هواپیمای «تاریخ گذشته» روسیه در راه ایران

ایلیوشین قصد دارد هواپیمای ۱۱۴ را دوباره با تغییراتی بهینه‌سازی کند و روسیه به ایران پیشنهاد تولید مشترک این هواپیما را داده است.
 
الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه، گفته است که تولید مشترک هواپیمای نوسازی شده ایلیوشین-۱۱۴ را به طرف ایرانی پیشنهاد کرده و شرکت‌های روسی با شرکای ایرانی برای تنظیم پیشنهادها و توافق‌های معین همکاری می‌کنند.
 
اما این هواپیما چگونه هواپیمایی است و آیا ممکن است خاطرات تلخ هواپیمای ایران ۱۴۰ در این پروژه تکرار شود؟
 
ایلیوشین ۱۱۴ یک هواپیمای دو موتوره توربوپراپ با ظرفیت ۶۵ مسافر است که برای مسیرهای زیر ۷۰۰ کیلومتر طراحی شده است. این هواپیما نخستین بار در سال ۱۹۹۰ پرواز کرد و از آخرین هواپیماهای طراحی شده در اتحاد جماهیر شوروی است. تولید ایلیوشین ۱۱۴ در سال ۲۰۱۲ متوقف شده است.
 
با این حال شرکت ایلیوشین قصد دارد با اصلاحاتی این محصول را دوباره تولید کند.
 
شرکت ایلیوشین در سال ۱۹۳۳ توسط سرگئی ایلیوشین بنیان گذاشته شد. این شرکت هم‌اکنون به‌همراه شرکت‌هایی چون میگ، آنتونوف، سوخو، توپولف، یاکوولیف و ایرکوت، زیرمجموعه‌ای از کمپانی یونایتد ایرکرفت کورپوریشن به‌شمار می‌آید.
 
در اولین پرواز این هواپیما برخی مشکلات رخ دادند و در سال ۱۹۹۳ در دومین پرواز، این هواپیما دچار سانحه شد و از ۹ نفر مسافر آن تنها دو نفر زنده ماندند. این هواپیما بعد از اصلاحات مجدد، در سال ۱۹۹۷ توانست گواهی‌نامه‌های لازم برای پرواز را دریافت کند.
 
در سال ۲۰۱۲ تولید این هواپیما در حالی متوقف شد که تنها ۲۰ فروند از آن ساخته شده بود. این هواپیما که هم اکنون در برخی خطوط هوایی روسیه و ازبکستان استفاده می‌شود، رقیب ناموفق هواپیماهای شرکت ای‌تی‌آر است.
 
هم اکنون ایران‌ایر قرارداد خرید ۲۰ فروند هواپیمای ای‌تی‌آر ۷۲ سری ۶۰۰ را امضا کرده است. شرکت‌ ای‌تی‌آر در اصل یک شرکت مشترک فرانسوی ایتالیایی است و در زمینه ساخت هواپیماهای توربو پراپ این شرکت قوی‌ترین سازنده در بخش هواپیماهای مسافربری است.
 
در گذشته هواپیماهای ملخی از موتور پیستونی (همانند خودروها) استفاده می‌کردند این موتور‌ها قدرت و بازده کمی داشتند اما موتورهای کنونی ملخی هواپیماهای مسافربری زیرمجموعه موتورهای توربینی هستند و بازده بالایی دارند.
 
موتور این هواپیما توربوپراپ است به این معنی که به جای فن بزرگ در موتورهای توربو فن یک پروانه ملخی در آن قرار گرفته است.
 
توربوپراپ نوعی موتور توربینی گازی است که در آن از گردش محور توربین برای گرداندن ملخ و ایجاد پیش‌رانش استفاده می‌شود. این نوع موتور‌ها برای هواپیما‌هایی با برد کم و سرعت زیر ۷۰۰ کیلومتر در ساعت مناسب و به دلیل مصرف سوخت و تعمیرات ارزان‌ترشان نسبت به موتور‌های توربو فن دارای صرفه اقتصادی هستند. این هواپیما‌ها معمولاً برای مسافت‌های زیر ۷۰۰ کیلومتر مناسب هستند.
 
ایلیوشین ۱۱۴ هم مانند هواپیماهای ای‌تی‌آر از نوع توربوپراپ است و به گونه‌ای طراحی شده که بتواند در فرودگاه‌هایی که از لحاظ تجهیزات ضعیف هستند، فرود آید.
 
این هواپیما برای جایگزینی با توربوپراپ‌های منطقه‌ای از جمله آنتونوف ۲۴ که عمر پروازی آن رو به پایان بود، طراحی شد، و بازار هدف آن شوروی سابق و کشورهای متحد آن بود.
 
این هواپیما ۵۰۰ کیلومتر در ساعت سرعت دارد و برد پروازی آن هزار کیلومتر است. البته یک نقطه ضعف احتمالی برای این هواپیما، قدرت پرواز در مناطق گرمسیری است. مشکلی که بیشتر هواپیماهای ساخت روسیه یا اوکراین با آن دست به گریبان هستند.
 
در سال‌های گذشته در کنار هواپیمای ‌ای‌تی‌آر برخی شرکت‌های هوایی در ایران سعی کردند با استفاده از هواپیمای ایران ۱۴۰ یا‌‌ همان آنتونوف ۱۴۰ بخشی از نیاز هواپیماهای کوچک تجاری ایران را تأمین کنند.
 
ایران ۱۴۰ هم مانند‌ ای‌تی‌آر ۷۲ از موتور توربوپراپ استفاده می‌کند. اما به دلیل اینکه در هواپیماهای تولیدی در ایران نمونه‌ای از موتور تغییر شکل داده شده هلیکوپتر میل ۱۷ روسی استفاده شده بود، بیشتر هواپیما‌ها از نظر موتور دارای مشکل بودند. البته این هواپیما از نظر اقلیمی نیز با آب هوای ایران سازگاری نداشت و در درجه بالای هوای دچار مشکل می‌شد.
 
در دی ماه سال ۸۱، اولین سانحه این هواپیما در ایران رخ داد و سرنگونی هواپیمای آنتونوف-۱۴۰ در نزدیکی اردستان باعث مرگ شماری از کار‌شناسان هوافضای اوکراینی و روسی که برای گشایش خط تولید نمونه مشابه به ایران آمده بودند، شد.
 
در بهمن ماه ۸۷ هم یک هواپیمای مسافربری ایران ۱۴۰ در حوالی فرودگاه شاهین شهر اصفهان سقوط کرد.
 
در مرداد ماه سال ۹۳ هم یک هواپیمای آنتونوف-۱۴۰ که از فرودگاه مهرآباد تهران به سمت طبس در حال پرواز بود، در شمال فرودگاه مهرآباد سقوط کرد و ۳۹ نفر از مسافران کشته و ۹ نفر دیگر مجروح شدند. این حوادث باعث شد استفاده از این هواپیما ممنوع شود.