از ساکاروز و ساکرالوز تا ساخارین و آسپارتام : مقایسه ۷ شیرین‌کننده

امروزه مردم بیشتر به استفاده از انواع قندهای جایگزین تمایل پیدا کرده‌اند که صدها برابر شیرین‌تر از قندهای معمولی است. با این حال، سؤال اصلی این است که آیا شیرین‌کننده‌های مصنوعی بی‌ضرر هستند؟ در ادامه این مطلب با انواع قندهای مصنوعی و ویژگی‌هایشان آشنا خواهیم شد.
 
قندها ترکیباتی هستند که در پوسیدگی دندان‌ها و ابتلا به چاقی نقش دارند اما بسیاری از ما هنوز هم به این نکته مهم بی‌توجه هستیم و قندها را در قالب‌های مختلف همراه با چای، قهوه و... مصرف می‌کنیم. در صنایع غذایی هم از قندها برای تهیه محصولات مختلف استفاده می‌شود. علاوه بر این‌ها، امروزه مردم بیشتر به استفاده از انواع قندهای جایگزین تمایل پیدا کرده‌اند که صدها برابر شیرین‌تر از قندهای معمولی است. با این حال، سؤال اصلی این است که آیا شیرین‌کننده‌های مصنوعی بی‌ضرر هستند؟ در ادامه این مطلب با انواع قندهای مصنوعی و ویژگی‌هایشان آشنا خواهیم شد.
1. ساکاروز
 نام دیگر: قند معمولی
 کالری: 16 کیلوکالری در هر قاشق چای‌خوری
 منابع: به انواع شیرینی‌ها، مرباها و سس‌های سالاد اضافه می‌شود.
 
از ویژگی‌های ساکاروز این است که انرژی به بدن می‌رساند اما هیچ فایده‌ای از منظر تغذیه‌ای ندارد. در سال 2003، گروهی از متخصصان بین‌المللی به همه مردم جهان توصیه کردند هرگز اجازه ندهند قندهای افزودنی بیش از 10 درصد رژیم غذایی روزانه آن‌ها را تشکیل بدهند. این میزان برابر است با 12 قاشق چای‌خوری (50 گرم) برای رژیم‌های غذایی دارای 2 هزار کیلوکالری. با این حال، انجمن قلب آمریکا در سال 2009، این میزان را کاهش داد و اعلام کرد زنان نباید روزانه بیشتر از 6 قاشق چای‌خوری (24 گرم) و مردان بیشتر از 9 قاشق چای‌خوری (5/37 گرم) از این قندها استفاده کنند.
2. آسه‌سولفام پتاسیم
 نام دیگر: Sunet و SweeOne
 کالری: صفر
 منابع: انواع نوشیدنی‌ها، آدامس‌ها و دسرهای یخ‌زده
 
این شیرین‌کننده مصنوعی غیرمغذی را برای اولین بار در سال 1988 سازمان غذا و داروی آمریکا تأیید کرد. حدود 30 سال است هیچ مشکلی در مورد آن گزارش نشده است.
 
با این حال، آزمون‌هایی که در مرحله پیش از عرضه درباره این قند مصنوعی انجام شدند، متناقض بودند. Hoescht، یکی از کارخانه‌های مواد شیمیایی، تحقیقات درازمدتی روی نمونه‌های حیوانی انجام داد و به این نتیجه رسید که آسه‌سولفام پتاسیم می‌تواند با سرطان مرتبط باشد. البته تحقیقات روی نمونه‌های حیوانی همیشه با قطعیت در نمونه‌های انسانی همراه نیستند. در سال 1996 هم «مرکز علوم برای منافع عمومی» (CSPI) خواستار آزمون‌های ارزیابی دقیق‌تر توسط سازمان غذا و دارو شد اما اکنون به نظر می‌رسد مصرف این قند مصنوعی در حد اعتدال بی‌خطر است.
3. آسپارتام
 نام دیگر: NutraSweet
 کالری: صفر
 منابع: انواع نوشیدنی‌ها، آدامس‌ها، ماست‌ها و قطره‌های سرفه
 
آسپارتام، یکی از شیرین‌کننده‌های مصنوعی است که محققان بیشتر از هر نوع دیگری درباره آن تحقیقات گسترده‌ای انجام داده‌اند. این ماده هنوز هم متهم است که باعث ابتلا به بسیاری از مشکلات، از اضافه‌وزن گرفته تا سرطان، می‌شود. با این حال، تحقیقات علمی درنهایت هیچ مدرک قانع‌کننده و معتبری درباره این شیرین‌کننده مصنوعی ارائه ندادند و آسپارتام در سال 1981 توسط سازمان غذا و داروی آمریکا مورد تأیید قرار گرفت. امروزه 3 نهاد معتبر، یعنی سازمان غذا و داروی آمریکا، سازمان بهداشت جهانی و انجمن تغذیه آمریکا می‌گویند مصرف آسپارتام در حد اعتدال با هیچ خطر و تهدیدی همراه نیست. البته CSPI همچنان نظر متفاوتی درباره آسپارتام دارد و در بررسی انواع افزودنی‌های غذایی، پایین‌ترین رتبه را به این شیرین‌کننده مصنوعی اختصاص داده است. افراد مبتلا به فنیل‌کتونوری نیز باید از مصرف آسپارتام خودداری کنند.
4. ساخارین
 نام دیگر: Sweet’N Low
 کالری: صفر
 منابع: انواع نوشیدنی‌ها، محصولات کنسروی و آبنبات‌ها
 
