محمد بن سلمان؛ مرد قدرتمند عربستان چه کسی است؟

تا پیش از اینکه پدرش در سال ۲۰۱۵ به مقام پادشاهی عربستان برسد، خارج از مرزهای عربستان، کمتر کسی نام او را شنیده بود. اما اکنون، این محمد بن سلمان، ولیعهد ۳۳ ساله عربستان است که در حقیقت بزرگترین صادرکننده نفت جهان را رهبری می‌کند.
 
رهبران غربی او را به خاطر اصلاحاتی که در پادشاهی محافظه کار عربستان اجرا کرده است تمجید کردند؛ رفع ممنوعیت رانندگی زنان و تلاش برای تنوع بخشیدن به فعالیت‌های اقتصادی از جمله اقدامات او بوده است.
 
اما او به خاطر ادامه جنگ در کشور همسایه، یمن که به وقوع یک فاجعه انسانی منجر شده، آغاز یک دعوای دیپلماتیک با کشور قطر که میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس اختلاف افکنده، و افزایش سرکوب صدای مخالفان با انتقادهای تندی هم روبروست.
 
اکنون به دنبال ماجرای قتل جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان سعودی در اکتبر ۲۰۱۸، انتقادها از عملکرد محمد بن سلمان تا جایی پیش رفته که حتی موضوع جایگزین کردن شخص دیگری به جای او در سمت ولیعهد عربستان هم مطرح شده است.
محمد بن نایف، برادرزاده پادشاه و ولیعهد سابق، ملک سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان و محمد بن سلمان، ولیعهد کنونی عربستان؛ ملک سلمان به محض رسیدن به پادشاهی تغییرات پیشبینی نشده‌ای در میان وارثان تاج و تخت ایجاد کرد محمد بن سلمان در ۳۱ اوت سال ۱۹۸۵ در شهر جده متولد شد. او بزرگ‌ترین پسر ملک سلمان بن عبدالعزیز از زن سومش به نام فهده بنت فلاح بن سلطان است.
 
او از دانشگاه ملک سعود، در شهر ریاض لیسانس حقوق گرفت و وارد کارهای دولتی شد و در سمت‌های مختلف کار کرد.
 
در سال ۲۰۰۹ میلادی، زمانی که پدرش استاندار ریاض بود، در سن ۲۴ سالگی به عنوان مشاور ویژه پدرش منصوب شد.
 
اما حرکت او به سوی قدرت از سال ۲۰۱۳ آغاز شد؛ زمانی که نامش به عنوان رئیس دربار که جایگاهی معادل وزارت داشت، اعلام شد. یک سال پیش از آنکه پدرش، بعد از مرگ نایف بن عبدالعزیز، به مقام ولیعهدی عربستان سعودی برسد.
 
در ژانویه سال ۲۰۱۵، ملک عبدالله بن عبدالعزیر پادشاه عربستان سعودی درگذشت و سلمان در سن ۷۹ سالگی بر تخت پادشاهی عربستان نشست.
 
ملک سلمان، پادشاه تازه، در اولین روزهای سلطنتش، دو تصمیم بحث برانگیز گرفت. محمد بن سلمان، فرزند ۲۹ ساله‌اش را به سمت وزیر دفاع و برادرزاده‌اش، محمد بن نایف، را به عنوان نایب ولیعهد منصوب کرد. او اولین نوه ابن سعود، بنیانگذار پادشاهی سعودی بود که به این مقام می‌رسید.
 
از اولین اقدامات محمد بن سلمان بعد از رسیدن به وزارت دفاع، آغاز جنگ یمن در بهار ۲۰۱۵ بود. پس از آنکه شورشیان حوثی که گفته می‌شود به نیابت ایران می‌جنگند، کنترل شهر صنعا، پایتخت یمن را بر عهده گرفتند و عبدربه منصور هادی، رئیس جمهوری وقت یمن را از این کشور بیرون راندند، عربستان و بقیه کشورهای عربی ائتلافی برای اقدام نظامی در یمن تشکیل دادند.
 
