با زبان مادری حسن روحانی آشنا شوید/مجموعه اصطلاحات سرخه ای با معادل فارسی!

تشبیهات یکی از پرکاربرد ترین آرایه های ادبی در گویش سرخه ای ، تشبیهات می باشد.
 
برای مثال در گویش سرخه ای رنگها را به چیزهای مختلفی تشبیه می کنند.مانند:
 
اسبی شت (esbi shat) : مثل شیر،سفید   
 
اسبی وار ( esbi var) : مثل برف ، سفید
 
زارده  جووه ( zarde jooeh ) : مثل زرد چوبه ، زرد
 
زارده انبی ( zarde enbi ) : مثل میوه ی به ، زرد
 
زارده آلاله ( zarde alale ) : مثل گل آلاله ،  زرد
 
سیاه اذغال ( sia ezghal) : مثل ذغال سیاه
 
اذغال کونه (ezghal kooneh) : مثل ذغال ، سیاه
 
سیا تاوه (sia taveh) : مثل ماهی تاوه ، سیاه
 
سوز خوصیل ( souze khasil) : مثل گیاهان ، سبز
 
سوز مورد ( souze moord) : مثل گیاهان ، سبز
 
سورخ خون ( soorkhe khoon ) : مثل خون ،  سرخ
 
سورخ تیتک ( soorkhe titak) : هر چیز بسار قرمز
 
 کاو نیل (kau nil) :نیلی و ارغوانی به رنگ کبود
 
همچنین مزه ها را نیز به چیزی تشبیه می کنند مثل :
 
تال کالوس ( tale kaloos) : هر چیز بسیار تلخ
 
زاهره هلاهل ( zahre halahel) :  بسیار تلخ ، مثل زهر
 
تورش زوپپین (toorshe zoppin ) : هر چیز بسیار ترش
 
شور زوله (shoore zoole) : هر چیز بسیار شور
 
قاند عاسل (ghande asal ) : مثل عسل ، شیرین
 
 چاربن جیزدیک (charban jizdik) : مثل جزغاله (دنبه ی برشته شده) ، چرب
 
تشبیهات متفرقه : لاسه کنه (lase kene) :  آدم بسیار شل و ول و تنبل (مثل حشره ی کنه )
 
خولو ویل ( khool o vil  ) : آدم بسیار شل و ول با اندامی کج و معوج
 
 دوزدان چاش (doozdan chash) : چشمهای مثل دزد (کسی که بسیار زل می زند)
 
لاسه چاش (lase chash) : چشمهای خمار و خواب آلود ( به آدم تنبل و بی حال اطلاق می شود)
 
اشلنگ (eshlang) : آدم بلند قد مثل شلنگ (آدم بد قواره)
 
درازه رووه ( deraze rooeh) :  بلند قد مثل روده (آدم بد قواره)
 
آوشنگ ( aushang) : آدم قد بلند و شل و ول
 
لاغر چککو (laghare chakkoo) : آدم بسیار لاغر و نحیف
 
بیزماره (bizmareh) : آدم بسیار لاغر و نحیف
 
تانبل خرس (tanbale khars) : آدم تنبل و تن پرور
 
بی دننان کالاچ (bi dennan kalach) : مثل کلاغ ، بی دندان
 
بوجنه کرگیک ( bujene kergik) : وقتی ظاهر انسانی بسیار درهم باشد( به مرغ تشبیه می شود)
 
نانا کادو (nana kadoo) : مثل کدو ، کچل
 
لوشه پیچک (loushe pichak) : وقتی سگرمه های کسی در هم باشد
 
گرن بز (garan boz): کسی که ظاهر نامرتب و کثیفی داردبه بزی که مرض گری دارد تشبیه می شود
 
وارگ وری (varg veri) : مثل گرگ ( آدم بسیار زرنگ و فرصت طلب)
 
خاک و خوسه (khakoo khoose) :گرد و خاکی شدن فردی (تشبه به گرد و خاک و خاشاک)
 
