از علم و کتل تا آرایش محرم

محرم ایران را شاید بتوان دوبعدی دانست؛ جدا از کارکرد سیاسی محرم برای حکومت، این ماه برای مردم ایران جنبه‌ای اجتماعی هم دارد؛ یک گردهمایی که حول محور عزاداری برای امام سوم شیعیان شکل می‌گیرد و طی آن هیاتهایی برقرار می‌شود، روضه‌هایی خوانده می‌شود، غذاهای نذری می‌دهند و خلاصه شهرها رنگ و بوی عزا می‌گیرند.
 
به همه اینها رسم و رسوم عزاداری هر منطقه را در این ایام اضافه کنید. تشت‌گذاری در اردبیل یا مراسمی که طی آن لرستانی‌ها در آن سر و صورتشان را به گل و لای آغشته می‌کنند از جمله این رسوم بومی محسوب می‌شود. این‌گونه مراسم معمولا بیش از صدا و سیمای دولتی ایران در شبکه‌های اجتماعی بازتاب پیدا می‌کند.
 
به نظر می‌رسد این رنگ و بو و حال و هوا در سالهای اخیر تغییر کرده و اعمال این ماه دیگر تنها به شیوه‌های سنتی عزاداری‌ محدود نیست و قصه به همین‌جاها ختم نمی‌شود؛ نه تنها بدعتهایی در شیوه عزاداری‌ و روضه‌ها و نوحه‌هایی که خوانده می‌شود دیده می‌شود که شاید بتوان گفت حتی کسانی که در این مجالس حاضر می‌شوند هم سرووضع و ظاهری متفاوت با سالهای گذشته دارند.
 
کار به جایی رسیده که رییس اتحادیه آرایشگران مردانه گفته چیزی به عنوان "آرایش محرم" نداریم و واحدهای صنفی که از این امر تخطی کنند و آرایش و پیرایش ویژه محرم انجام بدهند پلمپ و به دادگاه معرفی می‌شوند.
مدل موی محرم این در حالیست که عکس‌های مختلف مدل مو و لاک ناخن و آرایش و حتی تزیینات ویژه اتومبیل خاص این ایام در مقیاس وسیع در شبکه‎های اجتماعی همخوان می‌شود. همین امر و همان ممنوعیت اعمال شده نشان می‌دهد که ظاهرا چیزی با مفهوم آرایش و پیرایش محرم در ایران وجود خارجی پیدا کرده است، هرچند ممنوع باشد.
 
ناصر نقویان، خطیب و واعظ روحانی شیعه در این باره می‌گوید با یکی از مسئولان صنف لوازم آرایش زنان همسفر بوده که به او گفته فروش لوازم آرایشی زنانه در محرم از بقیه ماه‌ها بیشتر است.
 
پلیس راهور چندی پیش اعلام کرده بود که راننده‌ها باید نوشته‌های روی ماشین‌ها را پاک کنند چون نوشتن روی ماشین، تخلف محسوب می‌شود. همان وقت که این خبر منتشر شد سوالی برای مردم ایجاد شده بود مبنی بر اینکه آیا این امر شامل ماشین‌نوشته‌‌های ایام محرم هم می‌شود یا خیر. این سوال مردم برخاسته از این است که در این ایام در خیابان‌ها به اتومبیل‌هایی که برای محرم، گل‌مالی، رنگ‌آمیزی و تزیین شده‌اند، زیاد بر می‌خورند.
 
در عکس‌هایی که منابع رسمی خبری در ایران از مجالس عزاداری منتشر می‌کنند تغییر بافت شرکت‌کنندگان بیشتر به چشم می‌آید.
 