در طول سه سال و نیم گذشته ائتلاف به رهبری عربستان نه فقط پیشرفت چندانی نداشته، بلکه باعث شده که عربستان سعودی و متحدانش در معرض اتهام جنایت جنگی و میلیون‌ها یمنی در مقابل خطر قحطی قرار گیرند.
اغلب مرگ غیرنظامیان در جنگ یمن حاصل حملات هوایی ائتلاف به رهبری عربستان سعودی بوده است در ماه آوریل سال ۲۰۱۵، ملک سلمان بار دیگر تغییرات غیرمنتظره‌ای در رده‌های بالای سلطنتی، انجام داد.
 
او محمد بن نایف را به عنوان ولیعهد و پسرش، محمد را به عنوان نایب ولیعهد، معاون دوم نخست وزیر و رئیس شورای اقتصاد و توسعه منصوب کرد.
 
یک سال پس از آن، محمد بن سلمان از اصلاحات بلندپروازانه و طرح‌های گسترده خود برای ایجاد تغییرات اقتصادی و اجتماعی در پادشاهی سعودی و پایان دادن به "اعتیاد به نفت" پرده برداشت.
 
در طرح او که چشم انداز ۲۰۳۰ نام دارد، پیش‌بینی شده که تا سال ۲۰۲۰، درآمد غیرنفتی عربستان به ۶۰۰ میلیارد ریال عربستان (۱۶۰ میلیارد دلار) و در سال ۲۰۳۰ به بالای یک هزار میلیارد ریال برسد. درآمد غیرنفتی عربستان در سال ۲۰۱۵ ۱۶۳ میلیارد ریال عربستان بوده است.
 
شاهزاده می‌گفت که می‌خواهد بزرگ‌ترین صندوق سرمایه گذاری جهان را به ارزش ۳ هزار میلیارد دلار تاسیس کند که بخش زیادی از سرمایه آن از محل خصوصی‌سازی شرکت نفتی آرامکو، شرکت دولتی نفت عربستان سعودی تامین خواهد شد.
دو سال پیش، محمد بن سلمان در یک کنفرانس خبری در ریاض از جزئیات طرح اصلاحات اقتصادی به نام چشم‌انداز ۲۰۳۰ خبر داده است این طرح همچنین شامل تغییرات در سیستم آموزشی، افزایش حضور زنان در بازار کار و سرمایه گذاری در بخش تفریحات با هدف اشتغال‌زایی برای جوانان بوده است.
 
در آوریل سال ۲۰۱۷، حکومت سعودی از آغاز طرحی برای ساخت یک شهر تفریحی به وسعت ۳۳۴ کیلومتر مربع در نزدیکی شهر ریاض خبر داد. قرار است این شهر مرکزی برای فعالیت‌های ورزشی و فرهنگی باشد و در آن یک پارک فضای باز حیات وحش هم ساخته شود.
 
شاهزاده محمد بن سلمان همچنین در ماجرای تحریم قطر نقش رهبری داشت.
 
اوایل ژوئن سال ۲۰۱۷، مربع عربستان، مصر، امارات و بحرین در اقدامی ناگهانی با متهم کردن قطر به "حمایت گسترده از تروریسم" روابط سیاسی و اقتصادی خود با این کشور را قطع کردند. این چهار کشور عرب شروط ۱۳ گانه‌ای برای قطر تعیین کردند که از جمله آنها محدود کردن روابط با ایران و تعطیل کردن شبکه الجزیره بود.
 
قطر ضمن رد همه اتهام‌ها گفته بود که شروطی که برایش تعیین شده "منطقی و عملی" نیستند و دوحه نمی‌تواند آنها را بپذیرد. اختلافات همچنان حل نشده باقی مانده است.
 
در اواخر سال ۲۰۱۷، ملک سلمان به ماه‌ها گمانه‌زنی‌ها پایان داد و پسرش را به جای محمد بن نایف به عنوان ولیعهد عربستان منصوب کرد.
 
