رازهای موفقیت در سیلیکون‌ولی : قسمت اول: استارت‌آپ‌ چیست؟

راز‌های سیلیکون‌ولی، استارت‌آپ‌ چیست؟«استارت‌آپ» (Startup)، واژه‌ای که در سال‌های اخیر زیاد در مورد آن خوانده و شنیده‌ایم، واقعا به چه معنا است؟ «احمد کیارستمی»، از ایرانیان موفق ساکن سیلیکون ولی استارت آپ را به زبان ساده چنین تعریف می‌کند:« به طور کلی یک شرکت نوپا که هنوز درآمد زایی ندارد را استارت‏آپ  می‌گویند. به عبارتی دیگر، شرکتی که هنوز در حال جذب سرمایه است، بر روی راه‌های رشد و گسترش شرکت فکر می‌کند و به اندازه‌ای درآمد ندارد که خرج شرکت را دربیاورد و یا سود کند را استارت‌آپ می‌گویند.»

استارت‌آپ را در زبان فارسی به «شرکت نوپا» ترجمه کرده‌اند. استارت‌آپ یا همان شرکت‌ نوپا به کسب‌وکاری گفته می‌شود که به تازگی در جهت تولید محصولی خلاق برای رفع یک نیاز در بازار شکل گرفته‌ است، هنوز عمری ندارد و رشد سریعی دارد. استارت‌‌آپ‌ها معمولا مبتنی بر ایده‌های ریسک‌پذیر هستند و مدل کسب و کار و بازار هدف‌شان مانند دیگر شرکت‌ها هنوز قطعی نشده و در حد فرض است. استارت‌آپ‌ها می‌توانند در هر حوزه‌ای و به هر شکل و اندازه‌ای ایجاد شوند. ولی اغلب به شرکتی استارت‌آپ گفته می‌شود که در زمینه تکنولوژی فعالیت می‌کند. سرمایه‌گذارها به‌طور کلی به سوی آن دسته استارت‌آپ‌هایی جلب می‌شوند که نسبت به خطر بالای سرمایه‌گذاری، امکان سوددهی بالاتری داشته باشند. سرمایه، نیروی انسانی و هزینه‌های پایه مثل اجاره دفتر و منشی از اولین چالش‌های راه‌اندازی یک استارت‌آپ است. برخی از شرکت‌های نوپا برای کاهش این هزینه‌ها، از دفتر کار مجازی استفاده می‌کنند و یا با مراکز رشد و شتاب‌دهنده ها قرارداد می بندند.

«انکوباتور» (Incubator) یا همان «مرکز رشد» و «اکسلِرِیتور» (Accelerator) یا «شتاب‌دهنده»، شرکت‌هایی هستند که مقدمات لازم برای عملی کردن ایده های نو را در اختیار جوانان قرار می‌دهند. انکوباتور در فرهنگ لغات با معانی مختلفی، از جمله دستگاه نگه‎داری نوزادان نارس آمده است که به مفاهیمی چون تکثیر، کشت، رشد و تکوین اشاره دارد. اما در اصطلاح کارآفرینی و فنی، مرکز رشد جایی است که منابع مالی و زیرساخت‌ های فنی و اداری لازم را جهت ایجاد، پرورش و شکوفایی کسب و کارهای کوچک در اختیار صاحبان ایده قرار می‌دهد.

«سایروس فریور»، تحلیل‏گر اقتصادی و خبرنگار بخش تکنولوژی «آرس تکنیکا» (Ars Technica) روش سرمایه‌گذاری مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌ها را این گونه توضیح می‌دهد: «ایده این است که مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌ها در مقابل سرمایه اندکی که به استارت‌آپ‌ها می‌دهند، سهام کمی را از شرکت ها بر می‌دارند و با در اختیار قرار دادن فضای کار و آموزش و…، به رشد استارت‌آپ ها کمک می‌کنند. این کار را با صدها شرکت انجام می دهند. شاید از بین این همه شرکت، یک یا دو شرکت به شدت موفق شود و موفقیت همین یکی دو شرکت، سرمایه هنگفتی را به مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌ها بر‌می‌گرداند.» شهرت سیلیکون ولی یا دره سیلیکون، منطقه ای در حومه سانتا کلارا در ایالت کالیفرنیا امریکا، به دلیل حضور هزاران استارت‏آپ، مراکز رشد، شتاب‌دهنده‌ها و هم‎چنین دفاتر مرکزی بسیاری از مطرح‌ترین شرکت‌های انفورماتیک جهان در آن است.