رووشه پیتیلاو (rooshe pitilau) : هر چیز بسیار شل و ول
 
خوشکه درق (khoshke dargh) : هر چیز بسیار سفت و خشک
 
تاریکه ظولمات (tarike zoolemat) : بسیار تاریک
 
صوبی تاریکی (soobi tariki) : موقع صبح که هوا هنوز تاریک است
 
آتاله (atale) : آب رنگرزی (وقتی آب برای خوردن بسیار داغ است از این تشبیه استفاده می شود)
 
اشتر کینه ( eshtor kine ) : مثل شتر ، کینه ای
 
بالاک دننان ( balak dennan ) : آدمی با دندانهای بزرگ
 
بپوسا ( bepusa ) : پوسیده ، آدم ضعیف و سست
 
پسنک ( pasanak ) :  قلابی ، آدم ضعیف
 
جات ( jat ) : انسانی با موهای نا مرتب و شبیه بته های خاردار
 
جاجول ( jajul ) : انسانی با موهای نا مرتب و شلخته
 
کور ناخو ( kure nakhu ) : به درد نخور
 
میل ماو ( mil mau ) : آدم لاغر و نحیف
 
نازا و نستور ( naza o nestur ) : عقیم و ابتر - نازک نارنجی و لوس
 
هشلف ( hashalaf ) : نا مرتب و شلخته
 
  دعا ها دعا کردن در گویش و زبان سرخه ای کاربرد زیادی دارد که تعدادی از آنها را ذیلاً تقدیم می کنیم :
 
الاهی که ای نون هینده و هازار وگی  = یک نون بگذاری و هزار تا برداری ( زندگیت پر برکت باشه)
 
باریک ویا بو = در خانه ات همیشه به سلامتی باز باشه
 
بوبیک بیامورزه = خدا پدرت رو رحمت کنه
 
تا استاریک روشن بابو = ستاره ی بختت روشن بشه و خوشبخت بشی
 
تا بالا مون جان = دردت به جونم
 
تا خانه آودان = خانه ات آباد باد
 
تا ساخت را بامیر = فدای شکلت
 
تا دوری = دورت بگردم
 
تاندوروست بو = تندرست باشی
 
داست خاک که تا را روزی و روشنایی بابو = زندگیت پر برکت بشه
 
خیر باوین = خیر ببینی
 
خودا تا شوویک ، تا واچیان تا را نیاداره = خدا شوهر و بچه هات رو برات نگه داره
 
زاما کریم  (زاما بابو) = دامادت کنیم (داماد بشی)
 
زووار بابو = زائر بشی (به زیارت بری)
 
هازار بالا تاپه دور بابو = هزار بلا ازت دور بشه
 
هازار صلوات تا هومراه = هزار صلوات همراهت باشه
 
  بستگان یکی از مؤلفه های حفظ میراث و سنت های هر قوم و شهری ، بهره گیری از ادبیات و واژه های محلی است.
 
در این جا اشاراتی هرچند مختصر به القاب (خویشاوندان) در گویش سرخه ای داریم .
 
توضیح : در گویش سرخه ای برای بکار بردن القاب عامیانه تر ، به واژه های زیر پسوند ایک (eyk) مثل بوبا = بوبیک
 
 یا ییک(iik) مثل مانی = مانییک اضافه می گردد.
 
بوبا ، په (buba - pe) : پدر
 
ماما ، مانی ، ما (mama - mani - ma) : مادر
 
دادا ، دادیک (dada - dadeyk) : برادر بزرگتر از خود
 
بری ، بریک (berey - bereyk) : برادر کوچکتر از خود
 
دودو (dudu) : خواهر بزرگتر از خود
 
خاک ، خاکی (khak - khaki) : خواهر کوچکتر از خود
 
ماسین بوبا ، ماسین بوبیک (masin buba-masin bubeyk) : پدر بزرگ
 
نه نه (nene) : مادر بزرگ
 
عامی (ami) : عمو
 
عامی ژک (ami zhak) : زن عمو
 
خالی (khali) : دایی
 
خالی ژک (khali zhak) : زن دایی
 
عامه (amme) : عمه
 
هاله (hale) : خاله
 
شو (shu) : شوهر
 
ژک ، ژیکی (zhak - zhikki) : همسر (خانوم)
 