این تغییرات و به قولی "بدعت" در شیوه عزاداری اعتراض برخی از سردمداران حکومت جمهوری اسلامی را هم برانگیخته است. آیت‌الله خامنه‌ای گفته "گاهی روضه خوانها روضه‌هایی می خوانند که معلوم است غلط است خلاف است اما می خوانند برای اینکه چهار تا مستمع دلشان بسوزد و گریه کنند؛ مگر به هر قیمتی باید این کار را کرد؟"
 
به غیر از مضامین و ریتم‌های سنتی عزاداری در سال‌های اخیر بسیاری از مداحان، آهنگ ترانه‌هایی را که اصطلاحا به آنها لس‌آنجلسی گفته می‌شود، روی روضه‌ها و ذکر مصیبت‌های محرم و عاشورا می‌گذارند شاید به این امید که دسته دیگری از مخاطبان را هم جلب کنند.
 
یکی از کلیپ‌هایی که به تازگی در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شد تصاویر یک روحانی بود که به سبک هوی‌متال Heavy Metal روضه می‌خواند.
 
این نوآوری‌ها به مذاق خیلی‌ها خوش نمی‌آید و انتقاد و اعتراض می‌کنند که این شیوه‌ها اصول و نکات کلیدی دین را زیر سوال می‌برد اما در برابر این عده، افرادی هم معتقدند هرکس به هر طریقی در مجلسی از امام حسین یاد ‌کند یا عزاداری کند، پذیرفته است و حدی و مرزی برای این مراسم موجود نیست.
لاک با طرح عزاداری آقای نقویان در سخنانی در اعتراض به این شیوه‌های واکنش‌برانگیز می‌گوید عزاداری امام حسین "کارناوال عزا" نیست و باید در آن به چند قانون محدود باشیم که نفس قانون عزاداری مشترک در جهان بشر یکی از آنهاست.
 
او درباره آنچه مداحان و روضه‌خوانها می‌خوانند می‌گوید، شعر و مضمون یک چیز است و تم و سبکی که شعر را در آن می ریزند موضوعی دیگر اما ما حق نداریم از هر سبکی استفاده کنیم مثلا شعر عزاداری را در قالب موسیقی فلان خواننده غربی بریزیم و چون برای امام حسین است خودمان را مجاز بدانیم. اگر اینطور باشد پس حق نداریم به داعش هم ایراد بگیریم چون ادعا می‌کند به قصد نزدیکی به خدا می‌جنگد.
 
آقای نقویان معتقد است "ما نمی‌توانیم هر چیز من‌درآوردی را به صرف اینکه اقتضای روز است به مردم ارایه کنیم؛ هر نوع سبکی هر نوع دستگاه موسیقی یا حتی هر نوع تمثالی که می‌خواهیم. برخی تمثال‌ها در سطح شهر بود که بعضی از آنها واقعا خنده دار بود. باید چارچوبی را انتخاب کنیم که هم شرع بپسندد هم عرف جامعه هم مجامع دنیا. این عزاداری یعنی ابراز همدردی با انسانهای نازنینی که برای بالاترین هدف جانشان را فدا کردند. اگر در این راه کاری کنیم که باعث خنده شود، لطمه می زند."
 
در برابر این نظریه، کسانی که از برنامه‌هایی مانند شوی تلویزیونی نونوایان یا همان رقابت مداحی، یا استفاده از تم‌های موسیقی محبوب جوانان و یا آرایشهای خاص حمایت می‌کنند معتقدند با استفاده از این روش‌ها باید جوان‌ها را به مجالس عزاداری محرم جذب کرد و شیوه‌ها را با زمان جلو برد.
 
با همین استدلال برخی در ایجاد این تغییرات آن‌چنان سرعت گرفته‌اند که باعث شده‌اند برخی اینطور مجامع را "حسین‌پارتی" بخوانند.
 
وقتی از علی می‌پرسم به نظرش تعریف "حسین‌پارتی" که در توصیف مجالس محرم از آن استفاده می‌کند چیست می‌گوید: "باید باشید تا ببینید در بعضی هیات‌های عزاداری چه می‌گذرد. چه ماشین‌های آخرین سیستمی را صاحبانشان صرفا برای اینکه به بقیه نشان بدهند به این مجالس می‌آورند و سر و وضع ظاهری جوانان چقدر با گذشته فرق کرده است."