سیلیکون‌ولی نام غیررسمی دره سانتا کلارا است که از جنوب شرقی خلیج سانفرانسیسکو تا سن خوزه در ایالات متحده امریکا کشیده شده است. نام این منطقه تا اواسط دهه ۱۹۵۰ میلادی، «دره سیب‌ها» (Apple Valley) بود. این نام را به‌ خاطر باغ‌‌های سیب، زمین‌های حاصل‌خیز و محصولات مرغوب کشاورزی به آن منطقه داده بودند. نام فعلی سیلیکون‌ولی، برگرفته از صنعت تولید نیمه‌هادی‌ها و هم‎چنین شرکت‌های تولید کننده تراشه‌های سیلیسیمی در این منطقه است. «سایروس فریور»، تحلیل‏گر اقتصادی و خبرنگاربخش تکنولوژی آرس تکنیکا تاریخچه سیلیکون‌ولی را این گونه توضیح می‌کند: «سیلیکون‌ولی در اوایل قرن بیستم منطقه‌ای کشاورزی بود .در سال‌های پس از جنگ، یعنی سال‌های دهه ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰، بسیاری از این زمین‌های کشاورزی به اداره‌ها و شرکت‌هایی بزرگ تبدیل شدند. در سال‌های دهه ۶۰ تا ۸۰ میلادی، سرمایه‌گذاری، تحصیلات عالی و تکنولوژی پیشرفته به شکل جالبی در این منطقه با هم ترکیب شدند. دانشگاه‌های" استنفورد" و "برکلی" هم فاصله زیادی از این‌جا نداشتند.» او اضافه می کند:«"سازمان پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته شبکه" در سیلیکون‌ولی، شرکتی بود که اینترنتِ امروزی را اختراع کرد و در سال‌های دهه ۹۰ میلادی دسترسی به اینترنت جهانی شد و دیگر مثل دهه قبل، یک پروژه مبهم دانشگاهی نبود. برای همین شرکت‌های جدیدی مثل فیس‎بوک، اپل، گوگل و بسیاری شرکت‌های دیگر در این منطقه شکل گرفتند.»

سیلیکون ولی در نزدیکی دانشگاه‌های معتبری چون استنفورد، برکلی و دانشگاه کالیفرنیا قرار گرفته است و بسیاری وجود این مرکز اصلی فن‎آوری امریکا و جهان را به صورت خاص، مدیون دانشگاه استنفورد می‌دانند. پس از پایان جنگ جهانی دوم، «فردریک ترمن»، رییس دانشکده مهندسی این دانشگاه «پارک تحقیقاتی استنفورد» (Stanford Research Park) را تاسیس کرد و با حمایت مالی وزارت دفاع امریکا، تحقیقات جدید فنی و علمی را در این مجتمع و دانشگاه شروع کرد. امروز فردریک ترمن را به عنوان پدر سیلیکون‏ولی می شناسند. او بسیاری از شرکت‏ها واستارت‏آپ‏ها، از جمله «اچ پی»، «جنرال الکتریک»، «کداک» و «لاکهید» را ترغیب کرد که مراکز تحقیقاتی خود را به مجتمع تحقیقاتی استنفورد منتقل کنند. با گذشت چندین دهه و ادامه ارتباط علمی و کاری تنگاتنگ، به ویژه میان دانشگاه استنفورد و استارت‌آپ‌های سیلیکون‎ولی، این دانشگاه به یکی از معتبرترین و پول‎دارترین موسسه های علمی امریکا و جهان تبدیل شده است.

