اسناد ویکی‌لیکس از انقلاب ایران

هفته گذشته سایت «ویکی‌لیکس» بیش از ۵۰۰ هزار سندِ دیپلماتیک را درباره سال ۱۹۷۹[۱۳۵۷] منتشر کرد؛ سالی که بنیان‎گذار این سازمان، «جولیان آسانژ» آن را «سالی بسیار مهم» خوانده است.
 
انتشار این اسناد هم‎زمان شده است با ششمین سالگرد افشاگری ویکی‌لیکس در سال ۲۰۱۰ که با همکاری «نیویورک تایمز»، «گاردین»، «لوموند»، «اشپیگل»، و «ال پاییس»، اسناد محرمانه ای را منتشر کرد که سفارت‎خانه های امریکا در مناطق مختلف جهان به وزارت امور خارجه این کشور فرستاده بودند.
 
در آن سال، ویکی‌لیکس با این کار، جزییات محرمانه ای را در مورد دیپلماسی امریکا در اختیار رسانه ها و مردم جهان قرار داد. حال آن که افشاگری هفته گذشته آن بیش از هر چیز، جنبه ای تاریخی دارد. این اسناد که ویکی‌لیکس نام آن ها را «اسناد کارتر» گذاشته است، به جزییات اقدامات دولت «جیمی کارتر» می پردازد.
 
بسیاری از این اسناد پیش از این به موجب «قانون آزادی اطلاعات» امریکا، منتشر شده اند. وزارت امور خارجه این کشور نیز در دوره های مشخص برخی اسناد را از حالت محرمانه بیرون می آورد. با این حال، در مجموعه اسنادی که ویکی‌لیکس منتشر کرده است، بیش از ۵۰۰ سند درباره ایران وجود دارد که حاوی نکات جالبی درباره موضع امریکا نسبت به حوادث دوران انقلاب اسلامی ایران است.
سال خون

«آسانژ» در گزارش ویژه خود درباره این فایل ها نوشته است: «در سال ۱۹۷۹ به نظر این طور می رسید که خون‎ریزی هرگز تمام نخواهد شد.» به نوشته او، در این سال کشورهای متعددی شاهد قتل، کودتا، قیام، بمب گذاری، آدم ربایی سیاسی و جنگ بوده اند.
 
آسانژ نوشته است:«]انقلاب ایران[ به گونه ای قاطعانه رابطه میان نفت، اسلام نظامی و جهان را تغییر داد... بحران گروگان گیری ادامه می یابد و به شکلی جبران ناپذیر و سرنوشت ساز، ریاست جمهوری جیمی کارتر را تضعیف و راه را برای انتخاب رونالد ریگان باز می کند.»
 
 آسانژ به پیروی از تاریخ نگاران مدرن، سال ۱۹۷۹ را سالی تعیین کننده در تاریخ دوران معاصر می داند و می گوید «سال صفرِ» دوران ما است.
 
«گری سیک» متخصص امور خاورمیانه است و در دوران ریاست جمهوری «جرالد فورد» و کارتر و نیز به مدت کوتاهی در دوران ریگان، در «شورای ملی امنیت ایالات متحده امریکا» خدمت می کرده است. او به هیچ وجه مدافع مواضع ویکی‌لیکس نیست ولی معتقد است که سال ۱۹۷۹ از اهمیتی جهانی برخوردار بود: «من قطعاً معتقدم که سالی بسیار مهم و تأثیرگذار بود. بسیاری از مسایل و مشکلاتی که امروز با آن رو به رو هستیم، به سال ۱۹۷۹ برمی گردد. هم انقلاب ایران را داشتیم و هم تصرف «مسجدالحرام» را. در روابط اسراییل و اعراب هم اتفاقات زیادی در آن سال پیش آمد.»
 