محمد بن نایف همچنین از سمت وزیر کشور هم برکنار شد و هدایت نیروهای امنیتی به دربار و پسرعمویش، ولیعهد جدید منتقل شد. آنطور که گزارش شده است او از زمان برکناری از خروج ازعربستان منع شده و در قصر خود در جده در حصر خانگی است.
 
شاهزاده محمد بن سلمان مدام در تلاش برای تحکیم قدرت خود و پیشبرد برنامه هایش برای آزادی‌های بیشتر اقتصادی و اجتماعی بوده است.
 
یکی از اولین اقدامات او چشم‌پوشی از کاهش کمک هزینه‌ها، پاداش‌ها و مزایای مالی کارمندان دولت و پرسنل نظامی بود که سال ۲۰۱۶ اعلام شده بود. اما با کاهش قیمت نفت، درآمدهای دولت عربستان کاهش پیدا کرد.
 
در ماه سپتامبر سال گذشته، مقام های عربستان سعودی بیش از ۲۰ روحانی و روشنفکر را در تلاشی برای سرکوب مخالفان سیاست‌های ولیعهد بازداشت کردند. آن زمان دولت عربستان اعلام کرد که این افراد "به نمایندگی از طرف‌های خارجی علیه امنیت" حکومت سعودی فعالیت می کردند.

اواخر همان ماه، ملک سلمان ، پادشاه عربستان، علیرغم مخالفت محافظه‌کاران اعلام کرد که محدودیت رانندگی برای زنان کشورش پایان خواهد یافت و زنان عربستان از حق رانندگی برخوردار خواهند شد. اعتبار این اقدام را بیش از همه باید به حساب محمد بن سلمان و برنامه‌های اصلاحاتش گذاشت.
 
در ماه اکتبر همان سال، ولیعهد مژده داد که بازگشت "اسلام میانه رو" کلید اجرای طرح‌های او برای امروزی کردن عربستان است و گفت که تصمیم دارد شهر فوق مدرن "نئوم" را که اداره آن توسط روبات‌ها صورت می‌گیرد با سرمایه گذاری ۵۰۰ میلیارد دلار بسازد.
 
ماه بعد از آن "کمیته مبارزه با فساد" به ریاست ولیعهد عربستان تشکیل شد و دستور بازداشت ده‌ها شاهزاده و مقام حکومتی عربستان سعودی را صادر کرد. به گفته ناظران سیاسی این اقدامی بود از سوی شاهزاده محمد بن سلمان برای دست یافتن به کنترل کامل پادشاهی سعودی.
 
ولید بن طلال بن عبدالعزیز، میلیاردر سعودی و از ثروتمندترین مردان جهان و شاهزاده متعب بن عبدالله بن عبدالعزیز، فرمانده گارد ملی و فرزند ملک عبدالله، پادشاه سابق عربستان از جمله ۳۸۱ نفری بودند که بازداشت شدند.
نمای هتل مجلل کارلتون در شهر ریاض که محل نگهداری شاهزادگان و مقامات عالی‌رتبه بازداشتی سعودی بود در ژانویه سال ۲۰۱۸، دادستان عربستان سعودی اعلام کرد که افرادی که پذیرفتند که مقصر هستند و بخش زیادی از دارای و اموال خود را به عنوان جریمه به دولت پرداختند، آزاد شدند به جز هشت نفر که در بازداشت ماندند تا محاکمه شوند.
 
به گفته شیخ سعود آل مجب، دادستان کل عربستان، مبلغ کل ضبط شده از بازداشت شدگان بیش از ۴۰۰ میلیارد ریال سعودی، معادل ۱۰۶ میلیارد دلار، بوده است که شامل توقیف پول نقد، املاک و مستغلات و دیگر صور دارایی می‌شد.
 
محمد بن سلمان گفت که دستگیری‌های جمعی برای مبارزه با "سرطان فساد" ضروری بوده است، اما به نظر می‌آید که این مساله سرمایه‌گذاران خارجی را که ولیعهد برای مدرن کردن اقتصاد عربستان سعودی روی کمک آنها حساب کرده بود را هم نگران کرد.
 
میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال ۲۰۱۷ به پایین‌ترین میزان ۱۴ سال اخیر رسید.
 
تیره شدن رابطه دیپلماتیک عربستان سعودی با کانادا که در تابستان امسال اتفاق افتاد از دیگر مسائلی بود که باعث نگرانی سرمایه‌گذاران شد.
 
عربستان سعودی اعلام کرد که به دلیل "دخالت" کانادا در امور داخلی‌ عربستان، تمام روابط جدید بازرگانی و سرمایه‌گذاری خود را با این کشور تعلیق می‌کند و سفیر کانادا در ریاض را اخراج و سفیر خود در اتاوا را فرا می‌خواند. این واکنش عربستان به ابراز نگرانی دولت کانادا در خصوص بازداشت چندین فعال حقوق بشر در عربستان بود.
 
مقام‌های دولتی عربستان سعودی، چند هفته مانده به اجرای قانون لغو ممنوعیت رانندگی زنان چندین فعال حقوق زنان را در عربستان بازداشت کردند. دولت عربستان می‌گوید این افراد متهم به "داشتن ارتباط مشکوک با نهادهای خارجی و دریافت کمک مالی از خارجی‌ها" هستند.
 
محمد بن سلمان در دفاع از بازداشت فعالان حقوق بشر در یک مصاحبه با بلومبرگ در اکتبر امسال توضیح داد که این افراد از جمله ۱۵۰۰ نفری هستند که در سه سال گذشته به اتهاماتی در رابطه با امنیت ملی عربستان و به دلیل "سوءاستفاده" از حق شان برای آزادی بیان بازداشت شده‌اند.
 
او گفت: "من خودم را مصلح جامعه عربستان سعودی نمی‌دانم. من ولیعهد عربستان سعودی هستم و سعی می‌کنم بهترین کاری را که از این جایگاه می‌توانم انجام دهم."
محمد بن سلمان حتی قبل از اینکه به عنوان ولیعهد عربستان انتخاب شود از قدرت زیادی برخوردار بود او افزود: "اینجا ما تلاش می‌کنیم بدون جنگ داخلی و بدون اینکه مانع پیشرفت کشور شویم، از افراط‌ گرایی و تروریسم خلاص شویم. بهتر است برای اینکار بهای کمی بپردازیم تا اینکه هزینه بزرگی به بار بیاوریم."
 
او در این مصاحبه همچنین گفت که هیچ چیز درباره سرنوشت جمال خاشقجی نمی‌داند، هر چند بر اساس گزارش‌ تلویزیون سعودی، افرادی که در رابطه با کشته شدن آقای خاشقجی بازداشت شده اند، با محافظان امنیتی او ارتباط داشتند و همچنین دو نفر از افرادی که در این رابطه برکنار شدند، از حلقه نزدیکان او بودند.
محمد بن سلمان در رابطه با ایران: 'مذاکره نمی‌کنیم'
محمد بن سلمان، مواضع تندی علیه حکومت ایران دارد.
 
او اعتقاد دارد که ایران به دنبال تسلط بر جهان اسلام است. او پیش‌تر در مصاحبه با شبکه ام‌بی‌سی درباره امکان مذاکره با ایران گفت: "چه طور با آنها گفت‌وگو کنیم؟ منطق آنها این است که مهدی خواهد آمد و آنان باید زمینه را برای ظهور او فراهم کنند و باید جهان اسلام را تحت سلطه در بیاورند."
 
محمد بن سلمان در حالی این سخنان را بیان می‌‌کند که تهران و ریاض در یکی از پرتنش‌ترین دوران روابط سیاسی خود هستند. روابطی که در سال‌های اخیر با جنگ یمن و موضع متضاد دو طرف در سوریه، چهره‌ای خشن گرفته و حتی به جنگ نیابتی توصیف شده است.