دانشگاه‌ها، به ویژه آن‏هایی که در اطراف سیلیکون ولی واقع شده‌اند، دانشجویان و اساتید خود را به کسب تجربه هم‎زمان با تحصیل و پژوهش تشویق می‌کنند. امروز گاراژی را که موسسان شرکت معروف اچ‌پی فعالیت خود را در آن آغاز کرده ‌بودند، نماد تولد سیلیکون ولی می‌دانند؛ جایی که به عنوان یک میراث ملی در امریکا به ثبت رسیده است. «دیوید هیولت» و «ویلیام پاکارد»، دو دانشجوی مهندسی دانشگاه استنفورد بودند که در سال ۱۹۸۳ میلادی و با تشویق فردریک ترمن، کار خود را در این گاراژ با سرمایه اولیه ۵۳۸ دلار آغاز کردند. امروز بعد از حدود 70 سال، ارزش شرکت اچ پی به بیش از ۹۰ میلیارد دلار رسیده است و در بیش‏تر از ۱۶۰ کشور جهان فعالیت می‌کند. اچ پی یکی از شرکت‌های پیش‎رو در ساخت و تولید چاپ‎گرهای رنگی و سیاه و سفید به شمار می رود. تاریخ پر فراز و نشیب این شرکت، نشان‌دهنده نقش موفقیت استارت‌آپ‌ها در قرن گذشته‌ است.

بسیاری از تکنولوژی‌های‌ آشنا که ما امروزه از آن‌ها استفاده می کنیم، برای اولین بار توسط استارت‌آپ‌ها و یا همان شرکت‌های نوپا در این منطقه ابداع شده اند؛ از خود اینترنت و کامپیوتر‌های اولیه گرفته تا اینستاگرام و سایت خرید و مزایده آنلاین «ای‌بی» (ebay). ای‌بی و بسیاری از دیگر بزرگ‎ترین کمپانی‌های دنیای امروز که به نوعی خدمات الکترونیکی و دیجیتال ارایه می دهند، کار خود را مانند اچ پی، به عنوان استارت‌آپ و شرکتی نوپا در سیلیکون ولی شروع کردند. تنها در سال ۲۰۱۷ میلادی، بیش از ۱۶۰ میلیارد دلار در شرکت ها و استارت‌آپ‌های سیلیکون ولی سرمایه گذاری شده که بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار آن، سرمایه‌گذاری مجدد از سود خالص شرکت های این منطقه بوده است. ۱۶۰ میلیارد دلار یعنی مبلغی معادل ۴۰ درصد درآمد ناخالص سالانه ایران و یا برابر با کل درآمد ناخالص کشور قطر. کارشناسان شکل گیری زیست‌بومی بسیار پیچیده و چند لایه از آموزش، صنعت، سرمایه‌گذاری و استعداد افراد در سیلیکون‌ولی را از عوامل موفقیت این منطقه می‌دانند. به عقیده سایروس فریور، محصولات و فرهنگ برآمده از این زیست بوم نه تنها بر اقتصاد و فرهنگ امریکا تاثیرگذار بوده اند بلکه می توان اثرات آن ها را در ابعاد جهانی نیز دید.

سایروس فریور می‌گوید: «آدم‌هایی که در دورافتاده‌ترین نقاط دنیا زندگی می‌کنند، حداقل به طور گذرا و مختصر با شرکت‌ها و خدماتی مثل فیس‎بوک و گوگل آشنا هستند. در هر کجای دنیا مردم از طریق موبایل‌هایشان وارد اینترنت می‌شوند و اخبار و اطلاعات به یُمنِ تکنولوژی و مخابرات، به سرعت منتقل می‌شوند. به نظرم دلیل اصلی آن، وجود یک امکان جهانی مانند اینترنت است که در سیلیکون ولی اختراع شده است.» اما در کنار تاثیراتی که سیلیکون ولی در زمینه های اقتصادی، سیاسی، مدیریتی و فرهنگی بر امریکا و دنیا داشته، چه چیزی خود فرهنگ سیلیکون‏ولی را ساخته است؟ فرهنگ جاری سیلیکون ولی ریشه در نخستین استارت‌آپ های این منطقه مانند اچ پی و فرهنگ حاکم بر این شرکت ها دارد. «کامران الهیان»، رییس هیات مدیره شرکت سرمایه گذاری گلوبال کتلیست پارتنرز می گوید: «فرهنگ سیلیکون‌ولی از ابتدا بسیار متفاوت بود و نحوه مدیریت در آن فرق داشت. مدیریت بر اساس مشارکت همه افراد بود. مفهوم تسهیم سود یا سهیم کردن کارگران در سود کارخانه‌ها چیزی بود که سیلیکون‌ولی معرفی کرد و پیش از آن اجرا نمی‌شد. اقتصاد ابداعیِ سیلیکون‌ولی همه را از سود شرکت بهره‌مند کرد. همه سهام‌دار شرکت شدند و در جهت پیشبرد شرکت مشارکت می‌کردند.»