حمله و اشغال مسجدالحرام و گروگان گیری حجاج توسط یک گروه اسلامیِ مخالف دولت عربستان سعودی در نوامبر ۱۹۷۹ و نیز انقلاب ایران در فوریه و پیمان صلح مصر و اسراییل در مارس همان سال، جهانی را بازنمایی می کنند که در آن نیروهای اسلامیِ افراطی و سازش ناپذیر پیشتاز هستند و ناسیونالیسمِ «جهان سومی» به سبک مصری - که نشان داد توانایی سازش با اسراییل را در خود دارد - آرام آرام از صحنه کنار می رود.
 
۱۹۷۹ به روایت ویکی‌لیکس
 آن دسته از اسناد ویکی‌لیکس که به سال ۱۹۷۹ اختصاص دارد، به اتفاقات کلیدی و مهمی می پردازد، از جمله خروج شاه از ایران در ۱۶ ژانویه، بازگشت آیت الله خمینی به ایران در اول فوریه، برقراری حکومت جمهوری اسلامی در اول آوریل، و گروگان گیری دیپلمات های امریکایی در چهارم نوامبر.
 

شاه و شهبانو فرح در حال خروج از ایران در سال ۱۹۷۹روزی که شاه با عجله داشت ایران را ترک می کرد، پیامی محرمانه از قاهره، مقدمات استقبال از شاه را توسط پرزیدنت «انور سادات» در فرودگاه «اسوان» چنین شرح می دهد:«از آن جا که فرودگاه اسوان تا شهر با ماشین حدود نیم ساعت راه است، مقامات مصر نگران هستند و می خواهند برای اجرای شایسته مراسم استقبال، تا جایی که ممکن است زمان دقیق ورود شاه را بدانند.»
 
این سند هم‎چنین به این نکته اشاره می کند که مقامات مصر از این مسأله نگران نیستند که شاید سادات مجبور بشود مدت زیادی در فرودگاه اسوان منتظر بماند.
 

سندی دیگر صحنه ورود خمینی به ایران را در روز اول فوریه این طور توصیف کرده است:«جمعیت عظیمی مسیر خمینی را از فرودگاه تا آرامگاه اصلی شهر [بهشت زهرا] پر کرده است. جمعیت عمدتاً منظم است و تا به حال هیچ گزارشی از رفتار خشونت آمیز به دست ما نرسیده. "پلیس اسلامی" [منظور گروه حفاظت از روح الله خمینى] حفاظت کاروان را از میدان "شهیاد" به بعد به عهده گرفتند و ارتش مطابق قرارى که گذاشته بود، بى سر و صدا صحنه را خالى کرده است.»
 
در گزارشی نیز درباره همه پرسی نظام جمهوری اسلامی ایران، از استقبال گسترده ایرانی ها از ایجاد تئوکراسیِ [حکومت دینی] جدید در کشور خبر می دهد:«به نظر می رسد که نتیجه با اختلاف زیاد به نفع جمهوری اسلامی باشد. دیشب یک پایگاه رأی گیری در تهران گزارش داد که از حدود دو هزار رأی، تنها شش رأی منفی بوده است.»
 
اسناد مربوط به چهارم نوامبر، به واکنش های امریکا نسبت به گروگان گیری در همان روز حادثه می پردازد:«مقام ویژه امنیتی ما در حال مذاکره با کسی است که ظاهراً رهبر گروهی است که به ساختمان حمله کرده اند. خواسته اصلی آن ها در حال حاضر اشغال سفارت به عنوان یک اقدام نمادین است. رهبر گروه اشاره کرده که به هیچ وجه قصد آسیب رساندن به هیچ یک از کارمندان دولت را ندارد.»
 
بسیاری از اسناد دیگر در این مجموعه، اتفاقات گروگان گیری را روز به روز پوشش می دهند و به تلاش برای استقرار و کمک به شهروندان امریکایی در ایران و نیز به ارزیابیِ واکنش رسانه های جهان به اتفاقات ایران می پردازند.

