حقایقی در مورد استویا

استویا یک ماده غذایی بی‌همتاست و ارزشمندی آن به دلیل چیزی است که ندارد؛ کالری. برخلاف سایر مواد شیرین، استویا از یک گیاه به دست می‌آید و سؤالاتی درباره‌ی اثربخشی آن برای کمک به کاهش وزن یا به عنوان یاریگر افراد دیابتی مطرح است که در این مطلب به آن بیشتر می پردازیم.

گیاه استویا گونه‌ای از خانواده گیاهان آستراسیا (Asteraceae) محسوب می‌شود. گونه‌های مختلفی از استویا به نام برگ‌های آبنباتی، بومی نیومکزیکو، آریزونا و تگزاس هستند. اما بهترین گونه‌ی آن به نام استویا ریبادیانا (بِرتونی) است که در پاراگوئه و برزیل رشد می‌کند. در آن منطقه، صدها سال است که مردم برای شیرین کردن غذاهایشان از برگ‌های این گیاه بهره می‌برند.
مویزس سانتیاگو بِرتونی، گیاه شناسی ایتالیایی بود که شناخت و معرفی این گیاه در اواخر قرن نوزدهم به وی منسوب می‌شود. اما مردم بومی گوآرانی قرن‌هاست که از آن استفاده می‌کنند. در آن منطقه به گیاه استویا، کا-هی (یا برگ‌های شیرین) می‌گویند. در طب سنتی این منطقه، استویا به عنوان مرهم سوختگی، قولنج، مشکلات معده، و برخی اوقات به عنوان ماده ضدبارداری به کار می‌رود. حتی برای سرگرمی برگ‌های استویا را می‌جوند.
تقریباً یک دهه طول کشید تا برتونی گیاه واقعی را شناخت و در آن زمان، گیاه را نوعی گونه بسیار نادر معرفی کرد. در همان زمان، بیشتر زمین‌های کشاورزی شروع به کاشت و برداشت این گیاه کردند. به این شکل که به سرعت استویا از گیاهی وحشی و بسیار نادر به گیاهی در دسترس تبدیل شد.
جایگزین شکر
امروزه، استویا، تا حدی بازار جایگزین‌های شکر را پر کرده است. مطابق گزارش مدیریت غذا و داروی فدرال گلیکوسیدهای استویول با درجه خلوص زیاد، که همان عصاره گیاه استویا است، عموماً برای استفاده در صنایع غذایی بی‌خطر است. از سوی دیگر مدیریت غذا و دارو تصریح می‌کند که برگ استویا و عصاره‌های استویای خام بی‌خطر نیستند و برای مصرف در صنایع غذایی تأیید نشده‌اند و نباید در صنایع غذایی استفاده شوند.
اداره کشاورزی ایالات متحده آمریکا اعلام کرده که از دهه هفتاد قرن گذشته تا سال 2000، مردم آمریکا روز به روز شکر بیشتری به رژیم غذایی‌شان افزوده‌اند. این افزایش میزان مصرف، باعث روی آوری به عصاره‌های شیرین شده است. به تخمین مؤسسه پژوهشی بازار در گزارشی که ارائه داده است، بازار جایگزین‌های شکر ارزشی بالغ بر سیزده میلیارد و بیست و شش میلیون دلار در سال 2015 داشته است. همچنین این گزارش پیش بینی می‌کند که ارزش چنین بازاری تا سال 2020 به 16 میلیارد دلار برسد.
لازم به ذکر است که در سال 2000، فقط 18 درصد از بزرگسالان در ایالات متحده آمریکا، به مصرف مواد غذایی با سطح قند اندک یا بدون کالری روی آورده‌اند. مطابق گزارش مجله تغذیه بالینی آمریکا در سال 2012 امروزه، 24 درصد از بزرگسالان و 12 درصد از کودکان از جایگزین‌های شکر استفاده می‌کنند.
آیا استویا مؤثر است؟
استویا هیچ کالری‌ای ندارد و در اندازه مساوی با شکر، دویست برابر شیرین‌تر از شکر است. سایر پژوهش‌ها نشان می‌دهند که احتمالاً استویا فوایدی اضافی برای سلامتی علاوه بر طعم شیرینش دارد.
 