برارزا (berarza) : برادر زاده
 
خاکرزا (khakerza) : خواهر زاده
 
زاما (zama) : داماد
 
وی ، ویک (vey - veyk) : عروس
 
شو په (shu pe) : پدر شوهر
 
شو ما (shu ma) : مادر شوهر
 
ژک په (zhak pe) : پدر زن
 
ژک ما (zhak ma) : مادر زن
 
یر (yer) : جاری
 
مردی (merdi) : مرد
 
ژیکی (zhikki) : زن 
 
لیزی (leyzi) : پسر
 
دوکی (dukkey) : دختر
 
پور (pur) : پسر (فرزند)
 
دوت (dut) : دختر (فرزند)
 
  اسامی حیوانات در گویش مردم سرخه ، برای برخی از گونه های حیوانی ، نامی محلی و متفاوت از فارسی وجود دارد . دراین بخش می خواهم شما را با این اسامی آشنا سازم.
 
 آسم – آسمیک (asm - asmik) : اسب
 
اسبا (esba) : سگ
 
اشتر (eshtor) : شتر
 
 بوچی – بوچیک (boochi - boochik) : بز
 
بوزه سافیک (booze safeyk) : سوسمار آدم خوار
 
پرپریک (parparik) : پروانه
 
تالا (tala) : خروس
 
تاشی (tashi) : جوجه تیغی
 
جوشکیک (jooshkeyk) : جوجه
 
دننانه (dennaneh) : زنبور
 
کارهاواژیک (karhavajhik) : نوعی حشره ی سخت پوست
 
کرگیک (kergik) : مرغ
 
کزدوله (kazdooleh) : حشره ی سخت پوست سیاه رنگ
 
کوتر (kootar) : کبوتر
 
کورکوجنگ (kurkujang) : جغد
 
کالاچ (kalach) : کلاغ
 
گوسبان (gusban) : گوسفند
 
مارگیژ (margijh) : گنجشک
 
ماقس (maghas) : مگس
 
موله – شموله (mooleh - shemooleh) : مورچه
 
نازی (nazi) : گربه
 
وارگ (varg) : گرگ
 
  اصطلاحات آتش وارنده (atash varendeh) : آتش می بارد ، هوا بسیار گرم است.
 
آسرو جو چاش گردامگیت (asru ju chash gardamegit) : اشک دور چشمانش حلقه می زد.
 
آدام نادی (adam nadi) : آدم ندیده ، کسی که از جمع گریزان است.
 
آدیم تورنده (adim turendeh) : آدم یخ می زند ، هوا بسیار سرد است.
 
باقوره صدا (baghoore seda) : به کسی که صدای کلفت و بم دارد گفته می شود.
 
بقوری (beghoorey) : به کسی که به سن بلوغ رسیده است گفته می شود.
 
پا دراز هابوان (pa deraz habooan) : دراز شدن پا ، انجام کار سخت و فراغت از دغدغه.
 
تارا کولا بونده ؟ (ta ra kula boonde) : برایت کلاه می شود؟ یعنی به دردت نمی خوره و ارزشی ندارد.
 
تا وا شونده (ta va shoonde) : بیش از حد توجه می کند.
 
سیککا (sikka) : لاغر و نحیف
 
دیم خون چاکنده (dim khoon chakende) : از صورتش خون می چکد - بسیار سر حال و رو به راه است.
 
سسکه (seske) : ترشح
 
دودار (doodar) : دائم و همیشه
 
زکاو (zakauw) : زکی
 
چاش انجن نن (chash enjen nan) : خیلی دوست دارند - از خداشان است.
 
ناژگن (najhgan) : ژولیده و نامرتب
 
ساز گینده (saz ginde) : بهانه می آورد - بی قراری می کند.
 
ساز نی (saz ni) : حالش خوب نیست.
 
