ترین آنهاست و حمله دبیر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که نهادی با پشتوانه حکومت و رهبری جمهوری اسلامی است، نشان دهنده عدم تحمل هر نوع صدای مستقلی از حکومت در داخل حوزه و همچنین مرجعیت است.
 
اعتراضات این روزها در واکنش به نامه محمد یزدی، شاید آتشی زیرخاکستر بوده که در همه سال‌های دو دهه اخیر منتظر فوران بود و محمدیزدی که فکر می‌کرد بهانه مناسبی برای حذف و ساکت کردن روحانیون غیرحکومتی یافته، این بار از حرکت خود نتیجه معکوس گرفته و موجب شده تا این صدای خاموش بلند شده و شاید در آینده مجددا اکثریت را در حوزه به دست آورد.