فایده‌ها و ضررهای گیاه‌خواری

در حال حاضر بعلت افزایش آگاهی جامعه در مورد خواص گیاهان و تاثیر آن بر سلامت انسان، استقبال هموطنانمان از مصرف مواد گیاهی در برنامه غذایی افزایش یافته و حتی بسیاری ازافراد به رژیم گیاهخواری روی آورده‌اند.
 
به همین علت لازمست دراین مقوله به تاثیر گیاهخواری بر سلامت شخص بپردازیم و به این سوال پاسخ دهیم که آیا رژیم گیاهخواری توسط متخصصین تغذیه توصیه می‌شود یا خیر؟
 
انواع گیاهخواری
گیاهخواری مفاهیم مختلفی را در بر می‌گیرد که عبارتند از:
 
استفاده از گیاهان در برنامه غذایی روزانه- اختصاص یک وعده غذایی در روز به مواد گیاهی-اختصاص برنامه غذایی عمدتا به مواد گیاهی اما استفاده از برخی مواد حیوانی- حذف کامل مواد حیوانی از رژیم غذایی و صرفا مصرف مواد گیاهی کدامیک از موارد فوق می‌تواند کمک بیشتری به سلامت انسان بنماید؟
 
و آیا امکان دارد برخی از انواع تغذیه فوق‌الذکر برای شخص زیان‌آور باشد؟ قبل از پاسخ به این سوالات لازم است هر یک از انواع برنامه‌های غذایی ذکر شده را مورد بررسی قرار دهیم.
 
- استفاده از مواد گیاهی در برنامه غذایی روزانه
برخی افراد در برنامه غذایی خود صرفا به گیاهان پخته اکتفا می‌کنند. این فرم تغذیه نمی‌تواند نیازهای تغذیه‌ای شخص را بطور کامل برآورده کند و لازم است علاوه بر سبزیجات پخته، از مواد گیاهی خام نیز بعلت دارا بودن خواص تغذیه‌ای بسیار مفید استفاده شود.
 
بنابراین مصرف دو وعده سبزی یا سالاد همراه ناهار و شام و نیز دو تا چهار واحد میوه در روز توصیه می‌شود.
 
در اینجا لازم است توجه خوانندگان محترم مجله را به این امر جلب نماییم که سبزیها و میوه‌هایی که با پوست مصرف می‌شوند می‌توانند ناقل میکروب‌ها و تخم انگل‌های مختلف باشند و در مصرف کننده ایجاد بیماری‌های خطرناک بنمایند لذا باید در شستشو و ضدعفونی کردن این مواد دقت کافی بعمل آید.
 
تمرکز بیشتر روی مواد گیاهی در برنامه غذایی، می‌تواند گامی مفید و موثر در حفظ سلامت باشد زیرا مواد حیوانی اکثراً حاوی کلسترول و سایر چربی‌ها بمیزان بالا می‌باشند و ضمنا فاقد فیبر غذایی هستند، بنابراین افراط در مصرف مواد حیوانی موجب افزایش چربی‌های نامطلوب خون شده و به سلامت قلب و عروق لطمه می‌زند.
 
همچنین باعث افزایش فشارخون، چاقی، بالا رفتن ریسک سرطان و برخی عوارض دیگر در شخص می‌شود.
 
- اختصاص برنامه غذایی عمدتا به مواد گیاهی و محدود کردن مواد حیوانی
با وجود اینکه افراط در مصرف مواد حیوانی مفید نیست اما مصرف برخی از این مواد، مفید و حتی ضروری است.
 
بعضی مواد حیوانی را لازم است کاملا محدود کنیم و برخی دیگر را در حد متعادل مصرف نماییم. پس این مسئله که کدامیک از مواد حیوانی را باید خیلی محدود نمود و کدامیک را در حد متعادل مصرف نمود بسیار مهم است.
 
- مصرف مقدار کافی مواد گیاهی و استفاده مناسب و متعادل از برخی مواد حیوانی
این فرم تغذیه می‌تواند به حفظ سلامت کمک نماید و نیازهای تغذیه‌ای فرد را تامین کند.
 