کورچ گننده (koorch genende) : نوبت ما که می رسد قحطی می آید.
 
بیاره (beyyare) : با تمامی مشکلات ، سرخوشی و خوش گذرانی کردن.
 
میان وا کنده (mian vakende) : پنهان کاری می کند - بسیار تو دار است.
 
هوش ناکو انده (hoosh nakuende) : متوجه نمی شود.
 
گاردانیک داره ویسنده (gardanik dare visende) : گردنش دارد پاره می شود - بسیار لاغر است.
 
ویشیر واکنده (vishir vakende) : شورش را  در می آورد.
 
امبار کاریه (embar kariye) : بسیار جدی است و نمی توان بی توجه بود.
 
جو را وارنده (joo ra varende) : برایش می بارد - مشکلاتش زیاد است.
 
بکاته ناکره (bekkate nakere) : خداوند تو را زمین گیر نکند.
 
پیس گننده (pis genende) : ممکن است سوء تفاهم ایجاد شود - بد می شود.
 
ماما را (mama ra) : آره ارواح مادرت
 
هاچی واچی (hachi vachi) : وارسی و جستجو
 
پاووشان (paooshan) : ریخت و پاش
 
هاپپاش (happash) : هوا ریختن
 
جفنگ ناتاشا (jafang natasha) : حرف مفت نزن.
 
داسته باننام (daste bannam) : دست و پاگیر
 
گاگیر (gagir) : کسی که گاهی خیلی تحویلت می گیرد و گاهی اصلا نه.
 
لا مون سار وان (la moon sar van) : لحاف روی سرم بکش - کارت را انجام نمی دهم.
 
هوشتریکی هوشتانده هاکنده (hooshtereyki hooshtande hakende) : خوش به خودش بد می کند.
 
جو بار خاره وابوی (joo bar khare vabooy) : ورشکست شده است.
 
امبار تا عزت بداردم (embar ta ezzat bedardem) : دیگه خیلی هوایت را داشته ام.
 
ای بی بی ( ee bi bi) : دونه به دونه
 
جفا (jefa) : سخت - بعید
 
دقارسن (degharsan) : روشن کن - سیلی بزن.
 
هافت چاش خاو داره (haft chash khao dare) : خیلی وقت است که به خواب رفته.
 
میدان وان (meydan van) : بیانداز دور
 
خرت خرت (khart khart) : صدای خورد شدن.
 
شرشر (shar shar) : ریزش شدید
 
پیزه فراخ (pize ferakh) : چاق و شکمو
 
هار دو داستی داره وارنده (har doo dasti dare varende) : باران به شدت می بارد.
 
لا ایبیتانان پاشت مواند چان (la ee beytanan pasht mevanchan) : خیلی صمیمی بودند.
 
دَلِ ترک بین (dale tark bin) : وحشت می کنم.
 
توسیکی (tuseyki) : خالی ، بی ارزش.
 
جو را ناوروو ببوی (joo ra nauroo bebooy) : برایش نوروز شده است.از شرایط به وجود آمده بسیار راضی است.
 
چیچه ببیشت (chiche bebisht) : چه است که شده ام ، نا تندرست شده ام.
 
چی کوجا دابو (chi kuja dabooy) : خبری نیست.
 
خاک عاللام (khakallam) : خاک عالم بر سرم ، دلسوزی برای کودکان.
 
خون کولنده (khun koolende) : خون آدم به جوش می آید.
 
خیکچه پانیر (khikche panir) : آدم چاق و پرخور.
 
داست ژیر سار کره باخوسه (dast jhire sar kere bakhoose) : دستش را زیر سرش بگذارد و بخوابد، خیالش راحت است و کارها را انجام داده است.
 
دوم جورگیتان (doom javar gitan) : بلند کردن دم ، بازی در آوردن و گوش نکردن به حرف دیگران .
 
دن بابو (den babu) : مانند گندمی که سرخ شده است بشوی ، نوعی نفرین.
 
روت روت (rut rut) : رک و بی پرده سخن گفتن.
 