مطابق مقاله منتشرشده در سال 2017 در مجله غذای دارویی، استویا قابلیت‌هایی برای درمان بیماری‌های مربوط به غدد درون ریز مانند چاقی، دیابت و فشارخون بالا دارد؛ اما پژوهش‌های بیشتری برای اثبات چنین آثار درمانی نیاز است. همچنین سایر پژوهش‌ها پیشنهاد می‌کنند که استویا به افراد مبتلا به دیابت نوع دو کمک می‌کند، اما کاترین اوبریشت، داروساز ارشد در بیمارستان عمومی ماساچوست در بوستون و یکی از مؤسسان انجمن استاندارد پژوهشی طبیعی معتقد است که پژوهش‌های بیشتری باید در این زمینه انجام شود. گروه پژوهشی وی، شواهدی را درباره‌ی اثر گیاهان و مکمل‌ها بررسی می‌کنند. از نظر میزان اثر استویا بر فشارخون بالا، درجه B به آن داده شده است. منبع شیرین بدون کالری، راه حلی روشن از نظر تئوری بر کاهش سطح قند خون محسوب می‌شود. اما پژوهش‌های اندکی هستند که نشان می‌دهند جایگزینی قند با مواد شیرین مصنوعی یا با کالری اندک ممکن است به کاهش وزن در شرایط طبیعی بیانجامد.
در پژوهشی که در سال 2004 بر روی موش‌ها انجام شد به این نتیجه دست یافتند که مصرف شیرین‌کننده‌هایی با سطح کالری کم به پرخوری انجامید که احتمالاً به دلیل ناسازگاری میان شیرینی دریافت شده و کالری مورد انتظار از شکر به وجود آمده است. نتایج حاصل از این پژوهش در مجله بین‌المللی چاقی و اختلالات متابولیکی مرتبط به چاپ رسیده است. نویسنده این پژوهش، بعداً ادعا کرد افرادی که از شیرین‌کننده‌های مصنوعی استفاده می‌کنند ممکن است با مشکلات و بیماری‌های مربوط به قند اضافی مواجه شوند که شامل سندرم متابولیکی می‌شود و می‌تواند پیش دیابت باشد.
نتایج پژوهش دیگری در سال 2010 نشان داد افرادی که از استویا به جای شکر استفاده کرده بودند، دچار پرخوری نمی‌شدند. حتی بعد از مصرف غذایی که با استویا شیرین شده بود، نسبت به غذایی که با شکر شیرین شده بود، سطح قند خونشان کمتر بود. پس مصرف غذای شیرین شده با استویا منجر به سطوح پایین‌تری از انسولین نسبت به ساکاروز و آسپارتام می‌شود.
آیا استویا مضر نیست؟
همان‌گونه که پیش‌تر هم بیان شد، سؤال درباره‌ی اینکه آیا استویا ضرری دارد یا نه بستگی به این دارد که منظور از استویا چیست؟ مدیریت غذا و داروی آمریکا هنوز هم مصرف برگ‌های استویا یا عصاره‌های خام آن را برای استفاده در صنایع غذایی تأیید نکرده است. هنوز هم مطالعاتی درباره اثرات استویا بر بیماری قلبی و سیستم عصبی در حال انجام است. البته در صنایع غذایی از ریبودیوزاید آ (Rebaudioside A) استفاده می‌شود. این ماده شیمیایی از استویا جدا شده و به محصولات غذایی افزوده می‌شود. به هر حال این ماده به معنای استفاده از استویا نیست. همچنین پژوهش‌های ممتدی بر روی ترکیب‌های شیمیایی ویژه در این گیاه برای دستیابی به این که این گیاه ایجاد جهش ژنتیکی یا سرطان می‌کند، در حال انجام است. به هر حال متخصصان توصیه می‌کنند که پیش از استفاده از این گیاه به مقدار زیاد، با پزشکتان مشورت کنید زیرا استویا با داروهای ضد قارچ، ضدالتهاب، ضدسرطان، ضدویروس، مسدودکننده‌های کانال کلسیم، داروهای ضداشتها، داروهای کاهش کلسترول، داروهای مدر، داروهای بارداری و سایر داروها تداخل دارویی دارد.