- حذف کامل مواد حیوانی و استفاده مطلق از مواد گیاهی
در این مورد لازم است متعاقباً توضیحات بیشتری داده شود.
 
در اینجا باید به بررسی چهار وضعیت فوق‌الذکر بپردازیم و محاسن و اشکالات هر مورد را با هم مرور می‌کنیم:
 
1- استفاده از مواد گیاهی در برنامه غذایی روزانه
مواد گیاهی دارای خواص بیشماری هستند که درحفظ سلامت شخص اثرات مهم بر عهده دارند. از جمله آنکه غنی از ویتامینهای مختلف هستند، بخصوص ازنظرپیش ساز ویتامین A (کاروتنوئیدها) ویتامین C و ویتامین K غنی بوده و نیزحاوی مقادیر مناسبی ویتامین‌های گروه B  می‌باشند.
 
گیاهان منبع خوبی ازبرخی املاح ازقبیل پتاسیم، منیزیم و آهن و کلسیم می‌باشند.
 
گیاهان حاوی موادی بنام فیتوکمیکال‌ها هستند. این مواد در ترکیبات شیمیایی گیاهان وجود دارند. این ترکیبات در پیشگیری و درمان بیماری‌های مزمن شایع درقرن حاضر نقش مهمی دارند.
 
از جمله آنکه موجب کاهش خطر ابتلا به سرطان می‌شوند، درکاهش چربی‌های نامطلوب خون وتنظیم تعادل فشارخون نقش دارند و از این طریق به سلامت قلب و عروق کمک می‌کنند. در کنترل بیماری دیابت هم موثرند.
 
گیاهان علاوه بر فیتوکمیکال‌ها، حاوی ترکیباتی بنام فیبر غذایی هستند که در حفظ سلامت و پیشگیری از بسیاری از اختلالات و بیماری‌ها تاثیر مهمی دارد.
 
از جمله آنکه در پیشگیری و کمک به درمان یبوست موثرند. در کاهش چربی‌های نامطلوب خون، تنظیم تعادل فشارخون و حفظ سلامت قلب و عروق، پیشگیری از سرطان و پاره‌ای اختلالات دیگر نقش مهم دارند.
 
علاوه بر آن بعلت آنکه مواد حاوی فیبر غذایی حجیم بوده و جای زیادی را در معده اشغال می‌‌کنند لذا موجب سیری شده و از اشتهای کاذب جلوگیری می‌نمایند.
 
ضمنا نظر باینکه منابع غذایی فیبر نیاز به جویدن زیاد دارند، از پرخوری و در واقع بلعیدن غذا (که یکی از دلایل بروز چاقی است) پیشگیری می‌‌نمایند.
 
باین ترتیب به کاهش وزن و تعادل وزن در محدوده نرمال کمک می‌کنند، در حالی که مواد حیوانی از خواص فوق الذکر برخوردار نیستند.
 
سبزیجات پخته نیز حاوی خواص گفته شده نیستند زیرا در اثر طبخ  مقدار زیادی از فیبر خود را از دست می‌دهند، بنابراین مصرف سبزی و سالاد در وعده‌های اصلی غذایی و مصرف میوه ها به عنوان میان وعده، مفید و ضروری است.
 
افرادی که در برنامه غذایی روزانه خود از مقدار قابل توجهی سبزی و میوه تازه استفاده می‌کنند گام بزرگی در حفظ سلامت خود بر می‌دارند.
 
2- اختصاص برنامه غذایی عمدتا به مواد گیاهی و محدودیت شدید مواد حیوانی
برخی از مواد حیوانی مانند انواع ماهی، شیر و لبنیات و تخم‌مرغ جزء موادی هستند که مصرف آنها نه تنها مفید بلکه ضروریست. بنابراین حفظ تعادل در مصرف مواد حیوانی مفید، در حفظ سلامت شخص حائز اهمیت زیادی است.
 
به عنوان مثال مصرف روزانه سه واحد لبنیات کم چربی، همچنین مصرف سه تا چهار عدد تخم‌مرغ پخته برای اشخاص سالم و نیز استفاده از ماهی دو بار در هفته لازم است.
 