زوبانیک بابورن تایه پاییک پینه که (zoobanik babooran taye pa pine ke) : زبانت را ببران و آن را به کف پایت پینه بزن.در گذشته این اصلاح را به تازه عروسان می گفتند به این معنی که پس از رفتن به خانه بخت ، با شوهرت سازگاری داشته باش و شکوه نکن.
 
زم گل جونندا (zam gal joonenda) : گل زمین را می خوری ، وقتی انسان بسیار گشنه است این اصلاح بکار برده می شود.
 
زیکزیکی (zik ziki) : آدم زود رنج و حساس.
 
سورمه دوکره ، شیرین بونده (soorme dookere shirin boonde) : اگر به چشمانش سرمه بزند زیبا می شود . این اصطلاح درهنگام پیشنهاد به پسرها در مورد ازدواج با دوشیزگان به کار برده می شود.
 
سوخته بابون (sookhte baboon) : بسوزند ، نوعی نفرین.
 
قاسیطی را (ghasitira) : از قسط ، از روی عمد.
 
کوجیلی بابو (kujili babu) : فلج شوی ، نوعی نفرین.
 
کاله کاوس (kale kavas) : غذای کال و نارس.
 
گول وری بوندا (gool veri boonda) : مثل گل می شوی،بهبود می یابی.معمولا در هنگام عیادت از بیمار بکار برده می شود.
 
مون پاشت باکاش (mun pash bakash) : پشتم را بخواران، من را رها کن که کارت را انجام نخواهم داد.
 
ناماره خادیجه ، باوینه داراجه (namare khadije ،  bavine daraje) : خدیجه نمیرد و درجه ات را ببیند ، به کسی که ادعای زیادی دارد گفته می شود.
 
هافت کوه دارمیان (haft kuh darmian) : زبانم لال ، خدای ناکرده.
 
هامارن (hamaran) : خودت را به پزشک برای معاینه نشان بده.
 
هوژ ننیک ، دن هم جیب مکاردی (hooj neneyk den ham jib mekardey) : مادربزرگت در جیب ما آجیل می ریخته( نان و نمک همدیگر را خورده ایم )
 
بجا (beja) :  گریه کرد.
 
هگی (hagi) : بگیر - من را نگاه کن - حواست به من باشد.
 
دَل دوو اَ نابونده (dal doa naboonde) : به دلم نمی نشیند.
 
دَل ور ناگینده (dal ver naginde) : به دلم نمی نشیند.
 
تان سیننده (tan sinende) : به دل می نشیند.
 
دَلی دَلی (dali dali) : از صمیم قلب.
 
آرمانو موراد (armanoo moorad) : فیس و افاده
 
آو دوخوسن (au dookhoosan) : تنت را به آب بزن - شنا کن
 
چاله باریک (chale barik) : خانه ی مادرزن
 
قار قار (ghar ghar) : زار زار گریه کردن - خارج شدن سریع آب
 
کاوین (kaveyn) : زرنگ
 
دلاور (delavar) : زرنگ
 
پا دوو اَ کریم (pa doa kerim) : به خانه اش برویم - سر بزنیم.
 
خاو پش شو (khao pash shoo) : خوابم عقب رفت - خواب از سرم پرید.
 
انگار کاردت (engar kardat) : فراموش کردی.
 
پیزه مالن (pize malan) : به شکمم بمال - چیزی که منظور توست به درد نمی خورد.
 
سار تاراش (sar tarash) : پر رو و ظالم.
 
زید (zeyd) : به کسی که چیزی نمی خورد می گویند.
 
خوشکیج (khooshkij) : لاغر و نحیف
 
دَجنه (dajane) : لک . سالک روی صورت
 
کالک باویسن (kalak bavisan) : کلکش را پاره کن - کلکش را بکن.
 
دَلِ ناخواره مون کاتی (dale nakhvare moon katey) : دل شوره دارم.
 
سابی هاکه (sabi hake) : موظب باش - از خودت مراقبت کن.
 
استیک بو (astik boo) : آرام باش - مواظب خودت باش.
 
پاخووس (pakhoos) : چاق
 
پینگیلیک (pingilik) : بسیار کوچک
 
کالی (kaley) : سوراخ
 
نارگیژ (nargijh) : گل انار
 
اِستال (estal) : استخر
 
لیش (lish) : خیس
 
لکیت (lekit) : خیس
 
رژگ (rajhg) : غذای بدون نمک و چربی
 
واژگان : استوم (estum) : کپک
 
بز بز (baz baz) : سوزش
 
بل بل (bal bal) : درخشش
 
پک پکی (pak paki) : تو خالی و پوک
 
پیتیل (pitil) : مچاله
 
پک و پور (pako poor) : پوسیده و به درد نخور
 
 حالات انسان
آسرو (asru) : اشک
 
اسکوه (eskooe) : سکسکه
 
اشنوش (eshnush) : عطسه
 
بتتاتان (bettatan) : دویدن
 
بوفره (boofre) : اخم
 
بورمه (boorme) : گریه
 
تاشتند (tashand) : تشنه
 
تیر تیر (tir tir) : خنده یواشکی
 
جنگ جنگ لارزین (jang jang larzim) : از سرما به شدت می لرزم
 
خاوجن (khavejan) : خواب آلود
 
خووه (khueh) : خنده
 
کوش (kavash) : خارش
 
کل کل (kol kol) : سرفه
 
نیشک (nishk) : لبخند
 
واخیرنده (vakhirende) : گلو خارش دارد
 
وا و والانگ (vao valang) : گرفتگی گوش
 
واشاند (vashand) : گرسنه
 
ونگ ونگ (vang vang) : صداهایی که افراد مسن در سر خود احساس می کنند
 
ویر (vir) : تعجب
 
هالاک (halak) : خسته
 
هاله ویله (hale vile) : خمیازه
 
هو هو (hu hu) : صداهایی که افراد مسن در سر خود احساس می کنند
 
  قسمت های مختلف منازل قدیمی سرا (sera) : منزل
 
دزار (dezar) : دیوار
 
بالن (ballen) : دالان ورودی
 
دارین (darin) : اتاق
 
سه دارین (sedarin) : اتاق بزرگ - پذیرایی
 
دولی (duley) : گنجه ی کوچک در قسمت پایین دیوار اتاق برای نگهداری وسایل که دارای درب بوده است.
 
تا بارنه (ta barne) : طافچه ی بزرگ که پرده ای جلوی آن آویزان بوده و وسایل منزل را در آنجا نگهداری می کردند.
 
راف (raf) : طاقچه بالای سردر اتاق
 
تی (tey) : طاقچه
 
کوار بار (koare bar) : لولای درب
 
کولن (koolen) : قفل درب وروی که دارای کلید چوبی (چویین اوره) بوده است.
 
کله (kele) : تنور
 
کلیان (kelyan) : محلی در آشپزخانه یا بیرون از خانه که با گل و سنگ ساخته می شده و روی آن غذا می پختند.
 
نالنجان (nalenjan) : ناودان
 
لاو هاوا (lao hava) : اتاقکی کوچک بالای راهرو که به دلیل خنک بودن ، محل نگهداری میوجات و ... بوده است.
 
واشچیان (vashchian) : اتاقکی در گوشه ی حیاط برای ذخیره کاه - کاهدان
 
کرسی چالیک (koorsi chalik) : برای گرم کردت اتاق چاله ای در وسط اتاق وجود داشت که در فصل سرما ، آتش در آن می ریختند.
 
خوت (khoot) : حوض
 
کونا (konna) : لانه مرغ خانگی
 
باغچی (baghchi) : باغ - باغچه
 
آوریز (aoriz) : دستشویی
 
موطباخ (mootbakh) : آشپزخانه
 
گارما (garma) : حمام
 
پشی (pashi) : دستشویی
 
ژیرکانده (zhirkande) : زیر زمین
 
گونگا (goonga) : جوبی که آب روان کوچه را به داخل منزل هدایت می کرد