آیا اقدام رسوایی آمیزی هم انجام شده؟
ویکی‌لیکس از سال ۲۰۰۶ که تأسیس شد، بیش تر فعالیت های افشاگرایانه خود را به اسناد دولت امریکا اختصاص داده است. در جریان انتخابات امریکا هم به این متهم شد که مشخصاً «هیلاری کلینتون» را هدف حملات خود قرار داده تا کارزار انتخاباتی او را در مقابل «دونالد ترامپ» تضعیف کند.
 
در سال ۲۰۱۰،  ویکی‌لیکس اسنادی از سفارت‏خانه های امریکا را منتشر کرد که هنوز در وضعیت محرمانه قرار داشتند. فوریت و ضرورتی که این اسناد از آن خبر می داد، باعث شد تا بعضی از متحدانِ عربِ امریکا در حاشیه خلیج فارس، به ویژه بحرین و عربستان سعودی، از امریکا بخواهند تا به تسلیحات اتمی ایران حمله نظامی کند. مطابق یکی از آن اسناد، «ملک عبدالله» از امریکا خواسته بود: «سر مار را قطع کنید.»
 
اما اسناد کارتر تا این لحظه از پوشش رسانه ای چندانی برخوردار نشده اند. در واقع، بعید است که حقایق مهمی را فاش کرده باشند.
 
گری سیک با اشاره به اسنادی که ویکی‌لیکس درباره سال هایی که او در کاخ سفید بوده، منتشر کرده است، می گوید: «من به احتمال زیاد اصلاً آن ها را نمی خوانم. دولت کارتر هیچ کاری نکرده بود که باعث خجالت و شرمش بشود. پشت پرده هیچ پنهان کاری و زد و بندی نکرده بود. وقتی جیمی کارتر می گفت به مردم امریکا دروغ نمی گوید، واقعاً دروغ نمی گفت. در دوره ای که در دولت بودم، هیچ کاری نکردم که بخواهم پنهانش کنم. خیلی خوشحال می شوم که تمام یادداشت ها و خاطرات من را منتشر کنند. به همین دلیل هم ویکی‌لیکس هیچ وقت باعث آزار یا نگرانی من نبوده است.»
 
«ملکم بایرن»، از اعضای «آرشیو امنیت ملی» امریکا در دانشگاه «جورج واشنگتن» که یک مؤسسه تحقیقاتی غیرانتفاعی برای تحلیل و انتشار اسناد است، می گوید تمرکز ویکی‌لیکس بر سال ۱۹۷۹ حاکی از پیشرفت مرکز آرشیو امنیت ملی در کارشناسی های خود از اسناد ویکی‌لیکس است.
 
به گفته بایرن، بیش ترِ اسناد محرمانه امریکا به اتفاقات سال ۱۹۵۳ [۱۳۳۲] مربوط می شود؛ یعنی سالی که «سیا» و «ام.آی.۶»، سازمان اطلاعات بریتانیا، زمینه سقوط دولت «محمد مصدق»، نخست وزیر محبوب وقت ایران را فراهم کردند: «قطعاً اسناد موجود درباره سال ۱۹۷۹ بسیار بیش تر از ۱۹۵۳ است. البته از بیانیه های سیا می دانیم که بخش اعظمی از اسنادِ مربوط به عملیات سال ۱۹۵۳ از بین رفته است.»
 
هم تعداد اسناد و مدارکِ مربوط به سال ۱۹۷۹ از کودتای سال ۱۹۵۳ بیش تر است و هم این که از نظر امریکا، انقلاب به اندازه کودتا حساسیت برانگیز نبوده است. آن طور که بایرن می گوید: «بر خلاف کودتای سال ۱۹۵۲، هیچ مدرکی وجود ندارد که حاکی از دخالت امریکا در انقلاب ایران باشد. بنابراین، افشای اسنادِ این دوره چندان نگران کننده نخواهد بود. با این حال، شکی نیست که اطلاعات و اسناد زیادی هست که هنوز بیرون نیامده اند. این اسنادی که منتشر شده، فقط گزارش های وزارت امور خارجه امریکا است. اسناد سیا و سازمان های دیگر در بین آن ها نیست.»