3- مصرف مقدار کافی مواد گیاهی و استفاده مناسب و متعادل از برخی مواد حیوانی
این فرم تغذیه بهترین و مفیدترین الگوی غذاییست. زیرا علاوه بر استفاده گسترده و کافی از مواد گیاهی، بمیزان مناسب از مواد حیوانی مفید نیز بهره‌مند خواهیم شد.
 
همچنین مصرف میزان کافی و مناسب از گروه‌های غذایی مختلف موجب ایجاد تنوع در تغذیه شخص شده و از یکنواختی و خستگی از رژیم غذایی جلوگیری می‌‌کند. ضمنا بعلت تنوع غذایی، موجب بهره‌مندی بیشتر از مواد مغذی مصرفی خواهد شد.
 
4- حذف کامل مواد حیوانی از برنامه غذایی
قبل از ورود به این بحث لازم است در ارتباط با گیاهخواری توضیحاتی داده شود. رژیم گیاهخواری انواع مختلف دارد و طیف وسیعی از الگوی غذایی را دربر می‌گیرد.
 
یکی از انواع رژیم گیاهخواری عبارتست از تخصیص برنامه غذایی عمدتا به مواد گیاهی، اما در این نوع رژیم از شیر و لبنیات نیز استفاده می‌‌شود.
 
دسته دیگر، افراد گیاهخواری هستند که علاوه بر مواد گیاهی،تخم‌مرغ نیز مصرف می‌کنند. اما گروه سوم را گیاهخوارانی تشکیل می‌دهند که از هردو گروه غذایی یعنی لبنیات و تخم‌مرغ استفاده می‌کنند.
 
این سه دسته افراد گیاهخوار بعلت آنکه علاوه بر بهره‌گیری از خواص مواد گیاهی، مواد حیوانی مفید را نیز مصرف می‌کنند، می‌توانند قسمت عمده‌ای از نیازهای تغذیه‌ای خود را تامین کنند مشروط برآنکه از مواد حیوانی فوق‌الذکر به میزان لازم و کافی استفاده نمایند.
 
البته چنانچه گیاهخواران برنامه غذایی خود را تحت نظر رژیم شناس تنظیم کنند مسلما از ایمنی تغذیه‌ای بیشتری برخوردار خواهند بود.
 
اما مشکل اساسی در ارتباط با افراد گیاهخواری است که از هیچ نوع ماده غذایی حیوانی استفاده نمی‌کنند. این افراد را خام گیاهخوار می‌نامند. برنامه غذایی این گروه را صرفا مواد گیاهی تشکیل می‌دهد و هیچ نوع ماده حیوانی در الگوی غذایی آنان جایگاهی ندارد.
 
حال این سوال در ذهن خوانندگان عزیز مجله مطرح می‌‌شود که آیا اصولا گیاهخواری از نظر تغذیه‌ای صحیح است یا خیر؟ و به چه علت؟
 
مزایای گیاهخواری
با توجه به مطالبی که در این مقوله عنوان گردید به این نتیجه می‌رسیم که گیاهخواری نه تنها مفید، بلکه ضروریست. زیرا به حفظ سلامت شخص کمک نموده و موجب تنظیم کار دستگاه‌های بدن می‌شود.
 
نتیجه آن که در پیشگیری از بسیاری بیماری‌ها نقش اساسی داشته و منجر به سلامت، شادابی، آرامش اعصاب و روان و طول عمر بیشتر خواهد شد.
 
اما اینکه کدامیک از چهار دسته انواع گیاهخواری مفیدتر است، می‌توان به دسته سوم یعنی نوعی که علاوه بر مواد گیاهی از لبنیات و تخم مرغ نیز استفاده می‌شود اشاره نمود.
 
در مورد این سوال که آیا گیاهخواری می‌‌تواند مفید نباشد و موجب تامین نشدن نیازهای تغذیه‌ای شخص به میزان کافی شود و در نتیجه به سلامت انسان لطمه وارد سازد، مبحث مهمی است که در شماره بعدی به آن پاسخ داده خواهد شد.