اوایل دهه 1970، تحقیقات روی نمونه‌های حیوانی نشان دادند ارتباطی بین مصرف ساخارین و ابتلا به سرطان مثانه وجود دارد. به همین دلیل، مراجع قانونی در سال 1981 قانونی را تصویب کردند که استفاده از برچسب هشدار را برای تمامی محصولات حاوی ساخارین الزامی می‌کرد. با این حال، تحقیقات بیشتر در سال‌های بعدی نشان دادند یافته‌های قبلی فقط در مورد موش‌های آزمایشگاهی اعتبار دارند و مصرف ساخارین باعث ابتلا به سرطان میان انسان‌ها نمی‌شود. در سال 2000 بود که «برنامه ملی سم‌شناسی آمریکا»، نام ساخارین را از فهرست عناصر سرطان‌زا حذف کرد و مراجع قانونی هم قانون استفاده از برچسب هشدار را لغو کردند. با وجود تمام کش‌وقوس‌های ذکرشده، CSPI همچنان ساخارین را در فهرست «اجتناب» خود قرار می‌دهد و مسئولان آن معتقدند حذف قانون پیشین توسط مراجع قانونی، میزان استفاده از ساخارین را توسط مردم افزایش می‌دهد.
5. نئوتام
 نام دیگر:‌ ندارد
 کالری: صفر
 منابع: بعضی از نوشیدنی‌ها، محصولات لبنی،‌ دسرهای یخ‌زده، پودینگ‌ها و آب‌میوه‌ها
 
تحقیقات درازمدتی روی نمونه‌های حیوانی انجام داد و به این نتیجه رسید که آسه‌سولفام پتاسیم می‌تواند با سرطان مرتبط باشد. البته تحقیقات روی نمونه‌های حیوانی همیشه با قطعیت در نمونه‌های انسانی همراه نیستند
 
جدیدترین شیرین‌کننده موجود در بازار، نئوتام نام دارد که تأییدیه‌اش را در سال 2002 از سازمان غذا و داروی آمریکا دریافت کرد. نئوتام، بر اساس اینکه با چه ماده‌ای ترکیب شود، بین 7 هزار تا 13 هزار بار شیرین‌تر از قندهای معمولی است و همان کارخانه تولیدکننده آسپارتام آن را تولید کرده است. این شیرین‌کننده مصنوعی، تنها شیرین‌کننده غیرمغذی محسوب می‌شود که موفق به دریافت مهر تأیید CSPI شده، اما ندرتاً در محصولات رایج در بازار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
6. سوربیتول، زایلیتول و مانیتول
 نام دیگر: قندهای الکلی
 کالری: 10 کیلوکالری در هر قاشق چای‌خوری
 منابع: آبنبات‌های بدون قند، آدامس‌ها و دسرها
 
این شیرین‌کننده‌ها غیرمغذی نیستند چون حاوی 6/2 کیلوکالری در هر گرم هستند اما مانند قندهای معمولی باعث ایجاد پوسیدگی در دندان‌ها نمی‌شوند. اگرچه این گروه از قندهای مصنوعی دارای شیرینی بیشتر و کالری کمتری نسبت به قندهای معمولی هستند اما خوردن مقادیر زیادی از آن‌ها (خصوصاً مانیتول) می‌تواند باعث نفخ شدید و حتی اسهال شود. امروزه از قندهای این گروه برای تهیه محصولات بدون قند برای افراد مبتلا به بیماری دیابت نیز استفاده می‌شود چون حاوی کربوهیدرات کمتری نسبت به قندهای معمولی هستند. البته زیاده‌روی در مصرف همین قندها هم می‌تواند قندخون را افزایش بدهد. انجمن تغذیه آمریکا به مردم جهان توصیه می‌کند مصرف قندهای الکلی را در حد اعتدال نگه دارند و توجه داشته باشند فقط نیمی از ترکیبات این قندها کاملاً هضم می‌شوند.
7. ساکرالوز
 نام دیگر: Splenda
 منابع: نوشیدنی‌های تهیه‌شده از میوه، میوه‌های کنسروی و شربت‌ها
 
تأییدیه ساکرالوز در سال 1988 توسط سازمان غذا و داروی آمریکا ارائه شد. اگرچه یکی از تحقیقات پیشین درباره ساکرالوز نشان داد این قند مصنوعی می‌تواند آثار منفی‌ای برای سیستم ایمنی بدن داشته باشد اما تحقیقات تکمیلی هیچ همبستگی قابل‌اعتنایی پیدا نکردند. ساکرالوز از نظر CSPI بی‌خطر است و تحقیقات متعدد در مورد آن هم هیچ عامل سرطان‌زایی را کشف نکرده‌اند. این شیرین‌کننده مصنوعی، یکی از معدود ترکیبات غیرحساس به گرماست، درنتیجه می‌تواند در پخت‌وپز استفاده شود بنابراین، افرادی که رژیم دارند یا مبتلا به بیماری دیابت هستند، می‌توانند از فواید ساکرالوز بهره‌مند